نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان

چکیده

رویکرد واعظانه، نوعی گرایش تفسیری است که در سده‌های مختلف از سوی مفسران قرآن کریم در تفسیر آیات الهی مورداستفاده قرارگرفته است. در این رویکرد، کاربرد زبان و اصطلاحات روزمره مخاطب، داستان­ها و قصه ها، به ویژه قصه­های اساطیری به منظور جلب توجه مخاطبان و اقناع عاطفی آن ها پر­شمار است. گفته می شود یکی از تفاسیر مهم باملاحظه این نوع گرایش، ‌ترجمه‌ی تفسیر طبری است و همگرایی مترجمان تفسیر طبری با برخی باورهای فرهنگی مخاطبان از عناصر مهم وقابل توجه در رویکرد تفسیر واعظانه این اثر است. به دیگر سخن مفسران این تفسیر باملاحظه عناصر فرهنگی مردم آن عصر ترجمه تفسیری را به‌گونه‌ای رقم‌زده‌اند که این جنبه تفسیری مشهود گردد. بر این اساس این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش‌ است که مؤلفه های گرایش واعظانه در ترجمه تفسیر طبری کدام است؟ در یک نگاه کلی می‌توان دستاورد این تحقیق را در این نکته اساسی مورد تأکید قرارداد که مؤلفان این تفسیر مؤلفه‌های فرهنگ ایرانی و زبان فارسی به کار رفته در مفاهمه مخاطبان آن روزگار را در خود منعکس ساخته واز این رهگذر کوشش کرده‌اند بین این فرهنگ و فرهنگ اسلامی پیوندی برقرار سازند. پیوندی که هدف آن تأثیرگذاری بر مخاطب و ایجاد فرآیندی است که در نهایت به رشد و ارتقا شخصیت تربیتی و معنوی آنان بیانجامد. کاربست این‌چنین شیوه‌ای در تفسیر غالباً در رویکردهای تفسیر واعظانه ملموس است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

a survey on some of the cultural factors in translation of tabari interpretation

نویسندگان [English]

  • seddigheh mofidi 1
  • Mohsen Ghasempour 2
  • hamidreza fahimitabar 3

1 Ph.D. student of Quranic sciences and Hadith of Kashan University

2 Associate Professor of Quran and Hadith Sciences Department of Kashan University

3 Assistant Professor of Quran and Hadith Sciences Department of Kashan University

چکیده [English]

Advisedly strategy is a kind of interpretative attitude that has been used among the holy Qoran interpretors in different times. Considering this attitude, Tabari interpretation translation is one of the most important interpretations. One of the important and considerable factors in the advisedly strategy is the existence of the fluctuations between Tabari interpretation translators and some of the readers cultural believes. In the other words this interpretation has been translated according to the peoples cultural believes of the same era. So this research is to answer the followibg questions, using descriptive and analyzing methods.what are the different dimensions of the fluctuations between Islamic and Iranian cultures in this interpretive translation ? and what are advisedly atittude points in this interpretation?In a general view we can emphasize this research result in this basic point that these interptetation authors have reflected the Iranian culture ponts in this work and by this mean,they have tried to link this culture to the Islamic culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tabari Interpretation Translation
  • Stories
  • Culture
  • Advisedly Interpretive Attitude Satisfaction
قرآن کریم
 
