نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• الهه شاه پسند

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مشهد، ایران

چکیده

دربارۀ ماهیت قرائات خلاف رسم مصحف، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ یکی از آنها دیدگاه ابوعبید قاسم بن سلام است؛ چنانکه او می‌گوید، مشایخ او قرائات خلاف رسم را برای بیان وجهِ قرائت موافق رسم، و تفسیر آن مورد استفاده قرار می‌داده‌اند. صبغۀ ادبی-معنایی‌ای که این دیدگاه به ماهیت قرائات داده، آن را قابل تأمل کرده است. به خصوص اینکه قرائات یک سده بعد، در زمان ابن‌مجاهد، وجهۀ حدیثی یافت. این تغییر رویکرد، موجب شکل‌گیری گفتمانی جدیدی شد که در نتیجۀ آن، ابهاماتی دربارۀ ماهیت قرائات مخالف رسم مصحف ایجاد شد؛ تا آنجا که حدود دو قرن بعد، ابن‌حزم اندلسی این قرائات را ناشی از وهم قاریان شمرد و تفاوت مصحف ابن‌مسعود با مصحف رایج را انکار کرد. این مقاله به منظور اثبات دیدگاه ابوعبید، قرائت ابن‌مسعود را در معانی القرآن فراء، به عنوان یکی از استادان ابوعبید، مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که فراء قرائت ابن‌مسعود را به عنوان ابزاری ادبی-معنایی به‌کار برده است. استفاده از قرائت ابن‌مسعود در مقام ارائۀ دیگر وجوه ادبیِ ممکن برای بیان الفاظ آیه، حجت دانستن آن برای دیگر قرائات، ذکر آن به عنوان «معنیِ» الفاظِ آیه و نیز تأیید یا رد دیگر برداشت‌های تفسیری به واسطۀ آن، شاهدی بر این ادعاست.

کلیدواژه‌ها

• قرائات
• رسم مصحف
• وجه و معنای آیه
• ابن‌مسعود
• فراء
• ابوعبید قاسم بن سلام
• معانی القرآن

عنوان مقاله [English]

Literary-Semantic Approach to the Anomalous Readings in the Third Century Texts Case Study: Ibn Masʾud’s Reading in the Maʾāni al-Qurʾān by Farrā’

نویسنده [English]

• Elaheh Shahpasand

Assistant Professor at University of Science and Knowledge of the Holy Quran

چکیده [English]

There are different approaches toward anomalous readings, one of them belongs to Abu ʾUbaid Qasim bin Sallam. Bin Sallam reported that his masters have used and interpreted anomalous readings to express canonical reading. Since such approach has given literary-semantic dimension to the readings and their being, it can draw attention to reexamine. It is worth noting that a century later – in Ibn Mujahid’s era- the readings have got tradition (Hadith) dimension. A new discourse emerged because of such changing approach, as a result the anomalous readings and their being met new challenges. Consequently, two centuries later, Ibn Hazm reported that the roots of anomalous readings lied in the delusion of Readers and denied any difference between Ibn Masʾud’s and canonical codifications. In order to approve Abu ʾUbaid’s viewpoint, we have examined his reading through Farrā’s Maʾāni al-Qurʾān (who was one of his masters) and concluded that the latter have used Ibn Masʾud’s reading as a literary-semantic aspect. The usage of Ibn Masʾud’s reading to express other literary aspects of a given Qurʾānic verse, considering it as a proof to other readings, reciting it as a specific “meaning” of a given verse letters, and finally approving or denying other reflections based on this reading all are witness to our above-mentioned claim.

کلیدواژه‌ها [English]

• readings
• skeletal text of the Qurʾān
• semantic meaning of a Qurʾānic verses
• Ibn Masʾud
• Farrā’
• Maʾāni al-Qurʾān
• Abu ʾUbaid Qasim bin Sallam