نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه قم، قم ، ایران.

3 استادیار گروه قرآن و حدیث، دانشگاه قم، قم، ایران.

1022034/isqs.2020.5158

چکیده

وجود دلالت‌های باطنی برای قرآن از باورهای مشهور میان مسلمانان است که خاستگاهی روایی دارد. مدالیل باطنی اشاره شده در روایات که در دو سطح عرفی و فراعرفی می‌باشند در سطح عرفی خود مورد قبول قرآن پژوهان بوده اما در سطح فراعرفی با انگاره به زبان قوم بودن قرآن ناسازگار پنداشته شده‌اند. لذا در حل این ناهمخوانی برخی جانب عرفیت زبان را رعایت کرده و قائل به عرفی بودن زبان قرآن (عرف عام یا عرف خاص) شده‌ و در نتیجه دلالت‌های فراعرفی و روایت‌های مشتمل بر آن‌ها را انکار کرده‌اند، در مقابل، برخی دیگر با جانبداری از دلالت‌های فراعرفی و پذیرش آن‌ها ناگزیر به قبول دو سنخ زبان در قرآن شده و نظریه زبان عرفی-فراعرفی را ارائه کرده‌اند. پژوهش حاضر مبتنی بر رهیافت دانش کاربردشناسی در فهم معنا به بررسی ماهیت دلالت‌های فراعرفی پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که این دلالت‌ها از جنس دلالت‌هایی است که ریشه در دانش فردی اهل زبان دارند و نه تنها ناسازگار با زبان عرفی نیستند بلکه در محاورات عرفی امری متعارف بوده و از این رو می‌توان با تحفّظ بر مبنای عرفی بودن زبان قرآن وجود آن‌ها را برای کلام الهی روا دانست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The epistemology of metaphysical implications in esoteric traditions with an emphasis on the conventionality of the language of the Qur'an (Pragmatic Approach)

نویسندگان [English]

  • Omid Qorbankhani 1
  • Muhammad Ali Tajari 2
  • Mohammad Kazem Rahman Setayesh 3

1 PhD. candidate of comparative exegesis, Qom University

2 Faculty member of Quran and Hadith department, Qom University

3 Faculty member of Quran and Hadith department, Qom University

چکیده [English]

