مطالعات قرآنی
بازسازی افق انتظارات خاورشناسان با تکیه بر واکنش زیبایی‌شناختی به قرآن کریم

زهرا دلاور ابربکوه؛ کبری روشنفکر؛ عیسی متقی زاده

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 71-47

https://doi.org/10.22034/isqs.2023.44745.2111

چکیده
  دریافت قرآن به مثابه متنی ادبی و زیبا، در میان عرب زبانان پیشینه‌ای مدید داشته و قرآن از منظر فصاحت و بلاغت در تمدن اسلامی ‌از جایگاه بی بدیل برخوردار است. نظر به اینکه معیارهای نگارش و ارزیابی زیبایی‌شناختی متون ادبی در جوامع مختلف، متفاوت بوده و هر جامعه‌ای شاخص‌های خاص خود را در سنجش و درک زیبایی دارد، در این پژوهش، با تمرکز بر ...  بیشتر

کارکرد گیاه‌انگاری در عینی‌سازی مفهوم "زندگی" در متن قرآن و نهج‌البلاغه

مرتضی قائمی؛ اختر ذوالفقاری

دوره 6، شماره 2 ، تیر 1401، ، صفحه 79-57

https://doi.org/10.22034/isqs.2022.39941.1907

چکیده
  در قرآن و نهج‌البلاغه استعاره‌های مفهومی متعددی برای معرفی زندگی به کار رفته است؛ از جمله استعاره‌ گیاه انگاری که به شکل متنوع برای ترسیم ابعاد زندگی مورد استفاده قرار گرفته است. در پژوهش حاضر که به روش تحلیلی – توصیفی انجام شده، تلاش شده است با استفاده از اصول استعاره مفهومی، فرافکنی حوزه مبدأ "گیاهان" بر حوزه مقصد "زندگی" در متن ...  بیشتر

تفسیر در کشاکش کلام و کیهان‌شناسی؛ مطالعۀ موردی ستون‌های آسمان

محمدعلی طباطبایی

دوره 6، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 86-49

https://doi.org/10.22034/isqs.2022.39786.1898

چکیده
  قرآن در دو آیۀ مختلف، اما با تعبیری تقریبا یکسان، دربارۀ ستون‌های آسمان‌ها سخن گفته است؛ ولی ساختار سخن در این آیات به گونه‌ای است که مفسران در طول تاریخ آن را به دو شکل کاملا متفاوت فهم کرده‌اند که یکی حاکی از وجود ستون‌هایی نامرئی برای آسمان، و دیگری نافی وجود هرگونه ستونی است. این دو تفسیر، هرچند در ظاهر هر یک مبتنی بر تحلیل‌های ...  بیشتر

مطالعات قرآنی
تحلیل بینامتنی بازتاب مفاهیم و عناصر قرآنی در قابوس‌نامه بر اساس نظریة ژرار ژُنت

ابراهیم دانش؛ فرامرز جلالت

دوره 7، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 89-61

https://doi.org/10.22034/isqs.2023.44764.2112

چکیده
  نقش قرآن کریم در تکوین ادبیات و تمدّن اسلامی-ایرانی انکارناپذیر است. از نمونه‌های این تأثیر، بازتاب قرآن کریم در محتوا، فرم و زبانِ قابوس‌نامه است که موجب غنای آن از جنبه‌های مختلفی شده‌است. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی، با ارائة شواهد متنی به بررسی روابط بینامتنی قرآن کریم و قابوس‌نامه بر اساس نظریِة ژرار ژُنت پرداخته، به این ...  بیشتر

بررسی میزان قرآن‌خوانی و درک معنا و ترجمه قرآن در ایران (برپایه داده‌‌های پیمایش ملی سنجش شاخص‌‌های توسعه فرهنگ قرآنی در سال 1400)

