سهراب مروتی؛ محسن حسن وندی
چکیده
اخباریون در فهم و استنباط احکام و مسائلشرعی از قرآنکریم، نه تنها برای ظواهر آن اعتباری قائل نیستند، بلکه معتقدند که عقولِبشری غیرِمعصوم، صلاحیت و استعداد فهمظواهرآیات را ندارند. این مسأله باعث طرح بحثهای متعدد از سوی موافقان و مخالفان آن شده است؛ اینکه خاستگاهدیدگاه اخباریه در اینخصوص چیست؟ مسألهای است که در فهمدقیق ...
بیشتر
اخباریون در فهم و استنباط احکام و مسائلشرعی از قرآنکریم، نه تنها برای ظواهر آن اعتباری قائل نیستند، بلکه معتقدند که عقولِبشری غیرِمعصوم، صلاحیت و استعداد فهمظواهرآیات را ندارند. این مسأله باعث طرح بحثهای متعدد از سوی موافقان و مخالفان آن شده است؛ اینکه خاستگاهدیدگاه اخباریه در اینخصوص چیست؟ مسألهای است که در فهمدقیق نظر ایشان، دارای اهمیت بوده و در این اثر بدان پرداخته شده است؛ لذا این پژوهش برآن است تا دیدگاه اخباریه را در مسأله حجیت-ظواهرقرآنکریم مورد بحث و بررسی قرار داده و سپس با تمرکز بر نظرات مندرج در کتاب الفوائدالمدنیه، مبانی و ریشه اعتقاد ایشان در قول به عدمحجیتظواهرقرآن را مورد نقد علمی قرار داده و درمقابل، حجیتظواهر آیات را به اثبات رساند. رویکرد پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و در جمعآوری مطالب آن و دستیابی به استنادات و استدلالات این مکتب فکری، از روش اسنادی و کتابخانهای استفاده شده است؛ یافتههای پژوهش نشان میدهد که مبانیمحوری ایشان در قول به عدمحجیتظواهر-آیات، یکی اختصاصی دانستن مسأله فهم قرآن و دیگری عدمحجیتعقل در فهم ظواهر آیات میباشد که در این نوشتار به بررسی و نقد آن پرداخته شده، ضمن اثبات قابلفهمبودن قرآن برای همگان و حجیت عقل در این خصوص، حجیت ظواهر آیات نیز به اثبات خواهد رسید.
فتحیه فتاحی زاده؛ ناهید حسین نتاج؛ سارا طاهری
چکیده
ریشۀ «ضرب» که در مجموع 58 مرتبه در قرآن کریم بکار رفته از جمله واژههای پیچیده در زبان عربی است که به زعم برخی از قدیمیترین کتب لغتنویسان عرب برای جمیع اعمال بکار میرود. از راههای رسیدن به فهم صحیح، جامع و روشمند یک واژه، انجام بررسیهای لغوی و ریشهشناسی آن است. بدین منظور در این پژوهش معانی ضرب از کهنترین زبانهای ...
بیشتر
ریشۀ «ضرب» که در مجموع 58 مرتبه در قرآن کریم بکار رفته از جمله واژههای پیچیده در زبان عربی است که به زعم برخی از قدیمیترین کتب لغتنویسان عرب برای جمیع اعمال بکار میرود. از راههای رسیدن به فهم صحیح، جامع و روشمند یک واژه، انجام بررسیهای لغوی و ریشهشناسی آن است. بدین منظور در این پژوهش معانی ضرب از کهنترین زبانهای آفروآسیایی و سامی باستان استخراج و سیر تطور معنایی واژه تبیین میشود. در مرحلۀ بعد با توجه به دستهبندی معنایی که از ریشهشناسی ضرب بدست آمده، معانی ضرب در آیات مختلف بررسی و دستهبندی میشود. مطالعه حاضر نشان میدهد که کاربردهای قرآنی ماده ضرب همگی ذیل دسته اول معنایی بدست آمده از ریشهشناسی یعنی «متصل کردن/مخلوط کردن/بهم پیچیدن/بستن» صورتبندی میشوند و معنای دوم یعنی «سوختن» عملاً در قرآن کاربرد نداشته است. با بررسی آراء مفسران درباره معانی ضرب در قرآن بر اساس نتایج ریشهشناسی، این نتیجه حاصل شد که بعضی از معانی ضرب که در طیفی از تفاسیر و ترجمهها مدنظر قرار گرفته است، با شواهد ریشهشناختی تأیید نمیشود. ازجمله معنای کتک زدن برای ضرب در بررسیهای ریشهشناختی یافت نشد و برای «اضْرِبُوهُنَّ» در آیه 34 النساء بر اساس نتایج ریشهشناختی معنای رویگرداندن/رفتن پیشنهاد میشود.
سید رضا مودب؛ موسی آذرنیوند
چکیده
انسجام قرآن، از مباحث مهم در میان مفسران علوم قرآن می باشد و پیوستگی های ممکن میان موضوعات قرآنی در شکل های گوناگون را بیان می کند. امیناحسناصلاحی، قرآنپژوه پاکستانی، نظریه نظام زوجی سورهها را مطرح و کوچکترین واحد نظم قرآن را «سوره» تعیین کرده است، هر سوره یک مضمون محوری (عمود) دارد که کل سوره حول آن محور می چرخد. هدف از ...
