نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

منشأ قرآنی استعاره‌های مفهومی مرگ در مثنوی مولوی
چکیده
کسی نیست که به حادثة مهم مرگ نیندیشده و تصاویر اغلب دهشتناک در مغز خود از آن نساخته باشد. برخی از تصاویر مرگ در ادبیات عرفانی بویژه در مثنوی مولوی، بازتابی از تصاویر و اندیشه‌های قرآنی است. در این مقاله، استعاره‌های مرگ در مثنوی مولوی را در چارچوب نظریة استعاره مفهومی با روش تحلیلی توصیفی بررسی کردیم. مشخص شد که از سه نوع مرگ (ذاتی، اختیاری، اضطراری) که مولوی بدان‌ها قائل است، مرگ ذاتی و اختیاری در قرآن کریم نیست و تنها به مرگ اضطراری اشاره شده‌است که به صورت گرداب، زندگی، خزان، خواب، نوشیدنی، مأمور و سفر بازتاب یافته‌است. امّا مولوی به دلیل تبحر و توغل در قرآن کریم، بهره وافر از کلام الله برده و سیمای مرگ را با تنوع بیشتر به صورت آبِ نیل، سیل، دریا، قاضی، سرهنگ، گرگ، خزان، کاشتن دانه و رویش آن، زادن، بلوغ، رهایی از زندان و جَستن از جو ترسیم کرده‌است که همگی مفهوم حرکت را در خود دارند و در ذیل کلان استعارة «مرگ، سفرِ بازگشت است» می‌گنجند.
کلید واژه‌ها: استعاره مفهومی، مرگ، قرآن کریم، مثنوی مولوی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Quranic Origins of Conceptual Metaphors of Death in Mawlawi's Mathnawi

نویسنده [English]

  • Ali Reza Shabanlu

Assistant Professor of Persian Language and Literature, Institute for Humanities and Cultural Studies. Tehran, Iran.

چکیده [English]

Abstract
There is no one who has not thought of an important event of death, and has not made the most horrific images in his brain. Some images of death in mystical literature, especially in Mawlawi's Mathnawi, reflect Quranic imagery and thought. In this paper, we investigate the metaphors of death in Mathnawi in the context of conceptual metaphor theory through a descriptive analytic method. It was found that out of the three types of death (innate, voluntary, emergency) that Rumi refers to, there is no innate and voluntary death in the Qur'an, and only emergency death is referred to as vortex, life, fall, Sleep, drink, agents, and travel are reflected. But Rumi has used the Qur'an and portrayed the death scene in a variety of ways, such as the Nile, the flood, the sea, the judge, the colonel, the wolf, the fall, the planting of seed and its growth, the birth, maturity, release from prison, and jumping out of the river.

All of these images have the concept of movement and fall under the metaphor of "Death is the journey of return".
Keywords: Conceptual Metaphor, Death, Holy Quran, Mawlawi's Mathnawi.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conceptual Metaphor
  • Death
  • Holy Quran
  • Mawlawi's Mathnawi
جعفری، مسعود (1378)، سیر رمانتیسم در اروپا، تهران: نشر مرکز.
حسینی، زهرا و احد فرامرز قراملکی (1390)، «تجربۀ گونه‏های مرگ در زندگی در مثنوی معنوی»، مطالعات عرفانی، ش 13.
سیدحسینی، رضا (1387)، مکتبهای ادبی، ج 1، تهران: نگاه.
شبستری، شیخ‏محمود (1368)، گلشن راز، به‏اهتمام صمد موحد، تهران: کتاب‏خانة طهوری.
طباطبایی، محمدحسین (137۱-۱۳۷۸)، تفسیر المیزان، ترجمة محمدتقی مصباح یزدی، ج 2، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا.
طباطبایی، محمدحسین (137۲-۱۳۷۸)، تفسیر المیزان، ترجمة محمدرضا صالحی‏ کرمانی و سیدمحمد خامنه، ج 4، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا.
طباطبایی، محمدحسین (137۳-۱۳۷۸)، تفسیر المیزان، ترجمة محمدجواد حجتی کرمانی و محمدعلی کرامتی قمی، ج 5، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا.
طباطبایی، محمدحسین (137۴-۱۳۷۸)، تفسیر المیزان، ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج 7، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا.
طباطبایی، محمدحسین (137۵-۱۳۷۸)، تفسیر المیزان، ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج 18، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا.
طباطبایی، محمدحسین (137۶-۱۳۷۸)، تفسیر المیزان، ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج 19، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا.
عباسی زهرا و امین خسروی (1396)، «بررسی مفهوم تکاملی مرگ در اشعار مولانا براساس نظریة استعارة شناختی مدل فرهنگی استعارة زنجیرة بزرگ»، دوفصل‏نامة علمی ـ پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، س ۹، ش 17.
فورست، لیلیان (1375)، رمانتیسم، ترجمة مسعود جعفری، تهران: نشر مرکز.
فولادوند، محمدمهدی (1376)، ترجمة فارسی قرآنکریم، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
محسنی، شهباز (1391)، «مرگ ازنگاه مولوی»، فصل‏نامۀ علمی ـ پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، س ۴، ش 12.
معتمدی، مسعود (1375)، «تلقی عرفا از مرگ»، کیهان اندیشه، ش 65.
مولوی، جلال‏الدین محمد بلخی (1371)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسن، تهران: نگاه، نشر علم.
نیلی‏پور، رضا (1394)، زبانشناسی شناختی، تهران: هرمس.
ولک، رنه (1373)، تاریخ نقد جدید، ترجمة سعید ارباب شیرانی، ج 1، تهران: نیلوفر.
ولک، رنه (1374)، تاریخ نقد جدید، ترجمة سعید ارباب شیرانی، ج 2، تهران: نیلوفر.
هاوکس، ترنس (1377)، استعاره، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
 
AghaGolzadeh, F. and SH. PourEbrahim (2014), “Death Metaphor in Religious Texts: A Cognitive Semantics Approach”, IQBQ, vol. 20, no. 4.
Turner, Mark (1987), Death is the Mother of Beauty: Mind, Metaphor, Criticism, Chicago: University of Chicago Press.