حامد جوکار؛ مجید هادوی؛ احمد جمالی گندمانی؛ مرتضی سلمانی ماهینی

دوره 6، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 100-61

https://doi.org/10.22034/isqs.2023.41689.1987

چکیده
  سنجش دین‌ داری به عنوان یکی از مباحث مهم جامعه‌شناسی دین، می‌تواند کمک زیادی به سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بخصوص در جوامع دینی کند. به علاوه سنجش درست و علمی میزان دین‌داری می‌تواند انگاره‌های گوناگون در خصوص جایگاه دین و عملکرد دینی حاکمیت در کشور را اصلاح نماید. میزان خواندن قرآن و توجه به معنای آیات و ترجمه آنها به عنوان یکی ...  بیشتر

تحلیل سیر تاریخی نظرات مفسران درباره آیه الحاق ذریه

مجتبی شکوری؛ فاطمه حاجی اکبری

دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 104-138

چکیده
  یکی از نعمت­های بهشتیان که در آیه 21 سوره طور بدان اشاره شده، الحاق ذریه مؤمنان به ایشان به شرط تبعیت از آنها در ایمان عنوان شده است. مفسران پیرامون اینکه مراد از ذریه چیست و این ذریه با چه شرایطی می­توانند به پدران خود ملحق شوند، نظرات مختلفی ابراز نموده­اند. پرداختن به این موضوع از این نظر اهمیت می­یابد که چگونگی و شرایط این ...  بیشتر

در میانه‌ی «علوم» و «معارف»، پژوهشی در تحولات رشته و برنامه درسی علوم قرآن و حدیث از 1365 تا 1395

مریم قبادی؛ هادی رهنما

دوره 6، شماره 3 ، مهر 1401، ، صفحه 107-61

https://doi.org/10.22034/isqs.2022.43678.2076

چکیده
  هدف این پژوهش دستیابی به تبیینی تاریخی از برنامه آموزشی رشته دانشگاهی علوم قرآن و حدیث در نظام رسمی آموزش عالی ایران است. به این منظور، پیدایی و سیر تغییرات این رشته در بازه 1365 تا 1395 بر پایه داده‌های تاریخ شفاهی و تحلیل اسناد برنامه‌های ‌درسی مصوب شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (عتف)، بررسی شده است. در دهه نخست ...  بیشتر

مطالعات قرآنی
بررسی مولفه‌های سالمندی در قرآن کریم و آثار آن بر فرهنگ اسلامی

نوشین چترچی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 29 آذر 1402

https://doi.org/10.22034/isqs.2023.42730.2033

چکیده
  مقدمه و هدف: ایران در مسیر افزایش جمعیت سالمند قرار دارد، بنابراین ممکن است با پدیده‌ای به نام «بحران سالمندی» در آینده روبرو شود. پژوهش کنونی باهدف تعیین مولفه‌های و پیامدهای سالمندی از منظر آیات قرآن و تأثیر آن در فرهنگ اسلامی سامان‌یافته است.روش: پژوهش حاضر از نوع اسنادی و کتابخانه‌ای است و تابع پژوهش کیفی مبتنی بر تحلیل محتوای ...  بیشتر

نقد و بررسی نظریه‎ی ارزش افزایی درتفسیر موسّع متون مقدس

ثمانه علوی

دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 57-81

چکیده
  از جمله اهدافِ تفسیرِ مبتنی بر تکثر معنا، نظریه‎‎ی ارزش افزایی در تفسیر هرمنوتیکی متون است. یک تفسیر ارزش افزا، دامنه‎ای از احتمالات تفسیری را به‌سوی متن روانه می‎دارد تا ارزش اعتبار ادبیِ آن را به‌حد اعلا رسانده و آشکار نماید. در مقابل فواید مترتبی نظیر ویژگی‌های منحصربه‌فرد متنی نظیر ظرفیت‌های زبانی، امکانات بالقوة معنایی ...  بیشتر

تغییر انگارة «برادری» در فرهنگ قرآن کریم

مهدی مطیع

دوره 1، شماره 3 ، مهر 1396، ، صفحه 61-82

چکیده
  انگارة برادری و اخوت در زمان نزول قرآن به‌‌منزلة نهاد اجتماعی کارآمد و مؤثری در فضای حمیت و عصبیت جاهلی شکل گرفته بود. این انگاره تصوری خاص از برادری بر اساس پیوندهای خونی و سببی، پیمان‌‌های قومی و قبیله‌‌ای، یا عرف اجتماعی و فرهنگی بود که فارغ از حق یا باطل‌بودن در زندگی عرب جاهلی رواج داشت. با ظهور اسلام و نزول قرآن کریم ...  بیشتر

