مریم علیزاده؛ حمیدرضا حاجی‌بابایی؛ وحید واحدجوان
چکیده
محمد مجتهدشبستری هرمنوتیک را مبنای برداشت از قرآن قرار می‌دهد و معتقد است با پیشرفت علوم در عرصه جهانی، روش‌های گذشتگان در فهم قرآن پاسخگوی مسلمانان نیست. بر اساس نظر مجتهدشبستری، قرآن به عنوان یک متن تاریخی مقدس باید با هرمنوتیک که با حقیقت چگونه فهمیدن سروکار دارد، فهمیده شود و غفلت از مباحث هرمنوتیکی در برداشت از قرآن، اختلافات ...
بیشتر
محمد مجتهدشبستری هرمنوتیک را مبنای برداشت از قرآن قرار می‌دهد و معتقد است با پیشرفت علوم در عرصه جهانی، روش‌های گذشتگان در فهم قرآن پاسخگوی مسلمانان نیست. بر اساس نظر مجتهدشبستری، قرآن به عنوان یک متن تاریخی مقدس باید با هرمنوتیک که با حقیقت چگونه فهمیدن سروکار دارد، فهمیده شود و غفلت از مباحث هرمنوتیکی در برداشت از قرآن، اختلافات تفسیری فراوانی را به وجود می‌آورد. وی بر این اساس اقدام به ارائه برداشت‌های تفسیرگونه از قرآن کریم نموده که با آسیب‌های جدی روبروستاین پژوهش با هدف بررسی این آسیب‌ها و با روش تحلیلی- انتقادی آسیب‌های مبنایی و روشی دیدگاه هرمنوتیکی مجتهدشبستری در برداشت از قرآن را مورد بررسی قرار می‌دهد. اندیشه هرمنوتیکی مجتهدشبستری به دلیل عدم ارائه تعریف و ماهیت مشخص به تعارض درونی دچار شده و آسیب مبنایی دارد. همچنین عدم اتخاذ رویکرد واحد در استفاده از هرمنوتیک در مسأله مؤلف‌محوری، استفاده نابه‌جا از پیش‌داوری و پیش‌فرض و تأثیرپذیری از عوامل بیرونی باعث آسیب روشی در برداشت از قرآن شده است. بنابراین مجتهدشبستری رویکرد واحدی در استفاده از هرمنوتیک نداشته و همین امر نسبی‌گرایی به دنبال دارد. به همین دلیل نمی‌توان دیدگاه هرمنوتیکی او را به عنوان مبنا یا روش تفسیری برای قرآن در نظر گرفت.
اشکان جوانمرد؛ سیدرضا مؤدب
چکیده
حضرت مریم(س)، از زمره پاکان و برگزیدگان خاص الهی است که قرآن کریم، ایشان را به عنوان اسوه و مثل اهل ایمان معرفی نموده است. توجه و بررسی بیشتر مقامات و منزلتهای کم‌نظیری که در آیات قرآنی برای آن بزرگوار ترسیم شده است شناخت بیشتر ایشان و کشف دلایل این اسوه بودن را روشنتر میسازد . در همین راستا هدف اصلی این پژوهش بررسی تفصیلی مقامات ...
بیشتر
حضرت مریم(س)، از زمره پاکان و برگزیدگان خاص الهی است که قرآن کریم، ایشان را به عنوان اسوه و مثل اهل ایمان معرفی نموده است. توجه و بررسی بیشتر مقامات و منزلتهای کم‌نظیری که در آیات قرآنی برای آن بزرگوار ترسیم شده است شناخت بیشتر ایشان و کشف دلایل این اسوه بودن را روشنتر میسازد . در همین راستا هدف اصلی این پژوهش بررسی تفصیلی مقامات و منزلتهای بیان شده برای آنحضرت در کلام الهی میباشد.این پژوهش به روش تحلیلی - تطبیقی انجام شده و در متن آن، به آرا و نظرات اندیشمندان برجسته قرآنی- مخصوصاً صاحبان تفاسیر تسنیم و المیزان - توجه شده است. در نگاهی کلی، مجموعه مقامات و منزلتهای ترسیم شده برای حضرت مریم در آیات قرآنی از این قرار است: مقام اصطفای حضرت مریم؛ مقام اسوهگی و الگو بودن آنحضرت؛ مقام عبودیت تام ؛ مقام طهارت و عصمت؛ مقام رضا و تسلیم در برابر بلایا؛ منزلت محدّثه بودن آنحضرت؛ منزلت پرورش یافتگی تحت عنایت الهی؛ منزلت مرزوقیت از خوان ربوبی؛ منزلت مصدِّق بودن و نهایتاً منزلت طیب ولادت و برگزیدگی مطلق . این گستردگی مقامات و منزلتها برای چنین شخصیتی الهی، ناشی از «سعه وجودی»، «جامعیّت شخصیّتی» و «کرامات والای» آن بانوی الهی بوده است.
مطالعات قرآنی
رضوان جلالی فر؛ سوسن آل رسول؛ مهدی مهریزی
چکیده
آیه ایلاء از جمله آیات مرتبط با حقوق زنان در قرآن است که درباره حکم موجود در آن، نگره‌های مختلفی بیان شده است. جستارِ کتابخانه‌ای حاضر با نظرداشتِ پیوند میان حکم مزبور با حق جنسی زنان، با بهره‌گیری از روش متن‌پژوهی و با تکیه بر دیدگاههای قرآن‌پژوهان و باتوجه به سیر زمانی نگاشته‌ها، به بررسی نگره‌های مختلف پرداخته و بدین رهیافت ...
بیشتر
آیه ایلاء از جمله آیات مرتبط با حقوق زنان در قرآن است که درباره حکم موجود در آن، نگره‌های مختلفی بیان شده است. جستارِ کتابخانه‌ای حاضر با نظرداشتِ پیوند میان حکم مزبور با حق جنسی زنان، با بهره‌گیری از روش متن‌پژوهی و با تکیه بر دیدگاههای قرآن‌پژوهان و باتوجه به سیر زمانی نگاشته‌ها، به بررسی نگره‌های مختلف پرداخته و بدین رهیافت رسیده است که: از دوران متقدم تا کنون، 3 نگره درباره ایلاء مطرح شده است که عبارتاند از: 1- پذیرش مطلق ایلاء؛ 2- پذیرش مشروط ایلاء؛ 3- نسخ تمهیدی ایلاء. از میان سه دیدگاه مزبور، دیدگاه سوم بر پایه ادله ذیل ارجحیت دارد: 1- رویکرد اسلام در اصلاح فرهنگهای نادرست جاهلی، رویکردی تدریجی بوده اما فعلیتبخشیِ تمام و کمال به این اصلاحات در دوران محدود رسالت میسر نبوده است؛ 2- با توجه به تلاش اسلام برای احیاء و ارتقای جایگاه زن، حکم ایلاء با کرامت زن و حق جنسی او تنافی دارد؛ 3- اسلام، به عواملِ ظلمآمیزِ ایلاء تبصرهای نزده بلکه تنها زمان آن را تقلیل داده است، که این مسئله نیز از عدم جاودانگی حکم مزبور حکایت دارد.