آبراهام کهن.‌(۱۳۸۲). گنجینه‌ای از تلمود، ‌ترجمه فریدون گرگانی، ‌تهران: اساطیر.
آذر نوش، ‌آذرتاش. ‌(۱۳۷۵). ‌تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، تهران: سروش.
_________ .(۱۳۸۷). ترجمه‌های فارسی قرآن، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
آل داوود، علی. (۱۳۷۸)، ‌ترجمه‌ی تفسیر طبری، ‌دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
ابن اثیر، ‌عز الدین علی.‌(۱۳۷۱). ‌الکامل (کامل تاریخ بزرگ ‌ایران و اسلام)، ‌ترجمه‌ی ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.
ابن حوقل، محمد. (1369). سفرنامه، ترجمه جعفر شعار، تهران.
ابن ندیم، ‌محمد بن اسحاق. (۱۳۶۶). ‌الفهرست، تهران: امیرکبیر.
ابوالقاسمی، ‌محسن. ‌(۱۳۷۴). تاریخ زبان فارسی و سرگذشت آن، ‌تهران: هیرمند.
افتخار زاده، شعوبیه.(1376). ناسیونالیسم ایرانی، تهران: دفترنشرمعارف اسلامی.
اقبال، ‌عباس.‌(۱۳۸۰). تاریخ مفصل، ‌تهران: ‌خیام.
انصاف پور، ‌غلامرضا.‌(۱۳۵۹). روند نهضت‌های ملی و اسلامی در ‌ایران از اسلام تا یورش مغول، ‌تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
باقری خلیلی، علی اکبر.(1386). شادی در فرهنگ و ادب ایرانی، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 2
بلعمی، ‌ابوعلی‌.(۱۳۵۳). تاریخ بلعمی، ‌به تصحیح محمدتقی بهار و محمد پروین گنابادی.
بهار، محمدتقی. (۱۳۴۹). سبک‌شناسی، تهران: امیرکبیر.
بهرامی، عسکر. (1378). جمشید، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، احمد. (1395)، تاریخ تفسیرقرآن کریم، انجمن علمی دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادق R.
_________. (۱۳۷۸). «خراسان، مذاهب و محافل کلامی»، ‌دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
ترکمنی آذر، پرویز و فاطمه محمودی. (۱۳۹۲). «نقش مؤثر علمای دین در ساختار حکومت سامانی»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش ۱۱.
جعفری، محمدتقی.(1378). فرهنگ از نگاه علامه محمدتقی جعفری‌، کیهان فرهنگی.
جلالی، مهدی و فاطمه رضا داد. (۱۳۸۶)‌. «‌کوه قاف اسطوره یا واقعیت؟»، علوم حدیث، ش ۴-۳.
جوینی، عزیزاله. (۱۳۶۹). «ترجمه تفسیر طبری و تأثیر آن در حفظ و گسترش زبان فارسی»، یادنامه طبری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
چهاراویماق، رحمان. (1389). ردپای باورهای عامیانه در ترجمه تفسیر طبری، یادنامه طبری، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حافظ ابرو، عبدالله. (1378). جغرافیا، کوشش صادق سجادی، تهران.
حریریان، محمود. (1385). تاریخ ایران باستان، سمت.
خرمشاهی، بهاءالدین. (۱۴۱۳ ق/۱۹۹۲ م). سهم ایرانیان در تفسیر قرآن، قم.
خطیب بغدادی، احمد. (۱۳۴۹ ق). تاریخ بغداد، قاهره.
داوودی، محمد. (۱۳۹۲ ق/۱۹۷۲ م). طبقات المفسرین، به کوشش علی‌محمد عمر، دارالکتب عابدین.
دهخدا، علی‌اکبر. ‌(۱۳۳۹). لغت‌نامه‌ی دهخدا، ‌تهران: ‌دانشگاه تهران.
دینوری، ابوحنیفه. ‌(۱۳۶۴). اخبار الطوال، محمود دامغانی، ‌تهران: نشر نی.
ذهبی. (۱۹۶۲ م). التفسیر و المفسرون، بیروت.
 الرازى، قطب الدین. (۱۳۸۴). تحریر القواعد المنطقیه فى شرح الرساله الشمسیه، چ ۲، قم: انتشارات بیدار.
رودکی.(1386).گزینه سخن پارسی 2، به کوشش خلیل خطیب رهبرچاپ 4، تهران: صفی علیشاه.
روزنبرگ، دونار. (۱۳۷۹). اساطیر جهان، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران: انتشارات اساطیر.
زرکلی، اعلام؛ زیدی، کاصد یاسر. (۱۹۹۲ م). الطبری المفسر الناقد مع موازنه بمفسرین معاصرین له، الامام الطبری، انتشارات ایسیسکو
زریاب خویی، ‌عباس.‌(۱۳۳۹). ترجمه‌ی تفسیر طبری، ‌دانشنامه زبان و ادب فارسی، ‌تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ژوبل، پرفـسـورمحمد حیدر. (۱۳۳۶). تاریخ ادبیات افغانسـتان، کابل؛ چاپ ۲، پشـاور.
سبحانی، جعفر. (۱۳۸۴). المناهج التفسیریه، چاپ ۳، قم: مؤسسه امام صادق.
ستوده، منوچهر. (۱۹۸۳). حدود العالم، طهوری، تهران.
سرخسی‌، محمد بن‌ احمد شمس‌الائمه‌.(1324). کتاب‌ المبسوط‌، قاهره: چاپ‌ افست‌ تهران‌.