خاستگاه اختلاف خوانش « اَحْصَنَّ / اُحْصِنَّ » در آیه نکاح کنیزان

روح الله نجفی

دوره 2، شماره 3 ، آذر 1397، ، صفحه 61-74

چکیده
  در آیه 25 سوره نساء ، در قرائت فعل « أحصنَّ » به صیغه مجهول یا معلوم اختلاف شده است. از منظر تفسیری، قرائت « اُحْصِنَّ » به صیغه مجهول با معنا شدن «إحصان» به ازدواج و قرائت « اَحْصَنَّ » به صیغه معلوم با معنا شدن آن به اسلام، ملازمت داشته است. تحقیق حاضر نشان می دهد که قرائت معلوم «أَحصَنَّ» و معنا گردیدن «اِحصان» ...  بیشتر

جستاری در معناشناسی ‌شناختی و کارآیی آن در خوانش قرآن ‌کریم

محمد باقر سعیدی روشن

دوره 1، شماره 1 ، فروردین 1396، ، صفحه 63-97

چکیده
  معناشناسی شناختی متأخرترین و هم‌زمان مطرح‌ترین دیدگاه در میان نظریه‌های معناشناسی معاصر است که طی چهار دهة گذشته نشو و نما یافته است. در اهمیت این نظریه همین بس که ذهن اندیشمندان گوناگونی را به خود معطوف کرده است. مبانی و مؤلفه‌های این نظریه کدام است؟ آیا می‌توان این دیدگاه را پارادایمی موجه در زبان‌شناسی و معناشناسی دانست ...  بیشتر

تطور معنایی واژIۀ نفس و رویکرد علامه به این واژه در قرآن

سید حمید رضا رئوف؛ زهره قادری

دوره 2، شماره 2 ، شهریور 1397، ، صفحه 63-84

چکیده
  مطالعه و بررسی معنا در واژگان کلیدی یک متن اولین قدم برای فهم جهاننگری حاکم بر آن متن است. اهمیت این نوع بررسی ها برای شناسایی جهان نگری، در مطالعات متن مقدس به خوبی آشکار میشود؛ زیرا آگاهی از جهاننگری دینی برای اخذ و انطباق با آن نزد دینداران امری مهم تلقی میشود. در این مقاله از طریق بررسی تطور معنایی واژه و کشف معنای این واژه در قرآن، ...  بیشتر

صورت بندی مفهومیِ «اخلاق مسالمت» براساس واژة قرآنی «ناس»

مریم صانع پور

دوره 3، شماره 3 ، آذر 1398، ، صفحه 63-83

چکیده
  در دین اسلام مسالمت مهم‌ترین اصل اخلاقی معرفی شده‌است ازآنجا که نام اسلام از سلم و مسالمت مشتق شده و برسر هر یک از سوره‌‌های قرآن آیة «بسم الله الرحمن الرحیم» - که رحمانیت عام پروردگار را نسبت به همگان تداعی می‌کند – تکرار می‌شود. نویسندة مقالة حاضر با استفاده از سه تفسیر شیعی( من وحی القرآن، الکاشف، و المیزان) و سه تفسیر ...  بیشتر

نقش‌های کاربردشناختی صلوات در گفتار فارسی‌زبانان ایرانی و عرب‌زبانان عراقی

سید علی اصغر سلطانی؛ مهدی مقدسی نیا؛ حسین تک تبار فیروزجایی

دوره 1، شماره 2 ، تیر 1396، ، صفحه 67-82

چکیده
  صلوات بر محمد (ص) و آل محمد (س) عبارتی است که مسلمانان روزانه بارها آن را بیان می‌کنند یا از دیگران می‌شنوند. در نگاه اول، صلوات به ‌قصد قربت انجام می‌شود، اما با دقت بیش‌تر می‌توان دریافت که نقش کاربردی مهمی در ارتباطات اجتماعی روزمره ایفا می‌کند. مسئلة اصلی این پژوهش آن است که دریابد صلوات در تعاملات اجتماعی میان مسلمانان، در حوزة ...  بیشتر