رضا شجری؛ الهام عربشاهی کاشی
چکیده
معرفت وجود، مقدمۀ رسیدن به معرفت الهی است؛ صفات حیات، علم، اراده و قدرت از مهم ترین مراتب وجود و در شمار امهات اسماء یا مفاتیح غیب اند. برخی محققان، صفات سمع، بصر و کلام را نیز بر آن افزوده و معتقدند بدون این صفات، معنای ربوبیت تمام نیست. فردوسی شاعری موحد بوده که در لابه لای رویدادهای خرد و کلان اساطیری، تاریخی و پهلوانی به امهات ...
بیشتر
معرفت وجود، مقدمۀ رسیدن به معرفت الهی است؛ صفات حیات، علم، اراده و قدرت از مهم ترین مراتب وجود و در شمار امهات اسماء یا مفاتیح غیب اند. برخی محققان، صفات سمع، بصر و کلام را نیز بر آن افزوده و معتقدند بدون این صفات، معنای ربوبیت تمام نیست. فردوسی شاعری موحد بوده که در لابه لای رویدادهای خرد و کلان اساطیری، تاریخی و پهلوانی به امهات اسما از زبان شاهان و پهلوانان اشاره کرده است. بررسی جایگاه امهات اسماء(قدرت، علم، حیات، اراده، سمع، بصر، کلام) درمیان اسماء 99 گانۀروایی از طریق شیعه و سنی، 127 نام الهی در قرآن مجید و هزار و یک اسم الهی در دعای جوشن کبیر از دستاوردهای این پژوهش است. نتایج نشان داد که فردوسی از برابرهای فارسی نزدیک به مفاهیم قرآنی استفاده کرده و در شاهنامه، بسامد امهات اسما ازسایر اسما بیشتر است. در این پژوهش از نرم افزار maxqda برای تحلیل آماری و محتوایی اشعار فردوسی از این منظر استفاده شده و بر اساس آمارها، فردوسی برخلاف عده ای از متکلمان که اسم حیات را اسم اعظم دانسته؛ از اسم «قادر» بیشتر استفاده کرده و آن را بر «حیات » مقدم دانسته است.
مطالعات قرآنی
مریم پیروان؛ احمد پاکتچی؛ عباس اشرفی؛ علی رضا فخاری
چکیده
کارکرد همدلی یکی از کارکردهای شش‌گانة زبان است که در فهم متن و رفع موانع فهم مراد گویندة متن به ما کمک می‌کند. از دیدگاه رومن یاکوبسن، هر یک از این کارکردها به یکی از عناصر دخیل در انتقال پیام مربوط می‌شوند؛ یعنی فرستندة پیام، گیرندة پیام، موضوع پیام، خود پیام، رسانه یا کانال انتقال پیام و رمزگان، و به ترتیب کارکردهای عاطفی، ترغیبی، ...
بیشتر
کارکرد همدلی یکی از کارکردهای شش‌گانة زبان است که در فهم متن و رفع موانع فهم مراد گویندة متن به ما کمک می‌کند. از دیدگاه رومن یاکوبسن، هر یک از این کارکردها به یکی از عناصر دخیل در انتقال پیام مربوط می‌شوند؛ یعنی فرستندة پیام، گیرندة پیام، موضوع پیام، خود پیام، رسانه یا کانال انتقال پیام و رمزگان، و به ترتیب کارکردهای عاطفی، ترغیبی، ارجاعی، شعری، همدلی و فرازبانی نام دارند. کارکرد همدلی زمانی مطرح است که در یک ارتباط، کانال و مجرای ارتباطی مورد توجه است.مسألة این پژوهش دست یافتن به پاسخ این پرسش است که آیا کارکرد همدلی در قرآن وجود دارد یا نه و اگر وجود دارد فراوانی و تنوع آن در آیات مکی و مدنی چگونه است. همین طور هدف بررسی دیدگاه مفسران مسلمان دربارة این دست آیات است. با مطالعة جزء 1 قرآن به عنوان آیات مدنی و بخش های مکی جزء 30، با روش تحلیلی-توصیفی، به این نتیجه رسیدیم که اولا آیات دارای کارکرد همدلی در قرآن وجود دارد و ثانیا فراوانی و تنوع این نوع کارکرد در آیات مکی بیش از آیات مدنی است. همچنین به این نتیجه رسیدیم که در تفاسیر سنتی قرآن مطالبی ناظر به این کارکرد میتوان یافت.
مرضیه محصص
دوره 1، شماره 3 ، مهر 1396، ، صفحه 27-60
چکیده
«مغفرت» از شئون ربوبیت است و همگان بدان چشم امید دارند )بقره/285). این واژه در زمره واژگان پرکاربرد و بحث برانگیز قرآنی است و در نظام قرآنی در ارتباط با کلمات دیگر، صبغه معناشناسانه ویژه ای می یابد.طیف وسیع آیات غفران و عدم تبیین دقیق حوزه معنایی این واژه، سبب شده برخی گناهکاران به خود وعده آمرزش دهند؛ حال آنکه این ادعا باطل ...
بیشتر
«مغفرت» از شئون ربوبیت است و همگان بدان چشم امید دارند )بقره/285). این واژه در زمره واژگان پرکاربرد و بحث برانگیز قرآنی است و در نظام قرآنی در ارتباط با کلمات دیگر، صبغه معناشناسانه ویژه ای می یابد.طیف وسیع آیات غفران و عدم تبیین دقیق حوزه معنایی این واژه، سبب شده برخی گناهکاران به خود وعده آمرزش دهند؛ حال آنکه این ادعا باطل است و امیدواری به مغفرت الهی، مستلزم وجود زمینه هایی است که باید در رفتارهای انسانی انعکاس داشته باشد. بنابراین ضرورت دارد ماهیت عناصری که شبکه معنایی «مغفرت» را تشکیل می دهند مورد بازشناسی قرار گیرد. نوشتار حاضر به منظور ارائه تصویری از جایگاه « مغفرت» در قرآن کریم، ضمن استخراج کانون های کاربردی «مغفرت»، در پی پاسخگویی به این سوال است که مطابق آیات قرآنی ، کدامیک از واژگان با «مغفرت»، بر محور همنشینی، دارای رابطه معنایی و یا تقابل معنایی هستند؟بررسی واژه های همنشین «مغفرت» در قرآن حکایت از آن دارد که این واژه در کانون ارتباط پیامبران، فرشتگان و نیز گناهکاران با خدا ، همچنین در کانون ارتباطات میان فردی ظهور یافته است. از رهگذر تحلیل کاربردها و استخراج مفاهیم همنشین مشخص شد که از یک سو مفهوم مغفرت با مفاهیم ارزشی همچون ایمان، تقوا، توبه، خشیت، صبر، رحمت و عدم اصرار بر گناه دارای رابطه معنایی می باشد. از سوی دیگر این واژه با مفاهیم ضد ارزشی همچون شرک، استکبار، کفر، عذاب و خسران دارای تقابل معنایی است.
حامد(فرهنگ) خانی(مهروش)
دوره 1، شماره 1 ، فروردین 1396، ، صفحه 37-62
چکیده
چکیده متن کامل تفسیر حکیم ترمذی، مفسر، صوفی، فقیه، و حکیم سدۀ 3ق، بر جای نمانده است. با این حال، در آثار گوناگون او بحث‌های تفسیری فراوان را میتوان یافت. به یک معنا حتی میشود گفت عمدۀ این آثار تفاسیری بر آیات مختلف قرآن هستند. اثرگذاریِ وی در شکلگیری و تکاملِ آموزه‌های صوفیانه، شناخت آرای تفسیری و روش او برای فهم قرآن را ضروری ...
