ساجده نبئی؛ نصرت نیل ساز؛ سهیلا جلالی کندری
چکیده
داستان ابراهیم(ع) از جمله داستان‌های چند‌نسخه‌ای قرآن است که در سوره‌های متعدّد مکّی و مدنی روایت شده است. از آنجا‌که ابراهیم(ع) بنیانگذار ادیان توحیدی و نیای یکتا‌پرستان است، شخصیّت او در قرآن کریم و در کتاب مقدّس، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. نقطه اتّکای پژوهش حاضر مقایسه نسخه مکّی و مدنی گزارش قرآن کریم از ...
بیشتر
داستان ابراهیم(ع) از جمله داستان‌های چند‌نسخه‌ای قرآن است که در سوره‌های متعدّد مکّی و مدنی روایت شده است. از آنجا‌که ابراهیم(ع) بنیانگذار ادیان توحیدی و نیای یکتا‌پرستان است، شخصیّت او در قرآن کریم و در کتاب مقدّس، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. نقطه اتّکای پژوهش حاضر مقایسه نسخه مکّی و مدنی گزارش قرآن کریم از داستان ابراهیم(ع) و خانواده اوست. نتیجهای که این مقایسه به دست میدهد آن است که برخی پیرفتهای این داستان به سوره‌های مکّی و برخی به سوره‌های مدنی مختصّ است. برخی نیز میان میان این دو دسته سوره مشترک است و تنها تفاوتی در پیرنگ آنها وجود دارد. تفاوت پیرفتهای سوره‌های مکّی و مدنی در بیشتر موارد با فضای نزول این دو دسته سوره و فضای حاکم بر دو شهر مکّه و مدینه پیوند مییابد. البته نقش مخاطب را نیز نمیتوان انکار کرد. غلبه پدیده شرک بر فضای اجتماعی مکّه و همچنین فزونی مخاطبان مشرک بر مخاطبان مؤمن، روایت آن دسته از پیرفتهایی را میطلبد که از مبارزه ابراهیم(ع) با مظاهر شرک حکایت میکند.
الهام زرین کلاه؛ نصرت نیل ساز
چکیده
نسخۀ مستقل تفسیر مجاهد به شمارۀ 1075 در دارالکتب قاهره از جنبه‌های مختلف مانند ویژگیهای سندی و متنی، پیوند با طرق گوناگون نقل آرای تفسیری مجاهد در تفاسیر متأخرتر از جمله جامع‌البیان، شیوههای نقل و امکان بازسازی شکل اصلی تفسیر مجاهد مورد بررسی قرار گرفته است. اشتاوت، ونزبرو، لیمهاوس و ورستیخ در پژوهشهای مختلف به همه یا برخی از ...
بیشتر
نسخۀ مستقل تفسیر مجاهد به شمارۀ 1075 در دارالکتب قاهره از جنبه‌های مختلف مانند ویژگیهای سندی و متنی، پیوند با طرق گوناگون نقل آرای تفسیری مجاهد در تفاسیر متأخرتر از جمله جامع‌البیان، شیوههای نقل و امکان بازسازی شکل اصلی تفسیر مجاهد مورد بررسی قرار گرفته است. اشتاوت، ونزبرو، لیمهاوس و ورستیخ در پژوهشهای مختلف به همه یا برخی از این موارد، به تفصیل یا به اشاره پرداختهاند. در این مقاله دیدگاههای این خاورشناسان تبیین و سپس ارزیابی شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که نقطۀ عزیمت همۀ مطالعات غربیان در اینباره نظریۀ سزگین مبنی بر «مکتوببودن منابع آثار روایی» و روش او برای «بازیابی منابع این آثار» و «بازسازی آثار از دسترفته براساس نقلهای موجود در منابع متأخر» و اشاراتی است که وی در این موارد به این نسخه و روایات مجاهد در تفسیر طبری داشته است. این نسخه بیش-ترین پیوند را با طریق عیسی بنمیمون از روایات مجاهد در جامع‌البیان دارد و قطعاً منبع طبری نبوده و همچنین گلچینی از تفسیر طبری هم نیست. مجاهد بن جبر مجاهد بن
نصرت نیل ساز؛ هادی زینی ملک اباد
دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 31-56
چکیده
میراث مکتوب کهن سرشار از اطلاعاتی است که هسته اولیه شکل‌گیری علوم مختلف را روشن می‌سازد. مجازالقرآن ابوعبیده معمر بن‌مثنی از مهمترین آثار حوزه پژوهشهای ادبی و زبانی است که تأثیر زیادی بر آثار بعدی گذاشته است. در این مقاله با تبیین جایگاه مجازالقرآن در میان تفاسیر و تحلیل مبانی و الگوهای تفسیری آن، به تحلیل مفهوم مجاز و کارکردهای ...
