پژوهشی
مطالعات قرآنی
محمد تیموری؛ محمدرضا آرام؛ سید محمد رضوی
چکیده
]چکیدهدر رویکرد تفسیری «وحدت سوره» و « سوره به مثابۀ واحدی پیوسته»، سوره‌های قرآن کریم دارای ساختاری منسجم و منظم هستند لذا برای فهم بهتر هر سوره بایستی به روح کلی و ساختار آن توجه شود. با این رویکرد می‌توان ارتباط منسجم و هماهنگ میان آیات سوره را کشف و از طریق بررسی متن و ارتباطات لفظی، ادبی و محتوایی سوره، ساختار آن را ...
بیشتر
]چکیدهدر رویکرد تفسیری «وحدت سوره» و « سوره به مثابۀ واحدی پیوسته»، سوره‌های قرآن کریم دارای ساختاری منسجم و منظم هستند لذا برای فهم بهتر هر سوره بایستی به روح کلی و ساختار آن توجه شود. با این رویکرد می‌توان ارتباط منسجم و هماهنگ میان آیات سوره را کشف و از طریق بررسی متن و ارتباطات لفظی، ادبی و محتوایی سوره، ساختار آن را به دست آورد و با استخراج موضوع محوری سوره به تفسیر اجزاء آن پرداخت. برای فهم تصویر و هندسه باطنی سوره با این رویکرد کل نگر و ساختارشناسانه، در وهله اول بایستی آیات، پاراگراف بندی (بخشبندی) شوند. در این نوشتار «سوره فتح» ابتدا به روشی نو (بدون توجه به محتوای آیات و صرفاً براساس شواهد لفظی) بخشبندی می‌شود، سپس پاراگرافهای همسیاقِ دارای وحدت موضوعی، به صورت یک «فصل» دستهبندی شده و در نهایت موضوع محوری سوره استخراج میگردد. کلیه مراحل بخشبندی، فصلبندی و استخراج موضوع محوری سوره، براساس اصول پاراگرافبندی است.کلید واژهها: قرآن کریم؛ پاراگرافبندی؛ انسجام سوره؛ ساختارشناسی؛ موضوع محوری سوره، شواهد لفظی؛ فتح
پژوهشی
مطالعات قرآنی
رضوان جلالی فر؛ سوسن آل رسول؛ مهدی مهریزی
چکیده
آیه ایلاء از جمله آیات مرتبط با حقوق زنان در قرآن است که درباره حکم موجود در آن، نگره‌های مختلفی بیان شده است. جستارِ کتابخانه‌ای حاضر با نظرداشتِ پیوند میان حکم مزبور با حق جنسی زنان، با بهره‌گیری از روش متن‌پژوهی و با تکیه بر دیدگاههای قرآن‌پژوهان و باتوجه به سیر زمانی نگاشته‌ها، به بررسی نگره‌های مختلف پرداخته و بدین رهیافت ...
بیشتر
آیه ایلاء از جمله آیات مرتبط با حقوق زنان در قرآن است که درباره حکم موجود در آن، نگره‌های مختلفی بیان شده است. جستارِ کتابخانه‌ای حاضر با نظرداشتِ پیوند میان حکم مزبور با حق جنسی زنان، با بهره‌گیری از روش متن‌پژوهی و با تکیه بر دیدگاههای قرآن‌پژوهان و باتوجه به سیر زمانی نگاشته‌ها، به بررسی نگره‌های مختلف پرداخته و بدین رهیافت رسیده است که: از دوران متقدم تا کنون، 3 نگره درباره ایلاء مطرح شده است که عبارتاند از: 1- پذیرش مطلق ایلاء؛ 2- پذیرش مشروط ایلاء؛ 3- نسخ تمهیدی ایلاء. از میان سه دیدگاه مزبور، دیدگاه سوم بر پایه ادله ذیل ارجحیت دارد: 1- رویکرد اسلام در اصلاح فرهنگهای نادرست جاهلی، رویکردی تدریجی بوده اما فعلیتبخشیِ تمام و کمال به این اصلاحات در دوران محدود رسالت میسر نبوده است؛ 2- با توجه به تلاش اسلام برای احیاء و ارتقای جایگاه زن، حکم ایلاء با کرامت زن و حق جنسی او تنافی دارد؛ 3- اسلام، به عواملِ ظلمآمیزِ ایلاء تبصرهای نزده بلکه تنها زمان آن را تقلیل داده است، که این مسئله نیز از عدم جاودانگی حکم مزبور حکایت دارد.
پژوهشی
مطالعات قرآنی
ابراهیم دانش؛ فرامرز جلالت
چکیده
نقش قرآن کریم در تکوین ادبیات و تمدّن اسلامی-ایرانی انکارناپذیر است. از نمونه‌های این تأثیر، بازتاب قرآن کریم در محتوا، فرم و زبانِ قابوس‌نامه است که موجب غنای آن از جنبه‌های مختلفی شده‌است. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی، با ارائة شواهد متنی به بررسی روابط بینامتنی قرآن کریم و قابوس‌نامه بر اساس نظریِة ژرار ژُنت پرداخته، به این ...