بیشتر
چکیده متن کامل تفسیر حکیم ترمذی، مفسر، صوفی، فقیه، و حکیم سدۀ 3ق، بر جای نمانده است. با این حال، در آثار گوناگون او بحث‌های تفسیری فراوان را میتوان یافت. به یک معنا حتی میشود گفت عمدۀ این آثار تفاسیری بر آیات مختلف قرآن هستند. اثرگذاریِ وی در شکلگیری و تکاملِ آموزه‌های صوفیانه، شناخت آرای تفسیری و روش او برای فهم قرآن را ضروری می‌کند؛ هم‌چنان که رویکرد ویژۀ وی به حکمت و اندیشه‌ها و علوم باستانی رایج در ماوراء‌النهر نگاه او به جایگاه علوم بشری در فهم دین، و سر آخر، پیش‌گامی‌اش در تفسیر موضوعی قرآن و نظریه‌پردازی برای تأویل نیز مستلزم همین هستند. وانگهی، فهم قرآن از نگاه وی دو ساحت مختلف را در بر می‌گیرد: ظاهر قرآن و باطنش، که شناخت هر یک از این دو محتاج کاربرد روشی متفاوت از دیگری است. بناست که در این مطالعه فقط روش وی را برای فهم ظاهر قرآن بکاویم؛ یعنی همان که در ادبیات حکیم ترمذی «تفسیر» خوانده میشود و با «تأویل» یا روش فهم باطن قرآن تقابل آشکاری دارد. بدین منظور، کوشش‌های وی برای فهم قرآن را در سطوح مختلف الفاظ، عبارات، سوره‌ها، و کل قرآن به‌مثابۀ متنی واحدْ بازشناسی و نوآوری‌هایش را در این زمینه‌ها مرور خواهیم کرد؛ هم‌چنان که بر شیوه‌های او برای تفسیر موضوعی قرآن کریم تأکید می‌ورزیم و بدان‌ها نظری ویژه خواهیم داشت.
علی رضا شعبانلو
دوره 3، شماره 3 ، آذر 1398، ، صفحه 39-62
چکیده
منشأ قرآنی استعاره‌های مفهومی مرگ در مثنوی مولوی چکیده کسی نیست که به حادثة مهم مرگ نیندیشده و تصاویر اغلب دهشتناک در مغز خود از آن نساخته باشد. برخی از تصاویر مرگ در ادبیات عرفانی بویژه در مثنوی مولوی، بازتابی از تصاویر و اندیشه‌های قرآنی است. در این مقاله، استعاره‌های مرگ در مثنوی مولوی را در چارچوب نظریة استعاره مفهومی با روش ...
بیشتر
منشأ قرآنی استعاره‌های مفهومی مرگ در مثنوی مولوی چکیده کسی نیست که به حادثة مهم مرگ نیندیشده و تصاویر اغلب دهشتناک در مغز خود از آن نساخته باشد. برخی از تصاویر مرگ در ادبیات عرفانی بویژه در مثنوی مولوی، بازتابی از تصاویر و اندیشه‌های قرآنی است. در این مقاله، استعاره‌های مرگ در مثنوی مولوی را در چارچوب نظریة استعاره مفهومی با روش تحلیلی توصیفی بررسی کردیم. مشخص شد که از سه نوع مرگ (ذاتی، اختیاری، اضطراری) که مولوی بدان‌ها قائل است، مرگ ذاتی و اختیاری در قرآن کریم نیست و تنها به مرگ اضطراری اشاره شده‌است که به صورت گرداب، زندگی، خزان، خواب، نوشیدنی، مأمور و سفر بازتاب یافتهاست. امّا مولوی به دلیل تبحر و توغل در قرآن کریم، بهره وافر از کلام الله برده و سیمای مرگ را با تنوع بیشتر به صورت آبِ نیل، سیل، دریا، قاضی، سرهنگ، گرگ، خزان، کاشتن دانه و رویش آن، زادن، بلوغ، رهایی از زندان و جَستن از جو ترسیم کردهاست که همگی مفهوم حرکت را در خود دارند و در ذیل کلان استعارة «مرگ، سفرِ بازگشت است» میگنجند. کلید واژهها: استعاره مفهومی، مرگ، قرآن کریم، مثنوی مولوی.
علیرضا فخاری؛ زهرا بشارتی؛ کوروش صفوی؛ عباس اشرفی
دوره 2، شماره 3 ، آذر 1397، ، صفحه 41-60
چکیده
در آیه 6 سوره مبارکه زمر ضمن اشاره به آفرینش انسان از نفس واحده، بر نزول «ازواج ثمانیه» از چهارپایان در آیه «... وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ...» اشاره شده است. انتساب فعل «انزل» به «ثمانیه ازواج» منجر به ارایه دیدگاه‌هایی از سوی مفسران کلام الهی مانند یکسان‌انگاری «خلق» و «نزول»، ...
بیشتر
در آیه 6 سوره مبارکه زمر ضمن اشاره به آفرینش انسان از نفس واحده، بر نزول «ازواج ثمانیه» از چهارپایان در آیه «... وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ...» اشاره شده است. انتساب فعل «انزل» به «ثمانیه ازواج» منجر به ارایه دیدگاه‌هایی از سوی مفسران کلام الهی مانند یکسان‌انگاری «خلق» و «نزول»، «قراردادن برروی زمین» و «تقدیر کردن» این حیوانات شده است. در حالیکه به مفهوم ترکیب «ثمانیه ازواج» از منظر استعمال عدد «ثمانیه» و روابط معنایی آن با معدود، فعل همنشین و دیگر اجزای آیه توجه نشده است. این امر بررسی دیگر دلالتهای محتمل «ثمانیه ازواج» را ضروری مینماید. بر این اساس عدد «ثمانیه» و معدود آن «ازواج»، از منظر ریشهشناسی و نمادشناسی در ادیان و فرهنگهای مختلف مورد تحلیل قرار گرفت. سپس این معانی با تکیه بر کاربردهای قرآنی تبیین شد و روابط معنایی این ترکیب با فعل همنشین «انزل» و سیاق آیه مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد «ثمانیه ازواج» بر معانی دیگری افزون بر معنای متبادر «هشت زوج از چهارپایان» نیزدلالت می کند.
قاسم درزی
دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 43-75
چکیده
علوم شناختی ابزارهایی را از روانشناسی، علوم کامپیوتر، زبانشناسی، انسانشناسی، فلسفه و عصبشناسی با هم ترکیب میسازد تا عملکردهای هوش انسان را توضیح دهد. پیچیدگی "هوش" و "ذهن" موجب شده است برای بررسی زیرساختها و روساختها در این ارتباط، به مشارکت و همافزاییِ این شِش رشتۀ نیاز باشد. تمام این شش رشته باید دائما با یکدیگر ...