بیشتر
میراث مکتوب کهن سرشار از اطلاعاتی است که هسته اولیه شکل‌گیری علوم مختلف را روشن می‌سازد. مجازالقرآن ابوعبیده معمر بن‌مثنی از مهمترین آثار حوزه پژوهشهای ادبی و زبانی است که تأثیر زیادی بر آثار بعدی گذاشته است. در این مقاله با تبیین جایگاه مجازالقرآن در میان تفاسیر و تحلیل مبانی و الگوهای تفسیری آن، به تحلیل مفهوم مجاز و کارکردهای آن در مجازالقرآن پرداخته شده است. با تحلیل جایگاه مجازالقرآن در میان تفاسیر، وثاقت و مهارتهای ابوعبیده میتوان به حوزه مفهومی مجاز و نیز تحلیل درست دیدگاه دانشمندان در مورد اثر پیبرد و پشتوانه علمی تحلیل متن مجازالقرآن را نیز کشف نمود. نتایج پژوهش نشان میدهد که ابوعبیده برای تبیین ماهیت و حوزه معنایی مجاز، پس از بیان مبانیاش نسبت به زبان قرآن و تبیین علت نیاز به تفسیر، از ابزارهای تفسیری مختلفی مانند تبیین واژگان، صرف و نحو، علوم بلاغت و قرائات بهره جسته است. همچنین باید اشاره کرد که معنای اصطلاح مجاز در گذر زمان تطور یافته و نخستین کاربرد آن در مجازالقرآن تفسیری بوده، اما در دورههای بعد در معنای خاص ادبی و در مقابل حقیقت به کار رفته است.
نصرت نیل ساز؛ فرزانه فهیم
دوره 3، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 73-95
چکیده
فهرستنویسی تاریخچهای کهن دارد که کارکردها و شیوههای آن متناسب با اغراض گوناگون طی قرون متمادی تغییر کرده است. سعدالسعود، که فهرستی از کتابخانهی شخصی سید بن طاووس است ویژگیهای منحصر بهفرد و متفاوتی با سایر فهارس متعارف و موجود اسلامی دارد. تقارن نگارش این کتاب با دوران حملهی مغول که بسیاری از منابع ارزشمند فرهنگ ...
بیشتر
فهرستنویسی تاریخچهای کهن دارد که کارکردها و شیوههای آن متناسب با اغراض گوناگون طی قرون متمادی تغییر کرده است. سعدالسعود، که فهرستی از کتابخانهی شخصی سید بن طاووس است ویژگیهای منحصر بهفرد و متفاوتی با سایر فهارس متعارف و موجود اسلامی دارد. تقارن نگارش این کتاب با دوران حملهی مغول که بسیاری از منابع ارزشمند فرهنگ اسلامی نابود شدند، بر اهمیت آن میافزاید. شیوهی تحلیلی- انتقادی آن که با نقل گزیدههایی از هر کتاب همراه شده است، موضع سید در برابر آرای سایر مفسران و برخی از آراء و روشهای تفسیری سید بن طاووس را روشن می‌سازد. ذکر دقیق مشخصات هر نسخه، محل دقیق مطالب برگزیده و اشاره به ناکامل بودن برخی نسخهها در آن زمان نقش ارزندهای در نسخه‌پژوهی از زمان سید تا به امروز برای کاربران داشته است. این تحقیق که با روش تحلیل محتوا و مقایسهی مشخصه‌های فهرستی سعدالسعود با دیگر شیوههای فهرستنگاری از جمله فهرست ابن ندیم، نجاشی و شیخ طوسی صورت گرفته علاوه بر بازشناسی اقدامات سید در حفظ منابع اسلامی، به کارکردهای سعدالسعود در نسخه‌پژوهی و بازسازی آثار مکتوب کهن میپردازد.
صدیقه ملک لو؛ نصرت نیل ساز؛ مهرداد عباسی؛ خلیل پروینی
دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 97-118
چکیده
با توجه به اهمیت حضرت ابراهیم ع به عنوان بنیانگذار سه دین توحیدی، خاورشناسان در آثار مختلف به جنبه های گوناگون زندگی این پیامبر پرداخته اند. نخستین بار اشپرنگر به تفاوت چهرۀ ابراهیم در سور مکی و مدنی اشاره و رابطۀ ابراهیم با مکه را اسطوره خواند. هرخرونیه با الهام از وی این ایده را بسط داد و با بازسازی داستان ابراهیم در قرآن ...