تبیین موقعیتهای مرزی زندگی در الگوی ساختاری سوره‌های قرآن

احمد قرایی سلطان آبادی

دوره 4، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 67-89

https://doi.org/1022034/isqs.2020.5512

چکیده
  ساختار و هندسه سوره‌‌های قرآن اغلب بر اساس وحدت موضوعی بررسی وتبیین شده‌اند، به این معنا که همه آیات یک سوره بر محور موضوعی مشترک نظم وانسجام یافته‌اند. اینکه آن محور مشترک چه باشد، دیدگاههایی مطرح شده است. پژوهش حاضر درصدد بیان این دیدگاه احتمالی است که در بیشتر سوره‌ها اعم از اینکه محور وغرض آنها، توحید یا معاد یا احوال اهل‌ایمان ...  بیشتر

بررسی و تحلیل برخی عناصر فرهنگی در ترجمه تفسیر طبری

صدیقه مفیدی؛ محسن قاسمپور؛ حمیدرضا فهیمی تبار

دوره 2، شماره 4 ، اسفند 1397، ، صفحه 69-90

چکیده
  رویکرد واعظانه، نوعی گرایش تفسیری است که در سده‌های مختلف از سوی مفسران قرآن کریم در تفسیر آیات الهی مورداستفاده قرارگرفته است. در این رویکرد، کاربرد زبان و اصطلاحات روزمره مخاطب، داستان­ها و قصه ها، به ویژه قصه­های اساطیری به منظور جلب توجه مخاطبان و اقناع عاطفی آن ها پر­شمار است. گفته می شود یکی از تفاسیر مهم باملاحظه این نوع ...  بیشتر

نقد و بررسی ترجمه واژه (رحمان) با تکیه بر دیدگاه آیت الله جوادی آملی

سیدضیاء الدین علیانسب؛ رباب اتفاق؛ سیدمجید نبوی

دوره 4، شماره 3 ، مهر 1399، ، صفحه 69-92

https://doi.org/1022034/isqs.2020.5774

چکیده
  پژوهش حاضر سعی کرده، با تحلیل واژه‌ی «رحمن» در آیه‌ی ﴿بسم‌الله الرحمن الرحیم﴾ گامی درکمک به فهم دقیق‌تر واژه و گویایی ترجمه‌ی آن بردارد. ابتدا به بررسی توضیحات تفاسیر از «رحمن» به خصوص تفسیر تسنیم پرداخته، تا مفهومی دقیق و رسا به دست آورد، سپس با تحلیل ترجمه‌های مختلف، دلایل قرآنی و روایی خود بر تأیید یا رد هر ترجمه ...  بیشتر

فرآیندشناسی شگرد ادبی "تهکم" و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن

عباس رحیملو؛ سیدمحمود طیب حسینی؛ علی فتحی

دوره 3، شماره 4 ، بهمن 1398، ، صفحه 71-93

چکیده
  شیوة ادبی "تهکم"، شگردی بر پایة وارون‌گویی و با بسامد بالا در قرآن است. این پژوهش با بازخوانی انتقادی تاریخچه این شیوة زبانی در دانش بلاغت و نمایان‌سازی ناهمسانی آن با استعاره و سایر مجازها، افزون بر جایگاه‌شناسی شیوة زبانی تهکم در دانش بدیع، از فرآیند و رمز و راز کارایی و گیرایی این فن ادبی پرده‎برداری می‎کند. از آنجا که برخی ...  بیشتر

تحلیل مشخصه‌های فهرستی سعدالسعود و کارکردهای آن در نسخه‌پژوهی

نصرت نیل ساز؛ فرزانه فهیم

دوره 3، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 73-95

چکیده
   فهرست­نویسی تاریخچه­ای کهن دارد که کارکردها و شیوه­های آن متناسب با اغراض گوناگون طی قرون متمادی تغییر کرده است. سعدالسعود، که فهرستی از کتابخانه­ی شخصی سید بن طاووس است ویژگی­های منحصر به­فرد و متفاوتی با سایر فهارس متعارف و موجود اسلامی دارد. تقارن نگارش این کتاب با دوران حمله­ی مغول که بسیاری از منابع ارزشمند فرهنگ ...  بیشتر

