مطالعات قرآنی
مریم جزایری؛ جعفر نکونام؛ رضا مودب
چکیده
شرط و جزا در آیۀ تعدد زوجات حاوی یکی از بحثانگیزترین موضوعات این آیه به شمار میرود. در این مقاله به این پرسش پرداخته میشود که دربارۀ رابطۀ شرط و جزاء در این آیه چه نظریاتی درگذر تاریخ میان مفسران پدید آمده است. بررسیها نشان میدهد، در میان علمای شیعه برای نخستین بار، صاحب احتجاج با نقل روایتی که به امام علی نسبت داده، به اسقاط ...
بیشتر
شرط و جزا در آیۀ تعدد زوجات حاوی یکی از بحثانگیزترین موضوعات این آیه به شمار میرود. در این مقاله به این پرسش پرداخته میشود که دربارۀ رابطۀ شرط و جزاء در این آیه چه نظریاتی درگذر تاریخ میان مفسران پدید آمده است. بررسیها نشان میدهد، در میان علمای شیعه برای نخستین بار، صاحب احتجاج با نقل روایتی که به امام علی نسبت داده، به اسقاط بیش از ثلث قرآن بین شرط و جزای این آیه قائل شده و از این رهگذر، وجود رابطه میان شرط و جزا در این آیه را انکار کرده است. اگرچه قرنها پس از وی، برخی از مفسران شیعه نیز این ادعا را تأیید کردهاند؛ اما غالب مفسران شیعه از قرن چهاردهم به نقد آن روایت و رد ادعای طبرسی پرداختند؛ ولی قریب بهاتفاق علمای اهل سنت و بیشتر مفسران شیعه به وجود رابطه میان شرط و جزا در این آیه قائل هستند. آنان همگی، بر شرط بودن عبارت «فإن خفتم» متفقاند؛ اما در تعیین جزا یا جواب شرط، میان آنان اتفاقنظر وجود ندارد. غالب مفسران، عبارت «فَانْکحُوا ما طابَ لکم» را در آیۀ مذکور جواب شرط دانستهاند؛ ولی ابوعلی جبایی (303ق) و معدودی از مفسران بعد از او «فَواحِدَةً» را جزای شرط میشمرند. تعیین رابطۀ شرط و جزا در آیۀ موردبحث از سوی مفسران مبتنی بر روایاتی بوده که از صحابه یعنی عایشة و ابن عباس بهدستآمده و بهندرت بر اجتهاد مفسران اتکا داشته است. تنها ابوعلی جبایی که متکلم معتزلی بود، برای تعیین شرط و جزاء در این آیه به اجتهاد روی آورده و برخلاف عموم مفسران بر این نظر شده است که جواب شرط «فواحده» است.
