نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی

3 استاد گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی

4 دانشیار گروه علوم قران و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

در آیه 6 سوره مبارکه زمر ضمن اشاره به آفرینش انسان از نفس واحده، بر نزول «ازواج ثمانیه» از چهارپایان در آیه «... وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ...» اشاره شده است. انتساب فعل «انزل» به «ثمانیه ازواج» منجر به ارایه دیدگاه‌هایی از سوی مفسران کلام الهی مانند یکسان‌انگاری «خلق» و «نزول»، «قراردادن برروی زمین» و «تقدیر کردن» این حیوانات شده است. در حالی‌که به مفهوم ترکیب «ثمانیه ازواج» از منظر استعمال عدد «ثمانیه» و روابط معنایی آن با معدود، فعل همنشین و دیگر اجزای آیه توجه نشده است. این امر بررسی دیگر دلالت‌های محتمل «ثمانیه ازواج» را ضروری می‌نماید. بر این اساس عدد «ثمانیه» و معدود آن «ازواج»، از منظر ریشه‌شناسی و نمادشناسی در ادیان و فرهنگ‌های مختلف مورد تحلیل قرار گرفت. سپس این معانی با تکیه بر کاربردهای قرآنی تبیین شد و روابط معنایی این ترکیب با فعل همنشین «انزل» و سیاق آیه مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد «ثمانیه ازواج» بر معانی دیگری افزون بر معنای متبادر «هشت زوج از چهارپایان» نیزدلالت می کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Redefining the implication of the phrase “eight heads of a cattle in pairs” in verse 6 of the Zumar (the crowd) Surah based on the semantic relationship of “eight” word count.

نویسندگان [English]

  • ALIREZA FAKHARI 1
  • zahra besharati 2
  • korosh safavi 3
  • abbas ashrafi 4

1 Allameh Tabataba'i University

2 Allameh Tabataba'i University

3 Allameh Tabataba'i University  

4 Allameh Tabataba'i University

چکیده [English]

