نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری-دانشگاه قم

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات، دانشگاه قم

چکیده

آیات برائت عبارت از آیات آغازین سوره توبه است که از سوی امام علی(ع) در ذی‌حجه سال نهم هجرت بر حاجیان قرائت شد. سؤالاتی که در این تحقیق بدان پرداخته ‌می‌شود، این است که این آیات دربرگیرنده چند آیه و بر چند واحد نزول مشتمل است و هر واحد نزول از آن، در چه تاریخی نازل شده‌است. راجع به شمار این آیات اختلاف نظر است؛ اما بررسی-های این تحقیق بیست‌و‌هشت آیه بودن آن را محتمل‌تر نشان ‌می‌دهد. در خصوص تاریخ نزول آیات برائت، نظر مشهور بر این است که در سال نهم، پس از جنگ تبوک نازل شده‌اند؛ ولی با این فرض، جای‌گذاری آیات سوره توبه بر خلاف ترتیب طبیعی نزول قرآن دانسته -می‌شود؛ زیرا بخش دوم سوره، قبل از آن و پیرامون حوادث جنگ تبوک نازل شده‌است. در این نوشتار، علاوه بر نظر مشهور، احتمالاتی که نزول آیات برائت را قبل از جنگ تبوک می-دانند، بررسی می‌شوند و نشان داده‌ می‌شود که نزول این آیات، طی دو واحد نزول قبل از جنگ تبوک، یعنی مقارن با فتح مکه در ماه رمضان سال هشتم و پس از جنگ حنین در شوال همان سال، بسیار محتمل است؛ در این صورت، آیات سوره توبه به ترتیب طبیعی نزول در کنار هم قرار‌گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study of the Number and Chronology of Bara'ah Verses

نویسندگان [English]

  • Ahmad Mahdizadeh 1
  • Jafar Nekoonam 2

1 PhD Student - Faculty of Theology and Islamic Studies - Qom University

2 Associate Professor, Qur'an and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic studies, Qom University

چکیده [English]