بیشتر
انسجام قرآن، از مباحث مهم در میان مفسران علوم قرآن می باشد و پیوستگی های ممکن میان موضوعات قرآنی در شکل های گوناگون را بیان می کند. امیناحسناصلاحی، قرآنپژوه پاکستانی، نظریه نظام زوجی سورهها را مطرح و کوچکترین واحد نظم قرآن را «سوره» تعیین کرده است، هر سوره یک مضمون محوری (عمود) دارد که کل سوره حول آن محور می چرخد. هدف از این تحقیق، بررسی و تحلیل نظریه انسجام قرآن امین احسن اصلاحی با رویکرد انتقادی است. نتایج تحقیق نشان می دهد که امین احسن اصلاحی در سه قسمت (عمود سوره، زوج سوره و گروه سوره) به بیان نظم قرآن مجید پرداخته است. همچنین با وجود تمام محاسن و مزایایى که درباره نظریه اصلاحى به دست آمد، برخى مواضع و نتایج مباحث ایشان محل بحث و تردید است. در واقع آنچه طرح کرده فرضیه اى بیش نیست و بر برخی موارد موجود در قران تطبیق نشده است. به علاوه نظم قرآن در سورهها، جفتسورهها و گروه سورهها، چندان دقیق نیست یا دستکم در مواردى قابل تردید و اشکال است.
مطالعات قرآنی
محبوبه موسائی پور؛ قاسم صادقپور؛ علی محمد میرجلیلی
چکیده
با هجرت پیامبر(ص) و مسلمانان به مدینه تحول عظیمی در تاریخ اسلام و جهان رخ نمود. به یقین این پیشرفت به یکباره اتفاق نیفتاد، بلکه امری تدریجی بود و طی مراحلی به ثمر نشست. بدین قرار و از آنجا که زندگی پیامبر(ص) در مدینه با نزول تدریجی قرآن کریم همراه بوده است، این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با تأمّل در آخرین آیه سوره فتح، درصدد است تا ...
بیشتر
با هجرت پیامبر(ص) و مسلمانان به مدینه تحول عظیمی در تاریخ اسلام و جهان رخ نمود. به یقین این پیشرفت به یکباره اتفاق نیفتاد، بلکه امری تدریجی بود و طی مراحلی به ثمر نشست. بدین قرار و از آنجا که زندگی پیامبر(ص) در مدینه با نزول تدریجی قرآن کریم همراه بوده است، این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با تأمّل در آخرین آیه سوره فتح، درصدد است تا مراحل تحول و پیشرفت اسلام را در عصر حضور پیامبر اکرم(ص) در مدینه بر اساس آیه مذکور و با استفاده از علم تفسیر، تاریخ عصر نبوی و سیره پیامبر(ص) مورد بررسی و تطبیق قرار دهد. براساس این تطبیق میتوان گفت؛ هجرت از مکه به مدینه زمینهساز حکومت اسلامی و صلح حدیبیه مقدمه جهانیسازی حکومت اسلامی شد. با ورود پیامبر به مدینه ساختار مادی (بنای مسجد) و ساختار معنوی (محتوابخشی با نزول تدریجی سورههای قرآن و انسجامبخشی با پیمانهای مختلف) حکومت اسلامی شکل گرفت و تحول در مدینه در دو مرحله اتفاق افتاد: مرحله تأسیس حکومت اسلامی و شروع دولت ـ شهر (فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِ) و مرحله دعوت جهانی و تثبیت دولت ـ امت(یُعْجِبُ اَلزُّرّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفّارَ).
محمود مکوند؛ امیرحسین فلاح پور
چکیده
واژه قرآنی «حَصور» تنها یکبار در آیه 39 سوره آلعمران و در توصیف یحیی نبی(ع)، آمده است. با اینحال ریشه آن، «ح-ص-ر»، شش بار در قرآن کریم بهکار رفته است. عموم مفسران و مترجمان، این واژه را با عدم تمایل یحیی(ع) به ازدواج و عفت وی نسبت به زنان مرتبط دانستهاند. این مفهوم خود خاستگاه بعضی اختلافات فقهی در باب استحباب نکاح و ...
بیشتر
واژه قرآنی «حَصور» تنها یکبار در آیه 39 سوره آلعمران و در توصیف یحیی نبی(ع)، آمده است. با اینحال ریشه آن، «ح-ص-ر»، شش بار در قرآن کریم بهکار رفته است. عموم مفسران و مترجمان، این واژه را با عدم تمایل یحیی(ع) به ازدواج و عفت وی نسبت به زنان مرتبط دانستهاند. این مفهوم خود خاستگاه بعضی اختلافات فقهی در باب استحباب نکاح و نیز برخی مسائل کلامی درباره انبیاء(ع) شده است. بر این اساس، در پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی واژه «حَصور» در ادبیات کهن عربی، مشتمل بر اشعار جاهلی و مخضرمین پرداختهایم و آن را در زبانهای سامی ریشهیابی کردهایم. این مطالعه نشان میدهد که مفهوم بنیادین ریشه «ح-ص-ر» در زبانهای سامی عبارت است از: تنگ گرفتن، احاطه کردن، دیوار کشیدن(دورِ مکانی)، زندان، زمین زراعی محصور و مانند آن. افزون بر این با تبیین ارتباط معنایی واژه قرآنی «حَصور» با مفهوم بنیادین پیشگفته، این نتیجه حاصل شد که واژه بر پرهیزکاری سختگیرانه، خویشتن داری یا کفّ نفس یحیی(ع) دلالت دارد. این معنا با آیاتی از قرآن و کتابمقدس تأیید میشود. با اینهمه، برای تأیید معنای جاافتاده و فراگیر در تفاسیر و ترجمههای قرآن هیچ شاهدی به دست نیامد.