بیشتر
علوم شناختی ابزارهایی را از روانشناسی، علوم کامپیوتر، زبانشناسی، انسانشناسی، فلسفه و عصبشناسی با هم ترکیب میسازد تا عملکردهای هوش انسان را توضیح دهد. پیچیدگی "هوش" و "ذهن" موجب شده است برای بررسی زیرساختها و روساختها در این ارتباط، به مشارکت و همافزاییِ این شِش رشتۀ نیاز باشد. تمام این شش رشته باید دائما با یکدیگر در تعامل باشند و دادههای تازۀ خود را در اختیار یکدیگر قرار دهند و از این طریق از آسیب تحویلانگاری نسبت به شناخت مصون بمانند. همین امر موجب میشود علوم شناختی به عنوان یک فرارشته مورد نظر قرار بگیرد. علومِ شناختی از دو جهت برای مطالعات میانرشتهای قرآن کریم میتوانند مفید باشند: اول از این جهت که میتوانیم ارتباطِ یک فرارشته با مطالعات قرآنی را تبیین و ارزیابی کنیم؛ ثانیاً اینکه علوم انسانی، و بهشکل خاص، مطالعاتِ قرآنی بهجهتِ ارتباطِ ناگسسستنیشان با متن(Text ) ، ترجمانی از دو مقولۀ ذهن و فرهنگ خواهند بود. از طرف دیگر، علوم شناختی نیز ارائۀ تفاسیرِ مناسب از ذهن و فرهنگ را در محوریتِ مباحث خود دارند. لذا کاربردِ علومِ شناختی در مطالعاتِ قرآنی گریزناپذیر خواهد بود. در این ارتباط علوم شناختی میتوانند دستآوردهای اساسیِ ذیل را برای مطالعات قرآنی در بر داشته باشند: 1- میتوانند ذهن و فرآیندهای ذهنی را ترسیم نمایند. بهشکل خاص در مطالعاتِ قرآنی، بوسیلۀ علوم شناختی میتوان فهمید که ادراکِ مفسِّر به چه شکلی صورت میپذیرد. همچنین میتوان زبان طبیعی و نحوۀ شکلگیری و عملکردِ آنرا تبیین کرد؛ 2- علوم شناختی میتوانند به تبیین و توضیحِ دستآوردهایِ ذهنی و فرهنگی و بهشکل ویژه، ادراکاتِ تفسیری از آیاتِ قرآن بپردازند. زبانشناسی شناختی، روانشناسی شناختی، عصبشناسی و هوش مصنوعی از اساسیترین علوم هستند که میتوانند پژوهشگر را در دستیابی به چنین چیزی یاری نمایند. هر یک از این علوم نیز روشها و ویژگیهای خاص خود را برای یاری رساندن به مطالعات قرآنی در بر خواهند داشت.
ابوالفضل حری
دوره 2، شماره 2 ، شهریور 1397، ، صفحه 43-61
چکیده
این جستار، مسألة وصایت مندی در خطبة غدیر را از منظر تحلیل متن و گفتمان پیشنهادی فرکلاف بررسی می کند. ابتدا این پرسش مطرح می شود که خطبة غدیر به مثابه گفتمان شفاهی چه ویژگی ها و کارکردهایی دارد و پیام اصلی خطبه را که اعلام وصایت و ولایت علی (ع) است، چگونه می توان از این منظر تبیین و توجیه کرد. پس از اشاره به پیشینه ای مختصر، از مبانی نظری ...
بیشتر
این جستار، مسألة وصایت مندی در خطبة غدیر را از منظر تحلیل متن و گفتمان پیشنهادی فرکلاف بررسی می کند. ابتدا این پرسش مطرح می شود که خطبة غدیر به مثابه گفتمان شفاهی چه ویژگی ها و کارکردهایی دارد و پیام اصلی خطبه را که اعلام وصایت و ولایت علی (ع) است، چگونه می توان از این منظر تبیین و توجیه کرد. پس از اشاره به پیشینه ای مختصر، از مبانی نظری بحث یعنی تحلیل متن و گفتمان سخن به میان می آید و روش شناسی مبتنی بر چارچوب سه لایه ای فرکلاف یعنی توصیف، تفسیر و تبیین، بحث و فحص می شود. از این حیث، خطبة غدیر به مثابه گفتمان شفاهی مذهبی و به تعبیر دقیق تر، گفتمان ترغیبی معرفی می شود. این گفتمان ویژگی های خاص خود را دارد که در پرتو چارچوب فرکلاف برآفتاب می شود. از جملة یافته ها، یکی این است که شیوه های تحلیل گفتمان و از جمله بینامتنیت آشکار و نهان، بیناگفتمانگی، و بازبافتمندسازی، بیش و کم مضمون اصلی خطبه را که وصایت و جانشینی علی (ع) است، نشان م یدهد.
حسین زکائی؛ مراد باقرزاده کسمانی؛ لیلا اردبیلی
دوره 3، شماره 4 ، بهمن 1398، ، صفحه 45-69
چکیده
نظر به اینکه بسیاری از پیامهای قرآنی به‌صورت تلویحی بیان‌شده‌اند، در این پژوهش، تلاش‌شده تا بر‌اساس نظریه‌ی استعاره‌ی مفهومی، استعاره‌ی جهتی واژه‌ی «حیوة» در قرآن بررسی‌شود. برای این کار، ترجمه‌ی مکارم و تفاسیر المیزان و نمونه برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده‌شد و سپس این داده‌ها موردتحلیل قرارگرفتند. باتوجّه‌به واژه‌ی ...
بیشتر
نظر به اینکه بسیاری از پیامهای قرآنی به‌صورت تلویحی بیان‌شده‌اند، در این پژوهش، تلاش‌شده تا بر‌اساس نظریه‌ی استعاره‌ی مفهومی، استعاره‌ی جهتی واژه‌ی «حیوة» در قرآن بررسی‌شود. برای این کار، ترجمه‌ی مکارم و تفاسیر المیزان و نمونه برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده‌شد و سپس این داده‌ها موردتحلیل قرارگرفتند. باتوجّه‌به واژه‌ی حیوة، نگارندگان به استعاره‌های جهتی بالا، پایین و نزدیک دستیافتند، اما استعاره‌ی جهتی دور درخصوص واژه‌ی حیوة بهکارنرفتهاست. مفاهیمی ازقبیل خیر، برکت و نعمت و یا مفاهیمی که منسوب به خداوند هستند، استعاره‌ی جهتی بالا، و مفاهیمی مانند ضعف، خواری، عذاب و رسوایی ، استعاره‌ی جهتی پایین را نشانمیدهند. استعاره‌ی جهتی نزدیک، با همنشینی اسماشارهی «هذه» با واژه‌ی حیوة نشاندادهشده-است و در چند آیه دیدهمیشود که پستی و حقارت زندگی دنیا، تأکید بر آن، و یا تأثیر و نتیجهی اعمال ما در این دنیا را نشان-می‌دهد. پژوهش حاضر، کارآمدی نظریه‌ی نوین استعاره در تحلیل زبان قرآن را نشانمیدهد که این خود، به درک، ترجمه و تفسیر بهتر مفاهیم قرآنی منجرمیشود.
عبدالهادی فقهی زاده؛ حمیدرضا مستفید؛ مجتبی محمدی انویق
دوره 2، شماره 4 ، اسفند 1397، ، صفحه 47-68
چکیده
مطابقت قرائت با رسم مصحف، یکی از مهم‌ترین معیارها در پذیرش قرائات است. این معیار که بعد از توحید مصاحف از سوی عثمان، با هدف خارج ساختن قرائات برخی از صحابه رواج پیدا کرد، در دوره‌های بعد تحولات گوناگونی پشت سر گذاشت. منظور از مطابقت قرائت با رسم مصحف در مراحل نخست، سازگاری آن با کلیات متن مکتوب قرآن بود؛ اما در مراحل متأخر، تطابق قرائت ...