تاثیر مبانی تفسیری سید قطب بر رویکرد تفسیر عصری وی

پروین شناسوند؛ محسن قاسم پور

دوره 5، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 73-96

https://doi.org/10.22034/isqs.2021.37919.1816

چکیده
  در دوران معاصر ، تفسیر قران تحولات عمیقی را در پی داشته است که از نتایج بارز آن ، باز اندیشی ونواندیشی در فرایند تفسیر قرآن است . وجود چنین انگاره ای بین مفسران در یک صد ساله اخیر وکاربست آن در حوزه مطالعات تفسیری ، جریان تفسیر اجتماعی قرآن را رقم زده است .سید قطب از مفسرانی است که در روزگار خویش با نگارش تفسیر فی ظلال القران از سنت تفسیری ...  بیشتر

بینامتنی توحید در خالقیت بین قرآن کریم و صحیفه سجادیه

صالح سعیدی ابواسحقی؛ سعید عباسی نیا؛ هادی رزاقی

دوره 4، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 75-100

https://doi.org/1022034/isqs.2020.5169

چکیده
  بینامتنی، یکی از گونه های پژوهش در میان متون مختلف است که بیانگر ارتباط معنایی دو سویه، بین متن غایب و متن حاضر می باشد. این نوع از پژوهشها، با رویکرد ادبی-زبانی انجام می شود و متون از قاعدة اثرپذیری و اثرگذاری تبعیّت نموده و در گونة کریستوایی آن، روابط بین آن ها به سه شکل نفی جزئی، نفی متوازی و نفی کلی نمایان است. این پژوهش بر آن بوده ...  بیشتر

بررسی آموزه تحدی قرآن با حوزه مطالعات نشانه شناسی متن

احمد قرایی سلطان آبادی

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 77-96

چکیده
  آموزه­ ی تحدی، پیوندی ناگسستنی با متن قرآن و قابلیت­های ذاتی آن دارد. لذا دور از واقع نیست اگر راز تحدی­ناپذیری قرآن به عناصر درون­متنی نسبت داده شود. در این رهیافت، متن بنا بر یافته­های حوزه نشانه­شناسی، نظامی از نشانه­ها یا مجموعه­ای از دال ومدلولهاست ­که در پیوند با یکدیگر به متن ویژگی جامعیت، اختلاف­ناپذیری و ...  بیشتر

تناظر معنایی بین دو زوج واژه عام و سنة در قرآن (بر مبنای هم معنایی نسبی)

نسیم عربی

دوره 4، شماره 4 ، دی 1399، ، صفحه 79-102

https://doi.org/1022034/isqs.2020.5946

چکیده
  کلمات «سنةو عام» که هر دو در قرآن استعمال شده اند، در ابتدای امر هم معنا تلقی می شوند. این نوشتار به دنبال پاسخگویی به وجوه معنایی این دو زوج واژه در آیات قرآن کریم است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، صورت گرفته است. با مراجعه و دقت در کتاب های لغوی و بافت تاریخی آیات، روشن شد این دو زوج واژه هر کدام فی ذاته در قرآن در سه وجه معنایی ...  بیشتر

بررسی تطبیقی قسم‌های استدلالی از دیدگاه فراهی و بنت‌الشاطی

اباذر کافی موسوی

دوره 5، شماره 4 ، دی 1400، ، صفحه 79-98

https://doi.org/10.22034/isqs.2021.38585.1845

چکیده
  بحث قسم‌های استدلالی، دیدگاه جدیدی است که برخی صاحب‌نظران به آن تصریح کرده‌اند که ضرورت تبیین و تصویر صحیح آن، غور در دیدگاه‌ها و بررسی تطبیقی آراء متفکران را می‌طلبد. در این راستا، این نوشتار از رهگذر روش توصیفی، تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌‌ای به تطبیق آراء دو اندیشمند قرآنی؛ استاد عبدالحمید فراهی و استاد عایشه بنت‌‌ ...  بیشتر