مرضیه محصص؛ فاطمه اکبری زاده
دوره 3، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 129-147
چکیده
قرآن کریم مجموعهای از لایههای معنایی متعدد است. این ویژگی، زمینه را برای بهکارگیری مکاتب گوناگون زبانی در مطالعات قرآنی فراهم میسازد. بهرهگیری از ابزارها و دانشهای جدید معرفتی و زبانی نوعی تدبر روشمند در آیات و مصادیق آن است. سکوت، عنصری معنادار در کلام است و همچون بخشی از زبان، نقش مهمی در انتقال پیام و تاثیرگذاری بر ...
بیشتر
قرآن کریم مجموعهای از لایههای معنایی متعدد است. این ویژگی، زمینه را برای بهکارگیری مکاتب گوناگون زبانی در مطالعات قرآنی فراهم میسازد. بهرهگیری از ابزارها و دانشهای جدید معرفتی و زبانی نوعی تدبر روشمند در آیات و مصادیق آن است. سکوت، عنصری معنادار در کلام است و همچون بخشی از زبان، نقش مهمی در انتقال پیام و تاثیرگذاری بر مخاطب دارد؛ به توسعه دلالتهای متنی میانجامد و اشتیاق خواننده را برای درک معنا میافزاید. کاربرد این شیوه در آثار ادبی، علاوه بر موجزگویی، شگردی برای اقناع عقلی و عاطفی بشمار میآید بر این اساس نوشتار حاضر سعی دارد تا با رویکرد نظریه گفتمان سکوت و با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، قصه قرآنی مریم (س)،که در آیات (74-35 سوره آل عمران) و آیات( 15-34 سوره مریم) مطرح شده، مورد واکاوی قرارگیرد. تأمل در این آیات گویای آن است که مصادیق سکوت گفتمانی در سطوح ساختاری، معنایی و کاربردشناختی، زمینه ساز ایجازگوییها، تصویرسازیها و همچنین دستیابی به غرض هدایتی قصه مریم(س) شده است. در این راستا غلبه کاربست سکوت پیش انگاشتی و محوریت موضوعی تعامل عفیفانه مریم(س)، مخاطب را به ژرف نگری فرا میخواند.
زهرا میرشفیعی؛ مهدی مطیع
چکیده
از جمله موضوعات قابل بررسی در قرآن سنّتهای الهی است. هدف از بیان قوانین حاکم بر هستی در قرآن، ایجاد جریانی رفتاری در فرد و اجتماع بوده که در آن همه به سوی یک مبدأ در حرکتند. بدین سبب آشنائی با ابعاد معنایی و جنبههای کاربردی این قوانین بایسته است. یکی از این سنّتها، سنّت عاقبتبخیری است که در اختتام سه آیه 128اعراف، 83قصص و 49هود ذکر ...
بیشتر
از جمله موضوعات قابل بررسی در قرآن سنّتهای الهی است. هدف از بیان قوانین حاکم بر هستی در قرآن، ایجاد جریانی رفتاری در فرد و اجتماع بوده که در آن همه به سوی یک مبدأ در حرکتند. بدین سبب آشنائی با ابعاد معنایی و جنبههای کاربردی این قوانین بایسته است. یکی از این سنّتها، سنّت عاقبتبخیری است که در اختتام سه آیه 128اعراف، 83قصص و 49هود ذکر شده است. اشتراک ظاهری این سه اختتام با وجود صدر و موضوعات متفاوت، و نیز اجمال و ابهام موجود در گزارههای قرآنی ناظر بر سنّت عاقبتبخیری باعث شده تا نوشتار حاضر با تلفیق روش زبانشناسی-کاربردشناسی و با در نظر گرفتن کلیه عناصر بافتی و معنایی تأثیرگذار، به تحلیل ابعاد این سنّت در اختتام آیات قرآن و دستگاه کارگفتی آن بپردازد. بررسیها نشان میدهد که سنّت عاقبتبخیری از جهت گستره عام و مشترک، و از لحاظ شمول خاص و مقیّد به اعمال انسانهاست. جنبههای همگرائی این سه اختتام عبارتند از دلالت بر استمرار و ثبوت، ماهیّت اجتماعی، موضوع کلّی، و تشابه لفظ. این پایانهها از لحاظ سطوح مخاطبان، شرایط نزول، جهان ممکن و مصادیق تقوا متفاوتند. برای این گروه اختتامی، به ترتیب فراوانی کارگفتهای اظهاری، تعهّدی، ترغیبی، و عاطفی قابل تعریف است.
فاضله میرغفوریان؛ مریم برادران حقیر
چکیده
پژوهش حاضر بر اساس گزارههای استخراج شده از آیات مبارکه سورة مزمل به بررسی الزامات ایفای مسئولیتهای اجتماعی میپردازد. برای تحقق این هدف، سورة مزمل با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مبتنی بر مدل باردن واکاوی شده است. بدینترتیب که پژوهشگران ضمن غور در آیات و مراجعه به تفاسیر، مضامین اصلی و فرضیههای بحث خود را شکل داده و سپس ...