بیشتر
مطابقت قرائت با رسم مصحف، یکی از مهم‌ترین معیارها در پذیرش قرائات است. این معیار که بعد از توحید مصاحف از سوی عثمان، با هدف خارج ساختن قرائات برخی از صحابه رواج پیدا کرد، در دوره‌های بعد تحولات گوناگونی پشت سر گذاشت. منظور از مطابقت قرائت با رسم مصحف در مراحل نخست، سازگاری آن با کلیات متن مکتوب قرآن بود؛ اما در مراحل متأخر، تطابق قرائت با رسم مصحف با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار گرفت. همچنین، در خلال این دورهها، برخی از قاریان به متن مکتوب رسمی قرآن اهمیت کمتری میدادند که با برخی از آنان از جمله ابنشنبوذ برخوردهای قاطعی صورت گرفت. به طور کلی، معیار مطابقت با رسم مصحف، پنج مرحلۀ مهم تاریخی را سپری کرد. این مراحل به ترتیب عبارتند از: 1- آغاز توجه به متن مکتوب قرآن به مثابه یک معیار؛ 2- گسترش گفتمان رسم مصحف؛ 3- احتجاج گستردۀ دانشمندان به رسم مصحف در پذیرش قرائات؛ 4- قطعیت یافتن معیار مطابقت با رسم مصحف؛ 5- بازنگری نهایی در معیار مطابقت با رسم مصحف. پژوهش حاضر با رویکردی تاریخی - تحلیلی، به بررسی مراحل پنجگانۀ مزبور پرداخته و سعی کرده است در پرتو آن، جایگاه معیار مطابقت با رسم مصحف را در تاریخ قرائات تبیین کند.
علی دلشاد نداف؛ شهرام پازوکی؛ محمودرضا اسفندیار
چکیده
تاریخ تفکّر دینی در ادیان‌ابراهیمی بخصوص اسلام، نشان می‌دهد که نزد عالمان و اندیشمندان دینی از دیرباز درباره‌ی انگاره‌ی«أَوَّلُ‌مَا‌خَلَقَ‌اللَّه» یا همان «نخستین‌آفریده‌ی‌خدا» بحث و گفتگو جریان داشته و آراء و نظریه‌های مختلفی در این‌باره بیان شده‌است. در قرآن سخنى به صراحت در این‌باب نیامده، اما برخی آیات ...
بیشتر
تاریخ تفکّر دینی در ادیان‌ابراهیمی بخصوص اسلام، نشان می‌دهد که نزد عالمان و اندیشمندان دینی از دیرباز درباره‌ی انگاره‌ی«أَوَّلُ‌مَا‌خَلَقَ‌اللَّه» یا همان «نخستین‌آفریده‌ی‌خدا» بحث و گفتگو جریان داشته و آراء و نظریه‌های مختلفی در این‌باره بیان شده‌است. در قرآن سخنى به صراحت در این‌باب نیامده، اما برخی آیات تلویحاً به نخستین‌آفریده و یا منشاء‌آفرینش اشاره دارد و نیز برخی روایات تفسیری در این زمینه نقل شده است. عمده‌ی این روایات تحت عنوان «أَوَّلُ‌مَا‌خَلَقَ‌اللَّه» در متون حدیثی ثبت و ضبط شده و مفسّران بارها به آن استناد جسته‌اند. در این روایات مصادیق مختلفی برای مخلوق اول همچون نور، روح، عقل، جوهر و قلم ذکر شده است. این مفاهیم اگر چه به ظاهر متفاوتند اما از یک حقیقت حکایت می‌کنند. این حقیقت که در عرفان‌اسلامی از آن با عنوان «حقیقت‌محمّدیّه» یاد میشود، نور نخستین یا اولین مخلوق خدا تلقّی شده که حقیقتی غیرمادی، ازلی، منشأ‌خلقت و واسطه‌ی‌فیض‌خدا بوده و از آن با عناوین دیگری مانند نور محمد(ص)، نبی‌اعظم، انسان‌کامل و مظهر اسم جامع‌خدا یاد شده است. ریشه‌ی تاریخی این بحث، روایات عمدتاً امامی است که در کتب و جوامع حدیثی مندرج‌اند. تحقیق حاضر می‌کوشد فارغ از صحّت و سقم سندی روایات، تصویر‌تاریخی‌جامعی از نخستین‌مخلوق و ماجرای خلقت نوری پیامبر و اهل‌بیت(ع) ترسیم کند.
زهرا ریعان؛ ناصر محمدی؛ محمد علی عباسیان چالش تری؛ علی رضا پارسا
چکیده
فهم متن و کشف معنا دغدغه مشترک رویکرد «تفسیر قرآن به قرآن» علامه طباطبایی و«میدان معناشناختی » ایزوتسو است. روش نخست با رویکرد سنتی، ازفهم و تفسیر قرآن در پرتو آیات دیگر دفاع می کند و رویکرد دوم، به مدد معنا شناسی مدرن، خود را عهده دار کشف معنایی واژگان متن قرآن می داند. ایده اصلی نوشتار حاضر، پاسخ به این سوال است که چگونه ...
بیشتر
فهم متن و کشف معنا دغدغه مشترک رویکرد «تفسیر قرآن به قرآن» علامه طباطبایی و«میدان معناشناختی » ایزوتسو است. روش نخست با رویکرد سنتی، ازفهم و تفسیر قرآن در پرتو آیات دیگر دفاع می کند و رویکرد دوم، به مدد معنا شناسی مدرن، خود را عهده دار کشف معنایی واژگان متن قرآن می داند. ایده اصلی نوشتار حاضر، پاسخ به این سوال است که چگونه می توان با مدل «میدان معناشناختی» ایزوتسو صفات الهی را بر‌اساس رویکرد تفسیری علامه اجرا نمود؟ این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی، به عنوان نمونه دو «واژه کلیدی» ازصفات الهی را، ازآثار تفسیری علامه انتخاب وآن هارا با مدل «میدان معنا شناختی» ایزوتسو ترسیم کرد. یافته های نوشتار حاضر نشان می دهد: اولا: بر‌اساس داعیه هردو مفسر علیرغم وجود پیچیدگی های زبانی ومعنایی درمتن قرآن ،این کتاب الهی قادر است به زبان خود سخن بگوید و با استقلال تام، مفسرخویش باشد. ثانیا: می توان به مدد روش«تفسیرقرآن به قرآن» علامه نمودار واژگان کلیدی قرآن را دردستگاه تصوری «میدان معناشناختی» ایزوتسو، نمایش داد. ثالثا: خوانش "علم الهی" با مدل «تضاد صوری» و"کلام الهی" با مدل «ترادف یا ساختار موازنه ای »در« نمودارمعنا شناختی» ایزوتسو، مسیر رمزگشایی از سایر واژگان مبهم را فراهم می کند.