The Bara'ah verses are the first verses of surah al-Taubah which was conveyed by Imam Ali (as) in Hajj, the ninth year of hijrah. The questions proposed in this study are: how many are these verses, and how many descent units they contain, and at what date each descent unit has been revealed. There is a disagreement about the number of these verses, but this study shows the possibility of twenty-eight verses is more likely. Regarding the date of the revelation of the verses, it is well-known that it was in the ninth year, after Tabuk War; but with this assumption, the insertion of the verses of the surah is contrary to the natural order of descent of Qur'an; Because the second part of the surah had been revealed before and around the events of Tabuk War. In this article, in addition to the famous comment, the possible views that show the revelation of the Bara'ah verses before the battle of Tabuk are considered and it is shown that the revelation of these verses in two descent units before the Tabuk War, at the same time as Conquering Mecca in the month of Ramadan in the eighth year, and after the war of Hunayn in Shawal of the same year, is more likely; in this case, the verses of surah al-Taubah have been arranged in the natural order of revelation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Bara'ah Verses"
  • "Chronology of Qur'an"
  • "Descent Time of Bara'ah Verses"
  • "Number of Bara'ah Verses"
  • "Conveying of Bara'ah Verses"
ابن‌اثیر، مبارک‌ بن محمد (1367 ش)، ‏النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، به تحقیق و به‌تصحیح محمود محمد طناحى و طاهر احمد زاوى، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن‌سعد، محمد بن سعد (1410 ق)،  الطبقات الکبرى، به تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌کثیر، اسماعیل ‌بن عمر (1407 ق)، البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق (1350 ش)، الفهرست، به‌اهتمام حبیب یغمایی، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌هشام، عبدالله‌ بن یوسف (بى‌تا)، السیرة النبویة، به تحقیق مصطفى سقا و ابراهیم ابیارى و عبد الحفیظ شلبى، بیروت: دار المعرفة.
آلوسى، سیدمحمود (1415 ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم،‏ به تحقیق على عبدالبارى عطیهًْ، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بازرگان، مهدی (1385 ش)، سیر تحول قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
جابری، محمد عابد (2008 م)، فهم القرآن الحکیم: التفسیر الواضح حسب ترتیب ‌النزول، بیروت: ‏مرکز دراسات ‌الوحدة‌ العربیة.
دروزه، محمد عزهًْ (1383 ق)، التفسیر الحدیث؛ ترتیب السور حسب النزول، القاهرة: دار احیاء الکتب العربیة.
دروزه، محمد عزهًْ (بی‌تا)، سیرة الرسول؛ صور مقتبسة من القرآن الکریم، صیدا، بیروت: منشورات المکتبة العصریة.
راغب اصفهانی، حسین ‌بن محمد (1412 ق)، مفردات الفاظ القرآن،‏ بیروت: دار القلم.
رامیار، محمود (1387 ش)، تاریخ قرآن، تهران: امیرکبیر.
سیوطی، جلال‌الدین (1404 ق)، الدر المنثور؛ فی التفسیر بالمأثور، قم: کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
سیوطی، جلال‌الدین (1416 ق)، الاتقان فی علوم القرآن، به تحقیق سعید المندوب، لبنان: دار الفکر.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374 ش)، ترجمة المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سیدمحمدباقر همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417 ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
طبرسی، فضل ‌بن حسن (1360 ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: فراهانى.
طبرسی، فضل ‌بن حسن (1372 ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
طبری، ابوجعفر محمد ‌بن جریر (1387 ق)، تاریخ الامم و الملوک، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طبری، ابوجعفر محمد ‌بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة‏.
طریحى، فخرالدین ‌بن محمد (1375 ش)، مجمع البحرین، تهران: مکتبة المرتضویة.
طوسى، محمد بن حسن (بی‌تا): التبیان فى تفسیر القرآن، به تحقیق احمد قصیرعاملى،‏ بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.
عاملی، جعفر مرتضی (1413 ق)، ح‍ق‍ائ‍ق‌ ه‍امة ح‍ول‌ ال‍ق‍رآن‌ ال‍ک‍ری‍م‌، بیروت: دار الصفوة.
فارسی، جلال‌الدین (1362)، پیامبرى و جهاد، تهران: انجام کتاب.
فارسی، جلال‌الدین (1364)، پیامبرى و حکومت، تهران: انجام کتاب.
فارسی، جلال‌الدین (1367)، پیامبرى و انقلاب، قم: امید.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420 ق)، التفسیر الکبیر؛ مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
قمی مشهدی (1368 ش)، کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
قمی، علی ‌بن ابراهیم (1363 ش)، ‏تفسیر القمی، قم: دار الکتاب‏.
المبانی فی نظم المعانی (1375 ق)، در مقدمتان فی علوم القرآن، به‌تصحیح آرثور جفری، القاهرة: مکتبة الخانجی.
مجلسی، محمدباقر (1403 ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
معرفت، محمدهادی (1415 ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مقاتل ‌بن سلیمان (1423 ق)، تفسیر مقاتل ‌بن سلیمان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ملاحویش آل‌غازى، سیدعبدالقادر (1382 ق)، ‏بیان المعانى،‏ دمشق: مطبعة الترقى‏.
نکونام، جعفر (1378 ش)، «بررسی جدیدترین نظریه در ترتیب نزول آیات»، پژوهش‌های فلسفی‌ ـ کلامی، ش 1.
نکونام، جعفر (1380 ش)، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، تهران: هستی‌نما.
واقدی، محمد بن عمر (1369 ش)، مغازى؛ تاریخ جنگ‌هاى پیامبر (ص)، ترجمۀ محمود مهدوى دامغانى، تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
واقدی، محمد بن عمر (1409 ق)، کتاب المغازى، به تحقیق مارزدن جونس، بیروت: مؤسسة الأعلمى.
یعقوبى، احمد ‌بن اسحاق (بى‌تا)، تاریخ الیعقوبى، بیروت: دار صادر.