بیشتر
پژوهش حاضر بر اساس گزارههای استخراج شده از آیات مبارکه سورة مزمل به بررسی الزامات ایفای مسئولیتهای اجتماعی میپردازد. برای تحقق این هدف، سورة مزمل با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مبتنی بر مدل باردن واکاوی شده است. بدینترتیب که پژوهشگران ضمن غور در آیات و مراجعه به تفاسیر، مضامین اصلی و فرضیههای بحث خود را شکل داده و سپس با دقت در آیات و کدگذاری عبارات، در پی کشف معانی پنهان و روابط بین آنها برآمدند. یافتههای پژوهش در سه مؤلفة اصلی: سازوکار ایفای مسئولیتها، دلایل لزوم ارتباط با موجود برتر و کنش مناسب در مقابل مخالفان هویدا شدند. تحلیل یافتهها حاکی از آن است که سورة مبارکة مزمل به دغدغة اصلی انسانهای مسئولیتپذیر در یافتن یک سازوکار قابلاعتماد برای انجام مسئولیتهای اجتماعیشان، پاسخ میدهد و در این رابطه سازوکارهای حداکثری و حداقلی را پیشروی آنها قرار داده است و بر واقعانگاری موانع طبیعی تأکید میورزد و ضمن توصیه به کنش مناسب برای رفع موانع و مخالفتها، در همة این مراحل لزوم ارتباط با موجود برتر را با ذکر دلایل برمیشمرد.
نرگس معصومی مفرد؛ مسعود اکبری زاده؛ مهدی محمدی نیا؛ احمد مجوزی
دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 139-160
چکیده
پژوهشگران بسیاری در خصوص قرآن کریم به بررسی و مطالعه پرداخته اند لیکن بر اساس نظریه نقش گرای نظام مند هلیدی الگوهای تجربه بر اساس فرآیندها و در چارچوب فرانقش اندیشگانی در زبان نمود پیدا می کنند. این فرانقش نگرش گوینده را نسبت به جهان هستی رقم می زند و به بررسی محتوای گزاره ای هر بند می پردازند. این پژوهش قصد دارد... د تا جزئیات ارائه ...
بیشتر
پژوهشگران بسیاری در خصوص قرآن کریم به بررسی و مطالعه پرداخته اند لیکن بر اساس نظریه نقش گرای نظام مند هلیدی الگوهای تجربه بر اساس فرآیندها و در چارچوب فرانقش اندیشگانی در زبان نمود پیدا می کنند. این فرانقش نگرش گوینده را نسبت به جهان هستی رقم می زند و به بررسی محتوای گزاره ای هر بند می پردازند. این پژوهش قصد دارد... د تا جزئیات ارائه شده درپنج سوره از قرآن را که با کلمهی «قل» آغاز میشوند(جن، کافرون، اخلاص، فلق و ناس) و سور مقولات نامیده می شوند با تکیه بر دیدگاه فرانقش اندیشگانی دستورنقش گرایی نظام مند هلیدی بررسی کند تا دریافت کاملتر و بهتری از کلام الهی به دست آید و گامی به سوی کمال برداشته شود. بعد از استخراج و یافتن معانی و طبقه بندی تعداد هشتاد و نه فعل این در این سوره ها نتایج حاصله از روش آماری نشان داد که هر شش نوع فرآیند فعلی در این سوره ها کاربرد دارد اما در سوره جن بیشترین فرایند مربوط به فرایند ذهنی است که هماهنگ برموضوع و فضای حاکم بر آن می باشد و فرایندهای مادی و کلامی در رتبه های بعد قرار دارند در حالیکه درچهار سوره دیگر فرآیند مادی دارای بیشترین درصد فراوانی است وعلت آن را می توان قابل فهم کردن متن برای بشر دانست. رتبه های بعدی فرآیندها مربوط به فرآیند کلامی است که با طبقه بندی این سوره ها و آغاز آنها با کلمه "قل" همخوانی دارد.
زهرا محققیان
دوره 1، شماره 4 ، دی 1396، ، صفحه 145-170
چکیده
امروزه یکی از حوزه های حائز اهمیت در مطالعات قرآن کریم، توجه به اسلوب های بیانی این متن مقدس در ارائه تعالیم الهی است که از دیرباز تا به امروز، اذهان بسیاری از عالمان بلاغت و بیان را به خود مشغول ساخته است. در این راستا یکی از اسلوب های بیانی قرآن کریم در ارائه پیام هدایت، حوزه مربوط به بیان های اساطیری این متن مقدس است که در ادبیات سنتی ...