آزاده عباسی
چکیده
تصویر آفرینی، شیوه‌ای بلاغی و هنرمندانه برای بیان مطالب است که در متون گوناگون از آن استفاده میشود. آفرینش هنری یکی از شیوه‌های تأثیرگذار در انتقال مطالب بشمار می‌آید. عمده پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه عمدتاً به تصاویر مفرد و چگونگی ساخت آن منحصر شده و این در حالی است که به نظر می‌رسد این امکان وجود دارد که تصاویر مفرد ارتقاء ...
بیشتر
تصویر آفرینی، شیوه‌ای بلاغی و هنرمندانه برای بیان مطالب است که در متون گوناگون از آن استفاده میشود. آفرینش هنری یکی از شیوه‌های تأثیرگذار در انتقال مطالب بشمار می‌آید. عمده پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه عمدتاً به تصاویر مفرد و چگونگی ساخت آن منحصر شده و این در حالی است که به نظر می‌رسد این امکان وجود دارد که تصاویر مفرد ارتقاء یابند و از برساخت چند تصویرمفرد کنار هم یک تصویر سیاقی و کلان به وجود آید. در این پژوهش کوشش بر آن بوده که به این سؤالات پاسخ داده شود که تصاویر سیاقی در قرآن چگونه ساخته می‌شوند و تصاویر برساخته در انتقال مفاهیم چه تأثیری دارند؟ بررسی نمونههای مختلف نشان می‌دهد که سه گونه ساخت برای تصاویرسیاقی در قرآن محتمل است: تصاویر برساخته در یک آیه، تصاویر برساخته در چند آیه متوالی و تصاویر برساخته در چند آیه غیر متوالی. در این پژوهش با تکیهبر روش توصیفی- تحلیلی، جوانب گوناگون ساخت تصاویرسیاقی در قرآن موردمطالعه قرارگرفته است. نخست تصویر موجود در هر یک از همبافتها بررسیشده و سپس با تکیهبر تحلیل داده‌ها این کوشش انجامشده است که مشخص شود از کنار هم قرار گرفتن دو یا چند تصویر مفرد چگونه یک تصویر سیاقی کلان ساخته میشود.
شیوا تجار؛ اعظم پویازاده
دوره 3، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 49-72
چکیده
نوشتار حاضر برآن است تا به بررسی وتحلیل وضعیت پژوهشهای غرب در حوزه تفسیر شیعه از قرآن در چهار دوره زمانی نیمه اول قرن بیستم ، نیمه دوم قرن بیستم ، دهه اول قرن بیست و یکم و دهه دوم آن تا دوره حاضر بپردازد. برای این منظوراز برخی کتابها و منابع فهرست برای بدست آوردن آماری از این پژوهشها استفاده شده است. همچنین بامطالعه برخی از آثار ...
بیشتر
نوشتار حاضر برآن است تا به بررسی وتحلیل وضعیت پژوهشهای غرب در حوزه تفسیر شیعه از قرآن در چهار دوره زمانی نیمه اول قرن بیستم ، نیمه دوم قرن بیستم ، دهه اول قرن بیست و یکم و دهه دوم آن تا دوره حاضر بپردازد. برای این منظوراز برخی کتابها و منابع فهرست برای بدست آوردن آماری از این پژوهشها استفاده شده است. همچنین بامطالعه برخی از آثار قرآن پژوهان غربی در این حوزه در دوره های مختلف میتوان تحلیلی از تحول دیدگاه آنان داشت. نتایج کلی این بررسی ها حاکی از رشد پیوسته گرایش به موضوع تفسیر شیعه در غرب است که در نیمه دوم قرن بیستم با جهش جدی همراه بوده است و انقلاب اسلامی ایران را میتوان یکی از دلایل آن برشمرد. همچنین از آغاز قرن بیست و یکم به تدریجبر تنوع موضوعات پژوهشها افزوده شده و در دهه دوم آن شاهدبیشترین شتاب و تنوع و گستردگی هستیم.
محمد هادی امین ناجی؛ رضوان حاجی شرفی؛ عبدالهادی فقهی زاده؛ ناصر محمدی؛ زهرا خیراللهی
چکیده
یکی از مفاهیم ارزشی در قرآن ، مفهوم "خلود"است. این پژوهش با معناشناسی همزمانی مبتنی بر تحلیل روابط همنشینی، جانشینی و متقابل های واژگان خلود به بررسی مفهوم قرآنی وکشف لایه های معنایی آن می پردازد واژه "خلود" 79" بار در قرآن آمده که" 41" بار در مورد بهشتیان و"38 "بار در مورد جهنمی ها است ، تقریبا در"30" مورد آن ، واژه"خلود" با "ابد"همراه بوده که ...
بیشتر
یکی از مفاهیم ارزشی در قرآن ، مفهوم "خلود"است. این پژوهش با معناشناسی همزمانی مبتنی بر تحلیل روابط همنشینی، جانشینی و متقابل های واژگان خلود به بررسی مفهوم قرآنی وکشف لایه های معنایی آن می پردازد واژه "خلود" 79" بار در قرآن آمده که" 41" بار در مورد بهشتیان و"38 "بار در مورد جهنمی ها است ، تقریبا در"30" مورد آن ، واژه"خلود" با "ابد"همراه بوده که "3 "مورد آن در مورد خلود ابدی کفار معاند در جهنم می باشد. همنشینی مکرر واژه "ابد"با "خلود"بر لزوم جاودانگی هر دو گروه در بهشت وجهنم تأکید دارد. اما به دلیل همنشینی خلود با مشیت الهی درآیات" 105 تا 108 "سوره هود وآیه "128" سوره انعام وتقابل واژه خلود با واژه"احقاب" در آیه" 23" سوره نبأ، امکان خروج مؤمنین عاصی و کفار غیر معاند از جهنم امکان پذیر است.از نظر صرفی واژگان "خلود" در قرآن بیش تر به صیغه اسم فاعل جمع "خالدون ،خالدین " آمده که نشان می دهد ، دستگاه خلود بهشتیان مثبت،پویا ،حمع گرا و دستگاه خلود جهنمی ها منفی،ایستا و ایمان گریز است. نگاه اصلی قرآن به خلود ، این است که دروازه ایمان به روی انسان گشوده شود تا از عذاب جهنم رهایی و به بهشت دست یابد.
سیدابوالفضل رضوی؛ کاظم قادری
دوره 1، شماره 2 ، تیر 1396، ، صفحه 53-66
چکیده
پژوهش‌گران فلسفة نظری تاریخ، که سرچشمة تفکر آنان وحی نیست، اراده و اختیار انسان را یگانه عامل پدیده‌های تاریخی می‌دانند و عوامل ماوراءالطبیعی را در تاریخ بی‌اثر می‌پندارند. آیا قرآن کریم دربارة سیر تحولات و رخداد‌های گذشتة انسان چنین دیدگاهی دارد؟ آیا تاریخ بشر مسیر خطی مستقیمی را از آغاز تا انجام طی می‌کند؟ وقایع آن قانونمند ...
