نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث،دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه میبد

3 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

در فرهنگ اسلامی، آیات قرآن متنی مقدس به شمار می‌رود که باید بسیار در مرأی و منظر قرار ‌گیرد؛ از همین‌رو خوشنویسان و کتیبه‌نگاران در تزئین مسجد، امامزاده، خانقاه و مدارس مذهبی، بسیار از آیات قرآن بهره می‌گرفتند. افزون بر مکان‌های نام‌برده، نگاشت آیات بر سنگ‌مزارها نیز امری معمول بوده است. با آنکه پیشینه این رسم از هزار سال فراتر می‌رود و باستان‌شناسان و پژوهشگران رشته تاریخ و هنر بدان پرداخته‌اند، اما کمتر ذهن پژوهشگران حوزه مطالعات قرآنی را به خود معطوف داشته است. توجه به این نکته که نوعاً چه آیاتی بر سنگ‌قبرها حکاکی شده و از آن انتخاب، چه تحلیل فرهنگی و تاریخی برمی‌آید، مهمترین پرسش حاضر است. همچنین این سؤال نیز در کانون توجه قرار دارد که گورستان‌ها چه جایگاه فرهنگی در جامعه داشته است و چه کارکردی از مزار در ذهن مردمان آن دوره، آنان را به انتخاب آیاتی خاص از قرآن سوق داد؟ تحقیق پیش رو، پرسش‌های فوق را در مورد آیات قرآنی گورنوشته‌های «مزار تاریخی توران‌پشت» به بررسی و تحلیل گذاشته و در پایان به پنج انگیزه ارزشی و آموزشی در انتخاب آیات دست یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Selection of Qur'anic verses in gravestones of Turanposht A monument with cultural and historical data

نویسندگان [English]

  • meysam sadeghi turanposhti 1
  • Yahya Mirhoseini 2
  • mohammad Ashurijalalabadi 3

1 Imam Sadiq University, tehran, Iran

2 ayatollah haeri university of meybod

3 Imam Sadiq University,Tehran, Iran

چکیده [English]

In Islamic culture, the Qur'anic verses are sacred texts that should be in public views very much; hence, calligraphers and lithographers in the decoration of the mosque, emamzadeh, khanqaha and religious schools used many Quranic verses. In addition to the places mentioned above, the inscribing of verses on headstone was also commonplace. Although the history of this act goes far beyond a thousand years and archaeologists and researchers in the field of history and art have investigated on it, Quranic researchers have focused on this topic less the most important question is what kind of verses engraved on the rocks and what historical or cultural analysis it makes. Another question is about the function of cemeteries and graves in the community and in the minds of the people in that period which is led them to the choice of particular verses from the Quran. This research has examined the above questions about the Qur'anic verses of the historical graves of Turanposht and, finally has achieved five valuable and educational motivations in choosing the verses