بیشتر
امروزه یکی از حوزه های حائز اهمیت در مطالعات قرآن کریم، توجه به اسلوب های بیانی این متن مقدس در ارائه تعالیم الهی است که از دیرباز تا به امروز، اذهان بسیاری از عالمان بلاغت و بیان را به خود مشغول ساخته است. در این راستا یکی از اسلوب های بیانی قرآن کریم در ارائه پیام هدایت، حوزه مربوط به بیان های اساطیری این متن مقدس است که در ادبیات سنتی ما، تا حدود زیادی همان بحث تلمیحات(اشارات) است و با اسطوره گویی یا بررسی سرشت زبانی عناصر اسطوره ای متن، تفاوت اساسی دارد. بر همین اساس قرآن پژوهان، معتقدند کاربست این اسلوب بیانی در قرآن کریم، نه تنها قدحی به این کتاب وارد ننموده و اختلالی در آموزه ها و تعالیم مقدس آن ایجاد نمی کند بلکه حتی در راستای فصاحت و بلاغت آن نیز بوده و با "بلسان قوم" بودن این کتاب مقدس(ابراهیم/4)، سازگار و هماهنگ است. اما یکی از گونه بیان های اساطیری قرآن کریم، اشارات این متن مقدس به کهن الگوی مام زمین است که ابتدا به صورت بزرگ مادر اولیه در اعصار قدیمی، مورد پرستش واقع می شد و سپس در ادوار مختلف تاریخی، از اهمیت و جلای آن کاسته شد. تا اینکه در نهایت، به ضمیرناخودآگاه آدمیان انتقال یافت و تنها از طریق ادبیات و هنر بر ذهن و زبان نوع بشر جاری گشت. در این راستا پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که با توجه بـه پیشـینة اساطیری زن سالارانة تمدن بین النهرین و جزیره عربستان ، آیا می توان انواع بازنمود این کهن الگوی مام زمین را در بیان اساطیری قرآن کریم نیز بازشناخت؟ با توجه به آیات قرآن کریم، زمین در ضمیر ناخودآگاه جمعی اعراب عصر نزول، با چه کیفیتی می زید؟ کارکرد این گونه بیان ها، در القای مفاهیم الهی چیست؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که خداوند سبحان در اسلوب بیان اساطیری این متن مقدس، بستر ظهور و تجلی این کهن الگوی مادینه را فراهم ساخته و بدین ترتیب با نفوذ در ضمیرناخودآگاه مخاطبان، پیام هدایت خویش را انتقال داده است.
مطالعات قرآنی
عزت الله مولایی نیا؛ مریم جزایری
چکیده
سورهی حشر در جریان رویارویی پیامبر(ص) با یکی از قبایل یهودی ساکن مدینه فرود آمده و دارای بخشهای مختلفی است که محتوای آن را از سایر سورهها متمایز میسازد. لحن قاطع آیات ابتدایی این سوره، نشانهی جدیبودن جریان خطرناکی است که اگر با ارادۀ مستقیم خداوند ریشهکن نشود، مسلمانان را به دردسر خواهد انداخت و خداوند با انتساب برخی امور ...
بیشتر
سورهی حشر در جریان رویارویی پیامبر(ص) با یکی از قبایل یهودی ساکن مدینه فرود آمده و دارای بخشهای مختلفی است که محتوای آن را از سایر سورهها متمایز میسازد. لحن قاطع آیات ابتدایی این سوره، نشانهی جدیبودن جریان خطرناکی است که اگر با ارادۀ مستقیم خداوند ریشهکن نشود، مسلمانان را به دردسر خواهد انداخت و خداوند با انتساب برخی امور در جریان این رویارویی به خود، این نکته را به مسلمانان گوشزد میکند که هشیار باشند و در فضای جنگافروزی و پیمانشکنی برخی از قبایل اهل کتاب، ضمن حفظ وحدت و یکپارچگی میان خود، از کید خائنین به ظاهر مسلمان که با دورویی و نفاق قصد اخلال در نظام اسلام را دارند، غافل نشوند. و با بیان فرجام عمل کسانی که با پیروی از شیطان، عاقبتی جز عذاب الهی ندارند، بر لزوم توجه به خداوند و تسبیح او تأکید مینماید. این نوشتار با بررسی محتوای کلی سورۀ حشر، و آیۀ دوم آن، برداشت غالب مفسران از وجه تسمیۀ این سوره به «حشر» را مورد نقد قرار داده و دیدگاه نوینی را ارائه میدهد. به گونهای که هم فاقد تعارض تاریخی دیدگاه مفسران است و هم با سیاق و لحن آیات ابتدایی سوره تناسب بیشتری دارد.
سید ایوب نجیبی؛ محمد رضا حاجی اسماعیلی؛ محمد علی رضایی اصفهانی
چکیده
نویسنده کتاب نقد قرآن با پیش فرض همسان انگاری قرآن کریم با متون بشری، خطا و ضعف در آیات الهی را خوانش نمود و در ادامه دلیل این ضعف را در بشری بودن آن دانست. وی با این نگره، آزادی باور را در متن وحیانی انکار کرد. به نظر می رسد نویسند این متن، بدون در نظرگرفتن ناهمسانی گفتمان های لیبرال و اسلام در برداشت مفهوم آزادی باور و مؤلفه های زبانی ...
بیشتر
نویسنده کتاب نقد قرآن با پیش فرض همسان انگاری قرآن کریم با متون بشری، خطا و ضعف در آیات الهی را خوانش نمود و در ادامه دلیل این ضعف را در بشری بودن آن دانست. وی با این نگره، آزادی باور را در متن وحیانی انکار کرد. به نظر می رسد نویسند این متن، بدون در نظرگرفتن ناهمسانی گفتمان های لیبرال و اسلام در برداشت مفهوم آزادی باور و مؤلفه های زبانی و فرازبانی درگستره سیاق و قرینه های همبسته به متن و زمینه، روح کلی آیات، فضای گفتمانی و شرایط زیسته در عصر نزول، نبود این مفهوم را درمتن وحیانی را برداشت کرد. این پژوهه با شیوه توصیفی و تحلیلی با تکیه بر اسناد کتابخانه ای و رهیافت انتقادی در پی پاسخ به چیستی مفهوم آزادی باور در قرآن کریم و نبود آن در برداشت نویسنده کتاب نقدقرآن است. براین اساس دراین جستار تلاش شد، ناهمسانی سنخآزادی باور در جهان امروزین و چگونگی کاربست و حد مطلوب این مفهوم در گفتمان قرآن بیان شود و با بهره بردن از مؤلفه های زبانی و فرا زبانی درگستره فهم متن وحیانی برداشت نویسنده کتاب نقدقرآن را ناقص و ناموجه نماید.
