سید محمد هادی گرامی
چکیده
آیه سیزدهم سوره حجرات مهمترین آموزه اسلامی در نفی نژادپرستی، بازنمایی یگانگی هستی انسانها و به رسمیت شناختن پرهیزگاری به عنوان تنها شاخص فضیلت انسانها بر یکدیگر است. در واقع گرچه این آیه مهمترین آموزه اسلامی در زمین یکانگی هستی بشری و نفی هر نوع نژادپرستی و شاخصهای غیراخلاقی برای برتری انسانها بر یکدیگر است؛ اما همین آیه دستمایه ...
بیشتر
آیه سیزدهم سوره حجرات مهمترین آموزه اسلامی در نفی نژادپرستی، بازنمایی یگانگی هستی انسانها و به رسمیت شناختن پرهیزگاری به عنوان تنها شاخص فضیلت انسانها بر یکدیگر است. در واقع گرچه این آیه مهمترین آموزه اسلامی در زمین یکانگی هستی بشری و نفی هر نوع نژادپرستی و شاخصهای غیراخلاقی برای برتری انسانها بر یکدیگر است؛ اما همین آیه دستمایه تلاش گفتمانها و جریانهای مختلف در جهان اسلام برای غیریتسازی قرار گرفته است.این پژوهش با بررسی سیر تطور آراء مفسران اسلامی درباره این آیه، تلاش خواهد کرد نشان دهد چگونه درک از این آیه با گذار به دوره مدرن تغییر یافته است و گفتمانهای مدرن در جهان اسلام بر تفسیر این آیه اثرگذار بودهاند. در تفاسیری که از این آیه ارائه شده است، در مجموع میتوان ردپای چهار گفتمان فکری ـ اجتماعی در جهان اسلام را یافت: ملیگرایی ایرانی ـ شیعی، ملیگرایی عربی ـ سنی، پان ـ اسلامیسم و غربستیزی و ساینتیسم و مدرنیسم غربی. با اینکه همه این گفتمانها در نفی نژادپرستی همنوا هستند، اما عملا این آیه را دستمایهای برای غیریتسازی علیه یکدیگر ـ به شکل آشکارا یا پنهان ـ به خصوص براساس «ملیگرایی» قرار دادهاند.