In the verse “he sent down for you eight heads of cattle in pairs”, God the almighty has mentioned the creation of man from a single soul and reiterated sending down the “eight heads of cattle in pairs” and spoke of livestock. Attributing the verb “sending down” to “eight heads of cattle in pairs” has led to various viewpoints such as parallelism of the creation in these animals; however, studying the concept and formation of “eight heads of a cattle in pairs” regarding the word count for “eight”, its semantic relationship with the things referred to, the collocating verb and other components of the verse have not been considered yet. This issue makes scrutinizing the semantic implications of the phrase “eight heads of cattle in pairs” more important. Based on this, and by relying on Quranic functions, and by making use of the etymology and symbolism of the words in the above verse such as “eight”, “pairs” and “sending down”, we can infer meanings such as “balance, correspondence, and lawfulness of nature”, “being paired, linking and balance” and “destiny and measuring the creature from the divine treasures” respectively. Also, based on clues such as the register of the verse, the implied meaning of the “balance and lawfulness of the creation in this world” can be inferred for the phrase “eight heads of cattle in pairs”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • eight heads of cattle in pairs
  • sending down
  • balance
  • Morphophonemics
  • Symbolism
  • Semantic relationships
  • Quran
قرآن کریم (1383)، ترجمۀ حسین انصاریان، قم: اسوه.
کتاب مقدس، عهد عتیق و عهد جدید (1380)، ترجمۀ فاضل حان همدانی و ویلیام گلن و هنری مرتن، تهران: اساطیر.
ابن‌بابویه (صدوق)، محمد بن ‌علی (1413 ق)، من لایحضره الفقیه، به تحقیق محمد بن علی غفاری، قم: انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن ‌بن علی (1422 ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌سیده، علی‌ بن اسماعیل (بی‌تا)، المحکم و المحیط الاعظم، بیروت: دار الکتب العلمیهًْ.
ابن‌عاشور، محمد بن طاهر (1420 ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسهًْ التاریخ العربی.
ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق ‌بن غالب (بی‌تا)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، به تحقیق عبدالسلام شافی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیهًْ.
ابن‌فارس، احمد بن فارس (1404 ق)، معجم مقاییس اللغهًْ، به تصحیح عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبهًْ الاعلام الاسلامی.
ابن‌منظور، محمد بن‌ مکرم (1414 ق)، لسان العرب، به تحقیق جمال‌الدین میردامادی، بیروت: دار الفکر للطباعهًْ و النشر و التوزیع دار صادر.
ابن‌هشام، عبدالله ‌بن یوسف (1998 م)، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، به‌کوشش مازن مبارک و محمدعلی حمدالله و راجعه سعید الافغانی، بیروت: دار الفکر.
ابوالفتوح رازی، حسین‌ بن علی (1408 ق)، روض‌ الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
ازهری، محمد بن احمد (1347 ق)، تهذیب اللغهًْ، تصحیح محمد هارون عبدالسلام و محمدعلی نجار، القاهرة: مؤسسة المصریة العامة.
امامی، صابر (1378 ش)، «نماد و جایگاه آن در قرآن»، کتاب ماه هنر، ش 12.
بحرانی، هاشم‌ بن سلیمان (1374 ش)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة البعثة.
بلاغی نجفی، محمدجواد (1420 ق)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: وجدانی.
بهزادی، رقیه (1382 ش)،  قوم‌های کهن؛ در قفقاز، ماورای قفقاز، بین‌النهرین و هلال حاصلخیز، تهران: نشر نی.
ثعلبی، احمد بن محمد (1422 ق)، الکشف و البیان، به تحقیق ابی‌محمد ابن عاشور، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حریری، قاسم ‌بن علی (1272 ق)، درهًْ الغواص فی اوهام الخواص، تهران: بی‌نا.
حویزی، عبد علی ‌بن جمعه (1415 ق)، تفسیر نور الثقلین، به ‌تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان.
جعفری، یعقوب (بی‌تا)، تفسیر کوثر، قم: هجرت.
جفری، آرتور (1372 ش)، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: طوس.
جوهری، اسماعیل‌ بن حماد (1407 ق)، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، به تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
خطیب، عبدالکریم (بی‌تا)، تفسیر القرآنی للقرآن، بی‌جا: بی‌نا.
خلیل ‌بن احمد (1409 ق)، کتاب العین، قم: مؤسسة دار الهجرة.
راغب اصفهانی، حسین‌ بن محمد (1430 ق)، مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دار الشامیة.
رسائل اخوان الصفا و خلان الوفاء( 1992 م)، بیروت: الدار الاسلامیهًْ.
زجاج، ابراهیم السری (1414 ق)، معانی القرآن و اعرابه، به تحقیق عبدالجلیل عبده الشلبی، القاهرة: دار الحدیث.
زحیلی، وهبة ‌بن مصطفی (1418 ق)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت: دار الفکر المعاصر.