مطالعات قرآنی
سیده جمیله هاشم نیا؛ جواد ایروانی؛ احد فرامرز قراملکی؛ حسن خرقانی
چکیده
اطلاق «حرث» بر زنان در آیۀ 223 سوره بقره، مسئله شئانگاری زن و ابزارانگاری او برای منافع مرد را بهمیان آورده است؛ چراکه براساس ظاهر عبارت قرآنی«نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُم»، به مردان خطاب میشود، «زنان کشتزار شما هستند». این برداشت که زن از منظر اسلام بهنوعی طفیل مرد محسوب میشود باشواهد فراوان در قرآن و روایات ...
بیشتر
اطلاق «حرث» بر زنان در آیۀ 223 سوره بقره، مسئله شئانگاری زن و ابزارانگاری او برای منافع مرد را بهمیان آورده است؛ چراکه براساس ظاهر عبارت قرآنی«نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُم»، به مردان خطاب میشود، «زنان کشتزار شما هستند». این برداشت که زن از منظر اسلام بهنوعی طفیل مرد محسوب میشود باشواهد فراوان در قرآن و روایات که قائل به شأن و منزلت رفیع زن بوده و تنها ملاک برتری انسانی میان زن و مرد را تقوای ایشان دانسته، ناسازگار است. این پژوهش با بکارگیری روش کتابخانهای، توصیف و تحلیل دادهها، ضمن بیان دیدگاه لغویان و مفسران بهویژه علمای بلاغت ومفسران ادبی با هدف تبیین واژة حرث در مورد زنان، به بررسی معناشناسی شناختی آن در قرآن پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که ایجاد شبهة مذکور، ناشی از عدم شناخت کافی نسبت به نکات بلاغی به ویژه تشبیه بلیغ در قرآن است که نهتنها با استفاده از دیدگاههای ادبی قدمایی قابل دفاع است بلکه ازمنظر دانش نوین معناشناسی شناختی نیز بهوجهی مطلوب تأیید و تحسین میشود؛ چراکه از این تشبیه مفاهیم برجسته و فاخری همچون جایگاه و نقش حیاتی زن در بقاء و رشد نسل بشر و ضرورت توجه ویژۀ مرد به وی، بهشکلی مستدل و روشمند تحصیل میشود.
ساجده نبئی؛ نصرت نیل ساز؛ سهیلا جلالی کندری
چکیده
داستان ابراهیم(ع) از جمله داستانهای چندنسخهای قرآن است که در سورههای متعدّد مکّی و مدنی روایت شده است. از آنجاکه ابراهیم(ع) بنیانگذار ادیان توحیدی و نیای یکتاپرستان است، شخصیّت او در قرآن کریم و در کتاب مقدّس، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. نقطه اتّکای پژوهش حاضر مقایسه نسخه مکّی و مدنی گزارش قرآن کریم از ...
بیشتر
داستان ابراهیم(ع) از جمله داستانهای چندنسخهای قرآن است که در سورههای متعدّد مکّی و مدنی روایت شده است. از آنجاکه ابراهیم(ع) بنیانگذار ادیان توحیدی و نیای یکتاپرستان است، شخصیّت او در قرآن کریم و در کتاب مقدّس، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. نقطه اتّکای پژوهش حاضر مقایسه نسخه مکّی و مدنی گزارش قرآن کریم از داستان ابراهیم(ع) و خانواده اوست. نتیجهای که این مقایسه به دست میدهد آن است که برخی پیرفتهای این داستان به سورههای مکّی و برخی به سورههای مدنی مختصّ است. برخی نیز میان میان این دو دسته سوره مشترک است و تنها تفاوتی در پیرنگ آنها وجود دارد. تفاوت پیرفتهای سورههای مکّی و مدنی در بیشتر موارد با فضای نزول این دو دسته سوره و فضای حاکم بر دو شهر مکّه و مدینه پیوند مییابد. البته نقش مخاطب را نیز نمیتوان انکار کرد. غلبه پدیده شرک بر فضای اجتماعی مکّه و همچنین فزونی مخاطبان مشرک بر مخاطبان مؤمن، روایت آن دسته از پیرفتهایی را میطلبد که از مبارزه ابراهیم(ع) با مظاهر شرک حکایت میکند.
حمید مروجی طبسی؛ محمدعلی رضایی اصفهانی؛ رحمان عشریه
چکیده
عنوان جهاد کبیر در آیه «فَلاتُطِعِ الکافِرینَ وَجاهِدهُم بِهِ جِهاداً کَبیراً»(فرقان:52) آمده است. باتوجهبه مکیبودن سوره فرقان و سیاق آیات مکی، جهاد کبیر، بسته جامعی از راهکارهای غیرنظامی مقابله با دشمنان است که جامعه اسلامی را در برابر هرگونه تهاجم و تسلط غیرنظامی، مصون میسازد. رسیدن به معنای «الکافِرینَ» در آیه ...