سیوطی. (بی‌تا). طبقات المفسرین، به کوشش علی محمدعمر، بیروت: دارا حیاء التراث العرب.
شاکر، محمدکاظم. (۱۳۸۲). مبانی و روش‌های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
شجری قاس مخیلی، رضا و سید هاشم آقا جری، حمید احمدی، سارا شریعتی.(1389). نگرش هویتی ابوریحان بیرونی، جستارهای تاریخی، دورة اول، شمارة اول.
شمیسا، سیروس. (1375). آسیب شناسی شعر فارسی، تهران.
شهابی، علی‌اکبر. (۱۳۶۳). احوال و آثار محمد بن جریر طبری، ‌تهران: اساطیر.
صفا، ذبیح‌الله. (۱۳۶۹). تاریخ ادبیات در ایران، تهران، فردوس.
طباطبایی، جواد. (۱۳۷۵). ‌خواجه نظام الملک، تهران: طرح نو.
طبری، محمد بن جریر. (۱۳۷۵). تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
فارابی، ابونصر محمد بن محمد. (۱۳۷۶). السیاسه المدینه، تصحیح و ترجمه و شرح ملک شاهی، تهران: سروش.
___________________. (۱۴۰۸). المنطقیات، مقدمه و تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه، قم: کتابخانه آیه الله مرعشی.
___________________. (۱۹۹۶). احصاء العلوم، مقدمه و شرح علی بوملحم، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
فرخی.(1363). دیوان، به کوشش محمددبیر سیاقی،چاپ 4، تهران: زوار.
فردوسی، ‌ابوالقاسم. (‌۱۳۸۹). ‌شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی.
فضیلت بهبهانی، محمود. ‌(۱۳۹۱). «تأملی در تحول موضوعی نثر فارسی (از آغاز تا قرن سیزدهم)»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، ‌ش ۳.
قفطی، علی. (۱۳۷۴ ق/۱۹۵۵ م). انباه الرواه، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره.
کافی، مجید. (1396). تاریخ در قرآن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
گراوند، مجتبی، اکرم کرمعلی و فاطمه یوسف وند. (۱۳۹۵). «باستان‌گرایی در نهضت فرهنگی شعوبیه»، تاریخ نوبهار، ش ۱۴
گرشاسب چوکسی، جمشید. ‌(۱۳۸۱). ‌ستیز و سازش زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب، ‌ترجمه‌ی نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس.
گروه مترجمان.‌(۱۳۵۶). ترجمه‌ی تفسیر طبری، ‌مصحح حبیب یغمایی، تهران.
مؤلف ناشناس. (۱۳۶۶). تاریخ سیستان، تصحیح محمدتقی بهار، ‌تهران: پدیده خاور.
متولی، کاظم. (۱۳۸۴). افکار عمومی و شیوه‌های اقناع، بهجت.
محقق، مهدی. (۱۳۶۹) یادنامه‌ی طبری، جمعی از نویسندگان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
محمد بیگی، شاهرخ. (۱۳۷۳). ‌ترجمه‌ی تفسیر طبری، ‌آیینه‌ی پژوهش، ش ۱۴.
محمودی بختیاری، بهروز. (1386). برنامه ریزی زبان فارسی در عصر سامانیان، نامه فرهنگستان، شماره36
مزداد پور، ‌کتایون. (۱۳۸۱). «‌رازگشایی اسطوره حاجی‌فیروز»، ‌کارنامه، ش ۳۳.
مسعودی، علی بن حسین. (۱۳۴۷). ‌مروج الذهب، ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مسکوب، شاهرخ. (۱۳۸۵). هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران: فرزان.
مطهری، مرتضی. (۱۳۴۱).«مشکل اساسی در سازمان روحانیت»، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، تهران: شرکت سهامی انتشار.
معرفت، محمدهادی. (۱۳۸۴‌ش). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد. (۱۳۶۱).احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، انتشارات شرکت مؤلفان و مترجمان.
منوچهری.(1363).دیوان، به کوشش محمد دبیر سیاقی، چاپ 5، تهران: زوار
مهیار، محمد. (۱۳۸۵). «ترجمه تفسیر طبری کهن‌ترین ترجمه قرآن به فارسی»، فصلنامه بینات، ش ۴۹ و ۵۰.
 نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر. (۱۳۵۹). تاریخ بخارا، ترجمه‌ی ابونصر احمد بن محمد نصر قباوی، ‌تلخیص محمد بن زخربن عمر، ‌تهران: ‌چاپ مدرس رضوی.
نفیسی، ‌سعید. ‌(۱۳۶۶). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، ‌تهران: امیرکبیر.
یاحقی، محمدجعفر. (۱۳۸۶). تفسیر در ادب فارسی، دانشنامه زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
یاقوت حموی. (۱۴۰۰/ ۱۹۸۰). معجم الادباء، بیروت.
یعقوبی، ‌ابن واضح.‌(۱۳۵۶). تاریخ یعقوبی، محمد ابراهیم‌ای تی، ‌تهران: بنگاه نشر.