بیشتر
پژوهش‌گران فلسفة نظری تاریخ، که سرچشمة تفکر آنان وحی نیست، اراده و اختیار انسان را یگانه عامل پدیده‌های تاریخی می‌دانند و عوامل ماوراءالطبیعی را در تاریخ بی‌اثر می‌پندارند. آیا قرآن کریم دربارة سیر تحولات و رخداد‌های گذشتة انسان چنین دیدگاهی دارد؟ آیا تاریخ بشر مسیر خطی مستقیمی را از آغاز تا انجام طی می‌کند؟ وقایع آن قانونمند و تکرارشدنی است؟ سرنوشت محتوم است؟ یا در شعاع ارادة انسان مشیت الهی و عوامل متعدد دیگری روی می‌دهد؟ مقالة حاضر تحقیقی کتابخانه‌ای و دینمحور است که با تأمل بر آموزه‌های قرآن کریم و تقابل آن با اندیشة خردورزانة فیلسوفان حوزة تاریخ حاصل شده است و بر چندوجهیبودن تاریخ بشر تأکید دارد. برآیند این کاوش دروندینی آن است که قرآن تاریخ بشر را مایة عبرت و اعتبار میداند و اعتبار یعنی جریانداشتن قانون در تاریخ و امکان رویدادهای مشابه در شرایط همسان به این معنا که اراده و اختیار بشر ارادة الهی است و سنتهایی تغییرناپذیر در گذشتة انسان دخالت داشته است و تاریخ او هدف و غایت دارد؛ که در غیر این صورت عبرت در گذشتة حیات بشر باطل و بیهوده خواهد بود.
محمد طاهری؛ علی حاجی خانی
چکیده
در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که در نگاه نخست، تلقی عدم عصمت پیامبر اکرم(ص) را در ذهن خواننده ایجادمی‌کند. در این آیات، خداوند با نوعی خطاب که در نگاه اول تنافی با عصمت را به ذهن متبادر می‌کند سخن گفته و به صورت مذمت‌گونه پیامبر اکرم(ص) را مورد خطاب قرار داده و یا در مورد ایشان سخن گفته است. خطاب‌ها و گزارش-هایی چون دستور به دوری از پلیدی‌ها، ...
بیشتر
در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که در نگاه نخست، تلقی عدم عصمت پیامبر اکرم(ص) را در ذهن خواننده ایجادمی‌کند. در این آیات، خداوند با نوعی خطاب که در نگاه اول تنافی با عصمت را به ذهن متبادر می‌کند سخن گفته و به صورت مذمت‌گونه پیامبر اکرم(ص) را مورد خطاب قرار داده و یا در مورد ایشان سخن گفته است. خطاب‌ها و گزارش-هایی چون دستور به دوری از پلیدی‌ها، نهی از غفلت و فساد، عتاب بهخاطر حرام کردن آنچه که حلال است، شک در محتوای نبوت و مانند آن از این نمونه است. برگردان صحیح این آیات از زبان مبدا به زبان مقصد و انتقال حداکثری محتوای این دست از آیات، افزون بر نگاهداشت ساختارهای دستوری و بلاغی و همسانی تاثیر متن مبدا و مقصد، احاطه و اشراف ویژه به مبانی تنقیح شده علم کلام و نیز بازتاب این مبانی در زبان مقصد را طلب می‌کند تا تلقی عدم عصمت پیامبر اکرم(ص) را در ذهن خواننده ایجاد ننماید. پژوهش حاضر در صدد بوده تا با بهره‌گیری از روش توصیفی - تحلیلی و انتخاب تعدادی از روش‌های ترجمه تحت-اللفظی، امین، معنایی، تفسیری و آزاد به تحلیل و نقد ترجمه ا
میثم صادقی تورانپشتی؛ یحیی میرحسینی؛ محمد آشوری جلال آبادی
دوره 1، شماره 4 ، دی 1396، ، صفحه 55-85
چکیده
در فرهنگ اسلامی، آیات قرآن متنی مقدس به شمار می‌رود که باید بسیار در مرأی و منظر قرار گیرد؛ از همین‌رو خوشنویسان و کتیبه‌نگاران در تزئین مسجد، امامزاده، خانقاه و مدارس مذهبی، بسیار از آیات قرآن بهره می‌گرفتند. افزون بر مکان‌های نام‌برده، نگاشت آیات بر سنگ‌مزارها نیز امری معمول بوده است. با آنکه پیشینه این رسم از هزار سال فراتر ...
بیشتر
در فرهنگ اسلامی، آیات قرآن متنی مقدس به شمار می‌رود که باید بسیار در مرأی و منظر قرار گیرد؛ از همین‌رو خوشنویسان و کتیبه‌نگاران در تزئین مسجد، امامزاده، خانقاه و مدارس مذهبی، بسیار از آیات قرآن بهره می‌گرفتند. افزون بر مکان‌های نام‌برده، نگاشت آیات بر سنگ‌مزارها نیز امری معمول بوده است. با آنکه پیشینه این رسم از هزار سال فراتر می‌رود و باستانشناسان و پژوهش‌گران رشته تاریخ و هنر بدان پرداختهاند، اما کمتر ذهن پژوهش‌گران حوزه مطالعات قرآنی را به خود معطوف داشته است. توجه به این نکته که نوعاً چه آیاتی بر سنگقبرها حکاکی شده و از آن انتخاب، چه تحلیل فرهنگی و تاریخی برمیآید، مهم‌ترین پرسش حاضر است. همچنین این سؤال نیز در کانون توجه قرار دارد که گورستانها چه جایگاه فرهنگی در جامعه داشته است و چه کارکردی از مزار در ذهن مردمان آن دوره، آنان را به انتخاب آیاتی خاص از قرآن سوق داد؟ تحقیق پیش رو، پرسش‌های فوق را در مورد آیات قرآنی گورنوشتههای «مزار تاریخی توران‌پشت» به بررسی و تحلیل گذاشته و در پایان به پنج انگیزه ارزشی و آموزشی در انتخاب آیات دست یافته است.
زهرا صرفی؛ بی بی سادات رضی بهابادی؛ معصومه محبی
چکیده
یکی از مفاهیم ارزشیِ مهم در قرآن کریم، مفهوم «هجرت» است. این پژوهش بر آن است تا با معناشناسی مبتنی بر بافت و بر پایه تحلیل روابط همنشینی به بررسی مفهوم قرآنی هجرت و کشف لایه‌های معنایی آن بپردازد. در نظام معنایی قرآن کریم، واژه "هجرت" به کارنرفته است، بلکه از آن تعبیر به مهاجرت شده است. ایمان محوری‌ترین مفهوم همنشین آن است که تقریبا ...