The existence of esoteric implications for the Qur'an is one of the well-known beliefs among Muslims that has a narrative origin. The esoteric implications mentioned in the narrations which are at either customary or metaphysical levels have been accepted by Quranic scholars at the customary level. But at the metaphysical level, they have been considered incompatible with the idea that the Qur'an is ethnic. Therefore, in resolving this inconsistency, some have taken the side of customary language and considered the Qur'anic language to be customary and thus denied the metaphysical implications and the narrations containing them. On the other hand, accepting metaphysical implications, Others have been forced to admit two types of language in the Qur'an and have presented the theory of customary-metaphysical language. The present study, based on the approach of pragmatics in understanding meaning, examines the nature of metaphysical implications and concludes that these implications are among the implications that are rooted in the individual knowledge of people and not only they are not incompatible with conventional language but also they are conventional discourse, Therefore their usage can be considered valid for the divine word by preserving the customary nature of the language of the Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interior
  • Esoteric Traditions
  • Metaphysical Implications
  • Language of the Quran
  • Pragmatics
قرآن کریم
بابایی، علی اکبر (1377ش)، باطن قرآن کریم، مجله معرفت، شماره 26
بابایی، علی اکبر (1385ش)، چیستی باطن قرآن کریم از منظر روایات و بررسی دیدگاه‌ها براساس آن، مجله علوم حدیث، سال یازدهم، شماره 4
بابایی، علی اکبر (1389ش)، مکاتب تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم
بابایی، علی اکبر (1394ش) قواعد تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول
بحرانى، سید هاشم بن سلیمان‏ (1374ش)، البرهان فی تفسیر القرآن‏، قم: موسسه بعثه، چاپ اول
برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371ق)، المحاسن، محقق: محدث، جلال الدین‏، قم: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم‏
جرجانی، عبدالقاهر (1430ق)، درج الدرر فى تفسیر القرآن العظیم‏، اردن: دارالفکر
خویى، ابوالقاسم‏ (1417ق)، محاضرات فى أصول الفقه، تقریر: محمد اسحاق فیاض، قم: انصاریان، چاپ چهارم
دامن پاک مقدم، ناهید (1380ش)، بررسی نظریه عرفی بودن زبان قرآن، تهران: نشر تاریخ و فرهنگ
رضایی اصفهانی، محمد علی (1393ش)، منطق تفسیر قرآن، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، چاپ دوم
روحانی، حسن، روزنامه اعتماد (1395ش، دو‌شنبه ۳ آبان)، رییس جمهور در اجتماع بزرگ مردم استان مرکزی، شماره ۳۶۵۵
سعیدی روشن، محمد باقر (1390ش)، جستاری در ماهیت قرآن، مجله کتاب قیم، شماره 2
سعیدی روشن، محمد باقر (1391ش)، زبان قرآن و مسائل آن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم
شاطبی، ابراهیم بن موسی( 1417ق)، الموافقات، دار ابن عفان، بی جا
شاکر، محمد کاظم (1388ش)، مدخل تأویل، در دایره المعارف قرآن کریم، قم: بوستان کتاب، چاپ اول
شاکر، محمد کاظم (1387) استاد معرفت و زبان قرآن، در معرفت قرآنی؛ یادنگار آیت‌الله محمدهادی معرفت، ج5، چاپ اول
صانعی‌پور، محمد حسن (1390ش)، مبانی تحلیل کارگفتی در قرآن کریم، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول
صدر، محمد باقر (1418ق)، دروس فی علم الأصول، قم: موسسه النشر الاسلامى‏، چاپ پنجم
صدوق، محمد بن علی (1362ش)، الخصال، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول
صدوق، محمد بن على‏ (1403ق)، معانی الأخبار، محقق: غفارى، على اکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول‏
صفار، محمد بن حسن‏ (1404ق)، بصائر الدرجات، محقق: کوچه باغى، محسن بن عباسعلى‏، قم: مکتبة آیة الله المرعشی، چاپ دوم‏
صفار، محمد بن حسن‏ (1404ق)، بصائر الدرجات، محقق: کوچه باغى، محسن بن عباسعلى‏، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، چاپ دوم‏
صفوی، کوروش (1379ش)، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: حوزه هنری
صفوی، کوروش (1396ش)، نوشته‌های پراکنده دفتر پنجم، تهران: نشر علمی، چاپ اول
طارمی، حسن (1375ش)، مدخل باطن، در دانشنامه جهان اسلام، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی، چاپ دوم، ج1
طباطبایى، سید محمد حسین ‏(1353ش)، قرآن در اسلام‏، تهران: دار الکتب الاسلامیه‏، چاپ دوم‏
قائمی‌نیا، علیرضا (1389ش)، بیولوژی نص، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول
قرائی گرکانی، مرتضی (1396ش)، مدخل دلالت، در دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ج23
قمى، على بن ابراهیم‏ (1404ق)، تفسیر القمی‏، محقق: موسوى جزائرى، طیّب‏، قم: دار الکتاب‏، چاپ سوم‏
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم
کوفى، فرات بن ابراهیم‏ (1410ق)، تفسیر فرات الکوفی، محقق: کاظم، محمد، تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی‏، چاپ اول‏
مختار عمر، احمد (1386ش)، معناشناسی، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد: دانشگاه فردوسی
معرفت، محمد هادی (1372ش)، کتابهای آسمانی؛ ترجمه، تفسیر، تأویل و ...، مجله کیهان فرهنگی، شماره 107
معرفت، محمد هادی (1373ش)، شناخت زبان قرآن، مجله بینات، شماره 1
معرفت، محمد هادی (1379ش، «الف»)، علوم قرآنی، قم: سازمان و موسسه فرهنگی التمهید، چاپ اول
معرفت، محمد هادی (1379ش، «ب»)، گفت و گو با استاد معرفت، مجله پژوهش‌های قرآنی، شماره 21 و 22
معرفت، محمد هادى‏ (1418ق)، التفسیر و المفسرون فی ثوبة القشیب‏، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة، چاپ اول
معرفت، محمدهادى‏ (1379ش، «ج»)، تفسیر و مفسران‏، قم: موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید، چاپ اول
معرفت، محمدهادى‏ (1387ش)، التفسیر الأثری الجامع‏، قم: موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید، چاپ اول
مغنیه، محمد جواد (1424ق)، تفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی‏، چاپ اول
میرحاجی، حمیدرضا (1392ش)، بررسی بافت متن از دیدگاه برجسته ترین زبان‌شناسان قدیم مسلمان براساس الگوی حازم قرطاجنی، مجله جستارهای زبانی، دوره 4، شماره 2
نکونام، جعفر (1378ش)، تحلیل ظاهر و باطن قرآن، مجله صحیفه مبین، شماره 18
نکونام، جعفر (1382ش)، روش تفسیر باطن قرآن، پژوهش نامه قرآن و حدیث، پیش شماره 2
نکونام، جعفر (1390ش)، درآمدی بر معناشناسی قرآن، قم: دانشکده اصول دین، چاپ اول
نهاوندی، محمد (1386ش)، نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن‏، قم: موسسة البعثة، چاپ اول
یول، جورج (1383ش)، کاربردشناسی زبان، ترجمه: عموزاده، محمد، توانگر، محمد، تهران: سمت، چاپ اول
 
Carnap, Rudolf (1948), Introduction to Semantics”, Cambridge: Harvard University Press
Leech, Geoffrey N. (1983), “Principles of Pragmatics”, New York: Longman Inc.
Mey, Jacob L. (1998), “Concise Encyclopedia of Pragmatics”, Oxford: Elsevier Ltd