بیشتر
عنوان جهاد کبیر در آیه «فَلاتُطِعِ الکافِرینَ وَجاهِدهُم بِهِ جِهاداً کَبیراً»(فرقان:52) آمده است. باتوجهبه مکیبودن سوره فرقان و سیاق آیات مکی، جهاد کبیر، بسته جامعی از راهکارهای غیرنظامی مقابله با دشمنان است که جامعه اسلامی را در برابر هرگونه تهاجم و تسلط غیرنظامی، مصون میسازد. رسیدن به معنای «الکافِرینَ» در آیه جهاد کبیر، مسئله اصلی این پژوهش بوده؛ چرا که این آیه فرمان به عدم پیروی از آنان در مسیر انجام جهاد کبیر نموده است. هدف از انجام این پژوهش، ضمن بررسی نظرات مفسران فریقین در تبیین مفهوم کافر، ارائه نتایج تحقیق به آحاد جامعه اسلامی و مسئولان آن است تا در تصمیمسازیها وتصمیمگیریها مبنای عمل قرار گیرد. طبق یافتههای این پژوهش، «کافر» در آیه جهاد کبیر به معنای کلی «دشمن فعال علیه منافع جامعه اسلامی» و شامل افراد و گروههای ذیل میشوند: مشرکان(منکران)، کافران اهل کتاب(ذمی و غیرذمی)، معاندان، منافقان، کافران مرتد، زنادقه(کافران جحود) و کافران حربی(منکران). در نتیجه مسئولان جامعه اسلامی موظفاند صرفاً با تکیه بر داشتههای جامعه دینی خود با رویکرد جهاد کبیر اقدام به برنامهریزی و انجام امور نمایند. روشی که در این تحقیق برای رسیدن به مطلوب از آن استفاده شده، روش تحقیق موضوعی درونقرآنی و مطالعه تطبیقی میان تفاسیر شیعی و اهل تسنن است.
مهدی نوری افشان؛ حامد فتوت احمدی
چکیده
زیستن به سبک زندگی توحیدی که اساس آن ایمان به یگانگی خداوند و معاد باشد و رفتارهایی بر مبنای چنین باوری صورت پذیرد، همان قدمنهادن در صراط مستقیم و یک اصل برای انسانهای خدامحور است. یکی از کلیدواژههای فهم این سبک از زندگی در قرآن واژهٔ «آیه/آیات» است. مطالعهٔ معناشناختی این واژه با رویکرد معناشناسی ساختگرا و با بهرهگیری ...
بیشتر
زیستن به سبک زندگی توحیدی که اساس آن ایمان به یگانگی خداوند و معاد باشد و رفتارهایی بر مبنای چنین باوری صورت پذیرد، همان قدمنهادن در صراط مستقیم و یک اصل برای انسانهای خدامحور است. یکی از کلیدواژههای فهم این سبک از زندگی در قرآن واژهٔ «آیه/آیات» است. مطالعهٔ معناشناختی این واژه با رویکرد معناشناسی ساختگرا و با بهرهگیری از روابط همنشینی و جانشینی نشان میدهد که معنای اصلی آیه در قرآن «نشانه و علامت» است که مصادیقی چون آیات اصطلاحی قرآن و آیات آفاقی و انفسی را دربر میگیرد. همچنین با درکنارهم قراردادن این آیات، به این نتیجه میرسیم که برای راهیابی به یک سبک زندگی توحیدی، باید مسیری ششمرحلهای را طی کنیم که حاصلش تفصیل «ایمان و عمل صالح» مورد تأکید قرآن است. بررسی واژهٔ آیه در قرآن کریم نشان میدهد که صراط مستقیم تنها عبادت نیست، همچنانکه علوم الهی و توحیدی منحصر در علوم قرآنی، تفسیری و روایی نیست. بر این اساس علاوهبر آیات اصطلاحی، توجه به آیات آفاقی و انفسی نیز به همان اندازه ضروری است؛ بنابراین وظیفهٔ ماست که قوانین و سنتهای پدیدهها را کشف کنیم تا بدینوسیله به اوامر قرآن ارج نهیم و علاوه بر شکر نعمات الهی، در صراط مستقیم گام برداریم.
مطالعات قرآنی
نفیسه مرادی؛ فاطمه علایی رحمانی؛ سید محمد هادی گرامی؛ زهرا صرفی
چکیده
مفسران مقصود از «قانت» در آیات مختلف قرآن را مطیع در برابر خدا بیان کردهاند؛ اما قانت بودن زنان در آیه 34 سوره نساء با سیاق روابط میان زوجین، باعث شده تا فهم ایشان از انگاره «قانتات»، به سمت اطاعت زن از مرد سوق داده شود؛ درحالیکه چنین فهمی در آیه پنج سوره تحریم که آن هم سیاقی مبتنی بر روابط زوجین دارد، رخ نداده است. پژوهش ...
بیشتر
مفسران مقصود از «قانت» در آیات مختلف قرآن را مطیع در برابر خدا بیان کردهاند؛ اما قانت بودن زنان در آیه 34 سوره نساء با سیاق روابط میان زوجین، باعث شده تا فهم ایشان از انگاره «قانتات»، به سمت اطاعت زن از مرد سوق داده شود؛ درحالیکه چنین فهمی در آیه پنج سوره تحریم که آن هم سیاقی مبتنی بر روابط زوجین دارد، رخ نداده است. پژوهش حاضر بهدنبال پاسخ به این پرسش است که «تاریخ انگاره «قانتات» در تفاسیر چگونه بوده و چه تحولات گفتمانی را پشتسر گذاشته است؟». با بررسی معنای «ق ن ت» در سه بخش ادراکی پیشاقرآنی، قرآن و تفاسیر، و کشف گفتمانهای ذیل انگاره «قانتات» در آیات 34 سوره نساء و پنج تحریم، چنین نتیجه میشود که پیدایی گفتمان مستقل و منحصربهفرد «زنان فرمانبر همسر» علاوه بر گفتمان «زنان فرمانبر خداوند» در ذیل آیه 34 سوره نساء به دلیل همسانانگاری معنای «قانت» با «مطیع» است. درحالیکه در ادراک پیشاقرآنی، بهمعنای تحت انقیاد کامل درآمدن و تسلیم محض بودن با هدف رسیدن به مقصود خاصی است که یقیناً چنین چیزی از زنان در برابر مردان انتظار نمیرود؛ اما چون در تفاسیر معنای آن به مطیع بودن تغییر یافته منجربه پیدایی گفتمان «زنان فرمانبر همسر» شده است.