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Quranic inscriptions
  • cultural mountment
  • gravestone
  • selection
  • Function
  • Thoranposht
قرآن کریم.
آموزگار، ژاله (1381). «گلی بر مزاری: مزارنوشته نویافتهای به پهلوی ساسانی از کارزون» نامه ایران باستان، شماره اول، بهار و تابستان.
آیتی، عبد الحسین (1317). تاریخ یزد، یزد: چاپخانه گل بهار.
ابن بابویه، محمد بن علی (1395 ق). کمال الدین و تمام النعمه، تهران: اسلامیه
ابن بابویه، محمد بن علی (1398 ق). التوحید، قم: جامعه مدرسین.
ابن بطوطه، محمد بن عبدالله (1330). سفرنامه، ترجمه محمد علی موحد، تهران: انتشارات آگاه.
ابن خردادبه، عبید الله (1371). مسالک و ممالک، ترجمه سعید خاکرند با مقدمه آندره میکل، تهران: میراث ملل.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (بی تا). تحف العقول، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ابن طاووس، علی بن موسی (1411 ق). مهج الدعوات و منهج العبادات، قم: دارالذخائر.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على‏ (1408 ق). روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى‏.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1340). مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
افشار، ایرج (1355). اطلال پارس (5)،  تهران: مجله یغما، شماره 338.
افشار، ایرج (1385 الف). «سفر نامه تلگرافچی فرنگی»، فرهنگ ایران زمین، تهران: انتشارات سخن.
افشار، ایرج (1385 ب). یادگارهای یزد، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
افشار، ایرج (1384). «ارتباط وقف و تاریخ»، مجله میراث جاویدان.
افشار، ایرج (1390) هفتاد گفتار از ایرج افشار، به اهتمام حمید رضا عظیمی، تهران: انتشارات محمود افشار.
انصاری، قاسم (1375). مقدمه بر کشف المحجوب‏، به تصحیح ژوکوفسکى و والنتین یریچ‏، تهران: طهوری.
ابولیث‌ سمرقندی، نصر بن محمد (بی تا). بحر العلوم، به کوشش عمر عمروی، بیروت: دار الفکر.
برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371 ق). المحاسن، قم: دارالکتب الاسلامیه.
بقلى شیرازى، روزبهان (2008 م). عرائس البیان فى حقائق القرآن‏‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بلر، شیلا (1395). «کتیبهشناسی: کتیبه‌های اسلامی در ایران» مترجم: دلارام کاردار، مجله چیدمان، شماره 15.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
پاکتچی، احمد (1389). درس گفتار روش تحقیق با تکیه بر حوزۀ علوم قرآن و حدیث، به کوشش مصطفی فروتن تنها، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
تستری، سهل بن عبدالله (1423 ق). تفسیر التستری، بیروت: دار‌الکتب العلمیه.
جامع الخیرات (1341) وقفنامه سید رکن الدین حسینی یزدی، به کوشش محمد تقی دانش‌پژوه و ایرج افشار، تهران: فرهنگ ایران زمین.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1379). دیوان، به کوشش قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران: جمهوری.
حریری، محمد یوسف (1384). فرهنگ اصطلاحات قرآنی، قم: هجرت.
دانش یزدی، فاطمه (1387). کتیبه‌های اسلامی شهر یزد، تهران: سبحان نور یزد.
دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغتنامه دهخدا، به کوشش محمد معین و سیدجعفرشهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
دیلمی، حسن بن محمد (1408 ق). اعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
ذهبی، شمس الدین محمد، (1427 ق). سیر اعلام النبلاء، قاهره: دار الحدیث.
رشید الدین فضل الله همدانی (1356). وقفنامه ربع رشیدی، به کوشش مجتبی مینوی و ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی.
زرکشی، محمد بن عبدالله (1410). البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
زمخشرى، محمود (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دار الکتاب العربی‏.
سنایی، ابو المجدود بن آدم (بی‌تا). دیوان، به کوشش: علی‌محمّد صابری و همکاران، بی‌جا: بی‌نا.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر (1404 ق). الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى‏.
شیخ بهایی، محمد بن حسین (بی‌تا). منهاج النجاح فی ترجمه مفتاح الفلاح، تهران: حکمت.
صادقی توران‌پشتی، میثم (1396). بررسی و تحلیل آیات قرآنی به کار رفته در سنگ‌نوشته‌های توران‌پشت، بلاغ مبین، شماره 50 و51.
صحیفه سجادیه امام علی بن الحسین (ع) (1376). قم: دفتر نشر الهادی.
طباطبائی، محمد حسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، حسن بن فضل (1370). مکارم الاخلاق، قم: الشریف الرضی.
طبرسى، فضل بن حسن‏ (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تهران: ناصرخسرو.
طوسی، محمد بن حسن (1414 ق). الامالی، قم: دارالثقافه.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: احیاء التراث العربی
طوسی، محمد بن حسن (1411 ق). مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت: مؤسسه فقه الشیعه.
عطار نیشابوری، فرید الدین (1905 م). تذکره الاولیاء، به تصحیح رینولد نیکلسون، لیدن: مطبعه لیدن.
علمی، قربان و تسلیمی پاک، یونس (1389). زمینه‌های شکل‌گیری دو اصطلاح در ادبیات عرفانی «عهد امانت» و «بار امانت»، مجله مطالعات عرفانی، شماره 142.
عروسى حویزى، عبد على بن جمعه (1415 ق). ‏ نور الثقلین‏‏، قم: انتشارات اسماعیلیان‏.
غزالى، ابو حامد محمد (1383). کیمیاى سعادت، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
فخر رازى، محمد بن عمر (1420ق).  مفاتیح الغیب‏، بیروت، دار احیاء التراث العربی‏.
قشیرى، ابوالقاسم عبدالکریم (2000 م). لطائف الاشارات، به کوشش ابراهیم بسیونی، قاهره: الهیئة المصریة.
قاضی نعمان مغربی (1385 ق) دعائم الاسلام، قم: مؤسسه ال البیت علیهم السلام.
قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله (1407 ق). الدعوات، قم: انتشارات مؤسسه امام مهدی.
قمی، علی بن ابراهیم (1363). تفسیر، به کوشش طیب موسوی، قم: دار الکتاب.
قوچانی، عبدالله (1383). بررسی کتیبه‌های بنا‌های یزد، تهران: پژوهشکده زبان و گویش.
کاتب یزدی، احمد بن حسین (1357). تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیر کبیر.
کلینی، محمد بن یعقوب (1429 ق). کافی، قم: دارالحدیث.
مجلسی، محمدباقر (1403 ق). بحار الانوار، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
مستملى بخارى، اسماعیل (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف، به کوشش محمد روشن، تهران: اساطیر.
مستوفی بافقی، محمد مفید بن محمود (1342). جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
مسرت، حسین (1389). پرده گشا راز نما، تهران: همشهری.
مفید، محمد بن محمد (1413 ق الف). الامالی، قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد بن محمد (1413 ق ب).  کتاب المزار، قم: کنگره شیخ مفید.
مقاتل بن سلیمان (1423 ق). تفسیر، به کوشش عبدالله شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث العربیة.
مهروش، فرهنگ (1392). «آیین‌های ذکر در روایات اسلامی و جایگاه و کارکرد اجتماعی آن‌ها»، صحیفۀ مبین، شم‍اره 53.
میبدی، احمد بن محمد (1371). کشف الاسرار و عده الابرار، به تصحیح علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
میر احمدی، مریم (1395). تاریخ تحولات ایران‌شناسی در دوران اسلامی، تهران: انتشارات طهوری.
میرحسینی، یحیی (1394). «ثواب و گناه»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی، تهران: انتشارات دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
نصر، سید حسین (1385). «تصوف»، تهران: دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران.
نصرالله‌زاده، سیروس و عمادالدین شیخ الحکمایی (1391). گورنوشته پهلوی سنگ زین، مجله زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، شماره1.
همایونی، صادق (1371). فرهنگ مردم سروستان، به کوشش انجوی، مشهد: به‌نشر.
همایونی، صادق (1353). گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز: اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس.
Howel, Martha C. and Prevenier, Walter, From Reliable Sources: An Inrtroduction to Historical Method, Cornell University Press, 2001.
Tafazzoli, Ahmad, "Two Funerary Inscriptions in Cursive Pahlavi from Fars", Orientalia Suecana, XLIII-XLIV, 1994-5.