زمخشری، محمود‌ بن عمر (1399 ق)، اساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
زمخشری، محمود ‌بن عمر (1407 ق)، الکشاف عن الحقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سلطان‌ علی‌شاه، محمد بن حیدر (1408 ق)، بیان السعادهًْ فی مقامات العبادهًْ، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
سیوطی، عبدالرحمن ‌بن ابی‌بکر (1406 ق)، الاشباه و النظائر فی النحو، مؤسسهًْ الرسالهًْ.
شفرد، راپرت و راونا شفرد (1393 ش)، 1000 نماد؛ در هنر و اسطوره شکل به چه معناست، ترجمۀ آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی، تهران: نشر نی.
شوالیه، ژان و آلن گربران (1378 ش)، فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
شیرزاد، محمدحسین، محمدحسن شیرزاد، و محمدصادق هدایت‌زاده (1395 ش)، «ره‌یافتی زبا‌ن‌شناختی به برابری جنسیتی در قرآن کریم؛ نقدی بر فمینیسم اسلامی»، مطالعات قرآن و حدیث، ش 18.
شیمل، آنه‌‌ماری (1395 ش)، راز اعداد، ترجمۀ فاطمه توفیقی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
صاحب ‌بن عباد، اسماعیل ‌بن عباد (1414 ق)، المحیط فی اللغة، به تحقیق محمدحسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتب.
طباطبایی، محمدحسین (1402 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طبرانی، سلیمان بن احمد (2008 م)، التفسیر الکبیر، اردن: دارالکتاب الثقافی.
طبرسی، فضل‌ بن حسن (1372 ش)، مجمع ‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
طبری، محمد ‌بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طریحی، فخرالدین ‌بن محمد (1375 ش)، مجمع البحرین، به‌تصحیح احمد حسینی اشکوری، تهران: مکتبة المرتضویة.
طوسی، محمد بن حسن (1414 ق)، امالی، تحقیق مؤسسة بعثت، قم: دار الثقافة.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، سیدعبدالحسین (1369 ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
عاملی، ابراهیم (1360 ش)، تفسیر عاملی، به ‌کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران: صدوق.
علی، جواد (1391 ق)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد: مکتبة النهضة.
فخر رازی، محمد ‌بن عمر (1420 ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فضل‌الله، سیدمحمدحسین (1419 ق)، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعه و النشر.
فیروزآبادی، محمد‌ بن یعقوب (بی‌تا)، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیه.
فیض کاشانی، مولی محسن (1415 ق)، الصافی، تهران: صدر.
قرطبی، محمد بن احمد (1372 ق)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دار الفکر.
قمی، علی ‌بن ابراهیم (1367 ش)، تفسیر قمی، به ‌تحقیق موسوی جزایری، قم: دار الکتاب.
کاشفی سبزواری، حسین ‌بن علی (1369 ش)، مواهب علیه، تهران: اقبال.
کوپر، جی. سی. (1392 ش)، فرهنگ نمادهای آیینی، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: علمی.
مالمیر، تیمور (1387 ش)، «جابه‌جایی‌های عددی اسطوره‌های آفرینش نخستین انسان»، جستارهای ادبی، ش 160.
مجلسی، محمدباقر ‌بن محمدتقی (1403 ق)، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مدرسی، سیدمحمدتقی (1419 ق)، من هدی القرآن، تهران: دار محبی الحسین.
مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1414 ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، به تحقیق علی هلالی و علی شیری، بیروت: دار الفکر.
مشکور، محمدجواد (1357 ش)، فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‌های سامی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مشهدی قمی، محمد ‌بن محمدرضا (1368 ش)، کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مصطفوی، حسن (1368 ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مقاتل ‌بن ‌سلیمان بلخی (1423 ق)، تفسیر مقاتل ‌بن سلیمان، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
میبدی، رشیدالدین (1371 ش)، کشف‌الاسرار و عدة ‌الابرار، تهران: امیرکبیر.
نحاس، محمد ‌بن محمد (بی‌تا)، اعراب القرآن، به تحقیق زهیر غازی زاهد، بیروت: مکتبة النهضة.
نورآقایی، آرش (1387 ش)، عدد، نماد، اسطوره، تهران: افکار.
هروی، علی ‌بن محمد (بی‌تا)، الازهیهًْ فی علم الحروف، به تحقیق عبدالمعین الملوحی، دمشق: مجمع اللغة العربیة.
یعقوب، امیل بدیع (1408 ق)، موسوعة الحروف فی اللغة العربیة، بیروت: دار الجیل.
 
Brun, S. J. (1895), Dictionarium Syriaco - Latinum, Beirut.
Costaz, Louis (2002), Dictionarie Syriaque-Francais; Syriac-English Dictionary, Beirut: Dar El-Machreq.
Gesenius, William (1939), A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, F.A. Brown (ed.), United King: Oxford.
Jastrow, Marcus (1903), A Dictionary of the Targumim, London, New York: G. P. Putnams̓ Sons.
Leslau, Wolf (1991), Comparative Dictionary of Ge’ez, Otto Harrassowitz and Wiesbaden.
Lévi-Strauss, Claude (1974), Structural Anthropology, Basic Books.
Macuch, R. and E. S. Drower (1963), A Mandaic Dictionary, United King: Oxford Clarendon Press.