بیشتر
یکی از مفاهیم ارزشیِ مهم در قرآن کریم، مفهوم «هجرت» است. این پژوهش بر آن است تا با معناشناسی مبتنی بر بافت و بر پایه تحلیل روابط همنشینی به بررسی مفهوم قرآنی هجرت و کشف لایه‌های معنایی آن بپردازد. در نظام معنایی قرآن کریم، واژه "هجرت" به کارنرفته است، بلکه از آن تعبیر به مهاجرت شده است. ایمان محوری‌ترین مفهوم همنشین آن است که تقریبا در همه آیات به طور صریح یا غیرصریح با آن همراه بوده است. همنشینی مکرر عبارت «فی سبیل الله»نیز بر لزوم جهتگیری الهی و خلوص در هجرت تاکید دارد. هجرت رهیافتی قرآنی جهت تحقق عبودیت الهی برای مومنان مستضعف است و به معنای خروج داوطلبانه مومن مستضعف از وطن، بر مبنای ایثارِ حفظ ایمان بر اقامتِ در وطن است. هر چندایمان مقدم بر هجرت است و هجرت بدون ایمان بیارزش است؛ اما ماده هجر در ساختار ثلاثی مزید در قرآن کریم(باب مفاعله)، در معنای مهاجرت از وطن و ترک دیار متعین شده است. پس معنای اصلی هجرت در قرآن، هجرت مکانی وهجرت از دار کفر است. امنیت و گشایش، برقراری حق ولایت، تکفیر سیئات، رحمت و مغفرت، رزق دنیوی و اخروی، دخول در بهشت و رضوان الهی از مهم‌ترین آثار هجرت فی سبیل الله است
عباس رحیملو؛ سیدمحمود طیب حسینی
چکیده
یکی از آیات چالش‌برانگیز اجتماعی قرآن که مفسران و فقیهان همواره در فهم آن، دچار اختلاف شده‌اند، آیه 104 سوره آل عمران است. دیدگاههای ایشان در دو دسته کلی جای دارد: 1) وجوب همگانی امر به معروف بر افراد جامعه؛ 2) وجوب انحصاری امر به معروف بر گروهی در جامعه. قرآن‌پژوهان گفته‌اند علت این دو دیدگاه متعارض، دو برداشت مختلف از واژه «مِن» ...
بیشتر
یکی از آیات چالش‌برانگیز اجتماعی قرآن که مفسران و فقیهان همواره در فهم آن، دچار اختلاف شده‌اند، آیه 104 سوره آل عمران است. دیدگاههای ایشان در دو دسته کلی جای دارد: 1) وجوب همگانی امر به معروف بر افراد جامعه؛ 2) وجوب انحصاری امر به معروف بر گروهی در جامعه. قرآن‌پژوهان گفته‌اند علت این دو دیدگاه متعارض، دو برداشت مختلف از واژه «مِن» در این آیه است. این اختلاف در معنا کردن واژة «مِن» در آیه، دلالت آیه و گستره مکلّفان آن را دچار ابهام ساخته است. این جستار برای نخستین بار نشان داد حرف «مِن» در این آیه، تنها یک معنا دارد، ولی ساختار این آیه، دارای ویژگی چندمعنایی است؛ از این رو میتوان با توجه به ساختار چندمعنای آیه و با واکاوی موضوع این آیه -امر به معروف و نهی از منکر- که وظیفهای دارای مراتب است، این آیه را بر پایه ساخت اطلاع کهنه و نو، دارای قابلیت دو خوانش طولی-نه دو برداشت ناسازگارِ در عرض هم- دانست. در مجموع به دست آمد برداشت وجوب همگانی، بر پایه ساختار «تجرید»، هماهنگ با سیاق و فضای نزول آیه است و برداشت وجوب انحصاری نیز میتواند فهمی نظاممند و بر پایه خوانشی ورای سیاق از آیه باشد.
وفاء محفوظی موسوی؛ سید حسین سیدی؛ امیر مقدم متقی
چکیده
یکی از جلوه‌های اعجاز قرآن کریم، تصویرپردازی است که قاعده اساسی سبک قرآن و ابزار برجسته در بیان محسوسات، امور ذهنی، معانی انتزاعی و مفاهیم والای دینی است و به الفاظ و عبارات جلوۀ زیبایی می‌بخشد و سرشار از حرکت و پویایی و حیات است که به عمق جانها نفوذ می‌کند. یکی از مسائل اعتقادی بنیادین مسلمانان، قیامت است که مفهومی انتزاعی است و ...
بیشتر
یکی از جلوه‌های اعجاز قرآن کریم، تصویرپردازی است که قاعده اساسی سبک قرآن و ابزار برجسته در بیان محسوسات، امور ذهنی، معانی انتزاعی و مفاهیم والای دینی است و به الفاظ و عبارات جلوۀ زیبایی می‌بخشد و سرشار از حرکت و پویایی و حیات است که به عمق جانها نفوذ می‌کند. یکی از مسائل اعتقادی بنیادین مسلمانان، قیامت است که مفهومی انتزاعی است و در قرآن کریم به گونه‌های مختلف به تصویر کشیده شده است؛ در این پژوهش، نگارندگان برآنند تا با روش توصیفی – تحلیلی، مفهوم قیامت در سورۀ انشقاق را واکاوی کنند و به این پرسشها پاسخ دهند که تصویر معنای حسّی و انتزاعی مفهوم قیامت در سورۀ انشقاق چگونه جلوهگر میشود؟ کارکرد تصاویر و بسامد آنها چگونه است؟ یافتهها حاکی از آن است که تصویر معنای حسّی و انتزاعی مفهوم قیامت در این سوره در قالب عناصر مختلف نمود یافته، ضمن تأثیرگذاری، هدف موردنظر را به مخاطب القا مینماید و کارکردهای آن، ضمن تبیین مفاهیم، با بافت آیات و عبارات درارتباط است و کارکرد روانی و کارکرد هنری بیشترین بسامد را دارا هستند.
مطالعات قرآنی
رامش حلاجیان اصفهانی؛ مهدی مهریزی؛ سید محمد علی ایازی
چکیده
تفسیر قرآن کریم از عرصه‌هایی است که نیاز به روزآمدی و تحول دارد. ضرورى بودن مساله جاودانگی قرآن در میان مسلمین، و روایات فراوانى که از پیامبر و دیگر پیشوایان اسلام رسیده، ارائه تفسیر های نو برای قرآن را روشن تر می سازد.نوشتار حاضر به معرفی گونه‌هایی از نوآوری تفاسیر در سوره جمعه و آرای برخی از قرآن-پژوهان دوره معاصر می‌پردازد.گونه‌های ...
بیشتر
تفسیر قرآن کریم از عرصه‌هایی است که نیاز به روزآمدی و تحول دارد. ضرورى بودن مساله جاودانگی قرآن در میان مسلمین، و روایات فراوانى که از پیامبر و دیگر پیشوایان اسلام رسیده، ارائه تفسیر های نو برای قرآن را روشن تر می سازد.نوشتار حاضر به معرفی گونه‌هایی از نوآوری تفاسیر در سوره جمعه و آرای برخی از قرآن-پژوهان دوره معاصر می‌پردازد.گونه‌های نوآوری در سطح ادبی شامل: دستور زبان و بلاغت، در نکات تفسیری شامل: ارائه محتوای نو، مصداق نو، طبقهبندی نو، استدلال جدید، نقد و تحلیل مبتکرانه، حل تناقضات در مبانی اندیشه و دفع شبهات ظهور مییابد.این نوآوریها در قالب روشها و گرایشهای مفسران ارائه میگردد. نوآوری-های روشی شامل: روش بررسی واژگان، تفسیر قرآن به قرآن، بررسی سیاقی، بررسی تناسب آیات و سور، روش عقلی و روش استیحایی و نوآوری‌های گرایشی شامل: گرایش اجتماعی اعم از گرایش اجتماعی- سیاسی، اجتماعی- اقتصادی، و اجتماعی- تربیتی، و گرایش تاریخی- فرهنگی و گرایش فقهی- کلامی است. حاصل آن که با مطالعه و تحلیل تفاسیر دوره معاصر ، نوآوری در این تفاسیر، از تنوع و فراوانی بیشتر و برتری به جهت کمی و کیفی، نسبت به ادوار پیشین برخوردار است.