نصرت نیل ساز؛ صدیقه ملک لو
دوره 1، شماره 3 ، مهر 1396، ، صفحه 117-130
چکیده
مفسران اهل تسنن و شیعه از دیرباز دربارۀ معنی امام، ویژگیها، و شئون امامت اختلاف نظر داشتهاند. مهمترین مستند هر دو گروه برای اثبات دیدگاه خود قطعاً آیات قرآن بوده است. در این میان یکی از مهمترین آیاتی که شیعه با استناد به آن، ضمن متفاوت دانستن مقام امامت از نبوت، مهمترین ویژگیهای امام مانند لزوم عصمت ظاهری و باطنی و درنتیجه ...
بیشتر
مفسران اهل تسنن و شیعه از دیرباز دربارۀ معنی امام، ویژگیها، و شئون امامت اختلاف نظر داشتهاند. مهمترین مستند هر دو گروه برای اثبات دیدگاه خود قطعاً آیات قرآن بوده است. در این میان یکی از مهمترین آیاتی که شیعه با استناد به آن، ضمن متفاوت دانستن مقام امامت از نبوت، مهمترین ویژگیهای امام مانند لزوم عصمت ظاهری و باطنی و درنتیجه ضروری بودن تعیین امام از سوی خدا را نتیجه گرفته آیۀ 124 سورۀ بقره است. شیعیان همچنین این آیه را دلیلی بر بطلان امامت هر فاسق و ظالمی تا روز قیامت دانستهاند و از این آیه در مناقشات کلامی در مسئلۀ امامت بعد از پیامبر (ص) فراوان بهره بردهاند. از آن سو مفسران اهل تسنن با یکسان دانستن مقام امامت و نبوت این آیه را دلیلی بر لزوم عصمت انبیا دانستهاند؛ با این حال به این آیه برای اثبات عصمت ظاهری امام، بطلان امامت کافر و فاسق، چه بهمنزلۀ رهبر جامعۀ اسلامی یا در منصب قضاوت یا امامت نماز نیز استناد کردهاند.
نصرت نیل ساز؛ پریسا عسکر سمنانی
دوره 1، شماره 2 ، تیر 1396، ، صفحه 141-160
چکیده
بررسی درونمایۀ کتاب قرآن و تفسیر در نخستین ادوار شیعۀ امامیه
بیشتر
بررسی درونمایۀ کتاب قرآن و تفسیر در نخستین ادوار شیعۀ امامیه
سید مصطفی مناقب؛ سید کریم خوب بین خوش نظر؛ جواد کارخانه
چکیده
با عنایت به برخورداری قرآن از پاره ای صفات، از جمله جامعیت، اِبتنای بر اصل توحید، اِنسجام و عدم اختلاف معانی، هدایت، نور، بیِّنه، مُبرهن بودن و ...، باید اذعان نمود که سِنخ اِعجاز قرآن و شریعت محمدی(ص)، به کلی از سِنخ اِعجاز سایر شرایع ممتاز است؛ زیرا شرایع، معجزه ای محسوس، از سنخ ماده و محدود به زمان و مکان ارائه کردند و حال آن که اِعجاز ...
بیشتر
با عنایت به برخورداری قرآن از پاره ای صفات، از جمله جامعیت، اِبتنای بر اصل توحید، اِنسجام و عدم اختلاف معانی، هدایت، نور، بیِّنه، مُبرهن بودن و ...، باید اذعان نمود که سِنخ اِعجاز قرآن و شریعت محمدی(ص)، به کلی از سِنخ اِعجاز سایر شرایع ممتاز است؛ زیرا شرایع، معجزه ای محسوس، از سنخ ماده و محدود به زمان و مکان ارائه کردند و حال آن که اِعجاز قرآن از سنخ دانش، فرا حسّی، فائق بر گُسترة زمان و مکان و مُسیطر بر تارُک هستی است. نوشتار حاضر با رویکردی توصیفی، تحلیلی مبتنی بر دیدگاه طباطبایی(ره)، صاحب «المیزان فی تفسیرالقرآن»، به سه تبیین سِتُرگ در باب استنتاج جامعیت قرآن از کُلیّت اِعجازمند آن دست یافته است. طباطبایی بر این باور است که در دو تبیین نخست، عمومیت تحدّی و اعجاز قرآن، و نیز جامعیتِ برگرفته از آن، ناظر بر گُسترة معارف مرتبط به هدایت انسان است، در حالی که در تبیین سوم، عمومیت و جامعیت مذکور، ناظر بر گُسترة اَغراض اِلاهی می باشد. نکتة درخور تأمل آن که در میان مفسران متقدم و معاصر،این تنها طباطبایی است که با ژرف نگری منحصر به فرد، به اَبعاد نسبت موجود بین اِعجاز قرآن و جامعیت آن عطف توجه نموده است.