بیشتر
با توجه به اهمیت حضرت ابراهیم ع به عنوان بنیانگذار سه دین توحیدی، خاورشناسان در آثار مختلف به جنبه های گوناگون زندگی این پیامبر پرداخته اند. نخستین بار اشپرنگر به تفاوت چهرۀ ابراهیم در سور مکی و مدنی اشاره و رابطۀ ابراهیم با مکه را اسطوره خواند. هرخرونیه با الهام از وی این ایده را بسط داد و با بازسازی داستان ابراهیم در قرآن براساس توالی تاریخی، تحول تصویر ابراهیم در این سورهها، بهویژه تأکید بر «ملۀ ابراهیم»، «رابطۀ ابراهیم با بنای کعبه و مناسک حج»، «پیوند ابراهیم با اسماعیل و ماجرای قربانی» در سوره‌های مدنی را ترفندی سیاسی برای جلب نظر اهل مکه و معلول ناامیدی پیامبر از حمایت یهودیان مدینه دانست. در مناقشات جدی ودیرینه تعیین ذبیح با وجود شواهد قرآنی و عهدینی مبنی بر ذبیح بودن اسماعیل، دو نکتۀ مهم برخاسته از تعالیم انبیاء در این داستان مورد توجه است: هدف اصلی در ماجرای قربانی، آزمایش نهایت فرمانبرداری ابراهیم و فرزندش در امتثال اوامر الهی است و دیگری تأثیر این واقعه در ترمیم فرهنگ ناپسند قربانی انسان در ادوار کهن است. در این مقاله ضمن تبیین این نظریه ها و اشاره به تأثیرات آن در پژوهشهای بعدی، به نقد آن خواهیم پرداخت
نصرت نیل ساز؛ صدیقه ملک لو
دوره 1، شماره 3 ، مهر 1396، ، صفحه 117-130
چکیده
مفسران اهل تسنن و شیعه از دیرباز دربارۀ معنی امام، ویژگی‌ها، و شئون امامت اختلاف نظر داشته‌اند. مهمترین مستند هر دو گروه برای اثبات دیدگاه خود قطعاً آیات قرآن بوده است. در این میان یکی از مهمترین آیاتی که شیعه با استناد به آن، ضمن متفاوت دانستن مقام امامت از نبوت، مهمترین ویژگیهای امام مانند لزوم عصمت ظاهری و باطنی و درنتیجه ...
بیشتر
مفسران اهل تسنن و شیعه از دیرباز دربارۀ معنی امام، ویژگی‌ها، و شئون امامت اختلاف نظر داشته‌اند. مهمترین مستند هر دو گروه برای اثبات دیدگاه خود قطعاً آیات قرآن بوده است. در این میان یکی از مهمترین آیاتی که شیعه با استناد به آن، ضمن متفاوت دانستن مقام امامت از نبوت، مهمترین ویژگیهای امام مانند لزوم عصمت ظاهری و باطنی و درنتیجه ضروری بودن تعیین امام از سوی خدا را نتیجه گرفته آیۀ 124 سورۀ بقره است. شیعیان همچنین این آیه را دلیلی بر بطلان امامت هر فاسق و ظالمی تا روز قیامت دانستهاند و از این آیه در مناقشات کلامی در مسئلۀ امامت بعد از پیامبر (ص) فراوان بهره بردهاند. از آن سو مفسران اهل تسنن با یکسان دانستن مقام امامت و نبوت این آیه را دلیلی بر لزوم عصمت انبیا دانستهاند؛ با این حال به این آیه برای اثبات عصمت ظاهری امام، بطلان امامت کافر و فاسق، چه بهمنزلۀ رهبر جامعۀ اسلامی یا در منصب قضاوت یا امامت نماز نیز استناد کردهاند.
نصرت نیل ساز؛ پریسا عسکر سمنانی
دوره 1، شماره 2 ، تیر 1396، ، صفحه 141-160
چکیده
بررسی درون‌مایۀ کتاب قرآن و تفسیر در نخستین ادوار شیعۀ امامیه
بیشتر
بررسی درون‌مایۀ کتاب قرآن و تفسیر در نخستین ادوار شیعۀ امامیه