بیشتر
نقش قرآن کریم در تکوین ادبیات و تمدّن اسلامی-ایرانی انکارناپذیر است. از نمونه‌های این تأثیر، بازتاب قرآن کریم در محتوا، فرم و زبانِ قابوس‌نامه است که موجب غنای آن از جنبه‌های مختلفی شده‌است. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی، با ارائة شواهد متنی به بررسی روابط بینامتنی قرآن کریم و قابوس‌نامه بر اساس نظریِة ژرار ژُنت پرداخته، به این نتایج دست‌یافته که وفور موضوعات، حکمت‌ها، تمثیلات و واژگان قرآنی در قابوس‌نامه نشان‌دهندة تأثیرِ محتوایی، ادبی، سبکی و زبانی قرآن کریم و استفادة بجای عنصرالمعالی از آن‌ها در اثر خویش است. وی در تبعیّت از شیوة تعلیمی-تربیتی جهان‌شمول قرآن کریم با وجود مخاطب قراردادن فرزندش، با ایجاد تنوّع زبانی، فرهنگی و موضوعی، کلّ ابناء بشر را مخاطب قرارداده، از معارف قرآن بهره‌مند کرده‌است. او از آموزه‌های حکمت‌آمیز قرآن کریم به تناسب ابواب، موضوعات و مخاطبان، به شیوه‌های گوناگون بینامتنی استفاده و آن‌ها را به زبانی ساده و تأثیرگذار بیان‌کرده‌است. رابطة کلانِ قابوس‌نامه با قرآن کریم، اخذ، تداوم و اشاعة آموزه‌هایِ آن است. این کتاب به عنوان متنی برجسته در فرهنگ و ادب اسلامی، نقشی رسانه‌ای در انتقال ادبی و هنری آموزه‌های اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی قرآن کریم به فارسی زبانان ایفاکرده‌است.
پژوهشی
مطالعات قرآنی
مریم صادری؛ محمود طباطبائی؛ علیرضا حیدرزادگان؛ محمدجواد عنایتی راد
چکیده
نگاه منفی قرآن به شادی، باعث طرح شبهاتی شده که در کتاب نقد قرآن «دکتر سها» طرح شده است. سها از این نگاه منفی، عدم وحیانی بودن قرآن را نتیجه می‌گیرد زیرا با فرض وحیانی بودن، خداوند باید تمامی نیازهای اساسی و روانی انسان نظیر شادی را به رسمیت بشناسد اما آیاتی نظیر آیۀ 10 سورۀ هود که شادی انسان در وقت نعمت را مذمت کرده و آن را در کنار ...
بیشتر
نگاه منفی قرآن به شادی، باعث طرح شبهاتی شده که در کتاب نقد قرآن «دکتر سها» طرح شده است. سها از این نگاه منفی، عدم وحیانی بودن قرآن را نتیجه می‌گیرد زیرا با فرض وحیانی بودن، خداوند باید تمامی نیازهای اساسی و روانی انسان نظیر شادی را به رسمیت بشناسد اما آیاتی نظیر آیۀ 10 سورۀ هود که شادی انسان در وقت نعمت را مذمت کرده و آن را در کنار تفاخر آورده است نقیض این امر است. این جستار با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد کتابخانه‌ای، به این شبهه پاسخ داده است. دستاورد پژوهش حاضر گویای این است که سها بر اساس نگاه تجزیهگرایانه، نسبت صفت شادی همراه تفاخر به انسان را نقد کرده است؛ حالآنکه متن قرآن براساس نص صریح آیاتش، هماهنگ و رعایت وجه انسجامی آیات (عنایت به سیاق آیه و سیاق سوره) در تفسیر آن لازم است. براساس نگاه انسجامی، علت مذمت حالت فرح و ذکر نسبت «فخور»، ﻓﺮﺍﻣﻮﺵ ﮐﺮﺩﻥ ﻣﻨشأ ﻧﻌﻤﺖ و غفلت از خداوند است که اغلب، انسان بیایمان دچارش می‌شود. او چون همه چیز را از خودش میداند، خود را مستقل از قدرت خدا فرض می‌گیرد لذا مذمت می‌شود.
پژوهشی
مطالعات قرآنی
مهسا علی‌داد ابهری؛ علی رضا فخاری
چکیده
روشن است که اندیشه‌ها و اندیشمندان در شرایط خاص، ناخواسته یا خودخواسته دچار تغییر می‌شوند. این تغییر ضمن آنکه می‌تواند در هر یک از حیطه‌های نظری و عملی ظهور نماید، در گونه‌های مختلفی چون «عدول، سکوت، خلط، ابهام و غفلت» امکان بروز دارد. یکی از رسالت‌های روش‌شناس، رصد چنین شرایطی است تا تصویر دقیق‌تری از موضوع (= ابژه) مورد ...
بیشتر
روشن است که اندیشه‌ها و اندیشمندان در شرایط خاص، ناخواسته یا خودخواسته دچار تغییر می‌شوند. این تغییر ضمن آنکه می‌تواند در هر یک از حیطه‌های نظری و عملی ظهور نماید، در گونه‌های مختلفی چون «عدول، سکوت، خلط، ابهام و غفلت» امکان بروز دارد. یکی از رسالت‌های روش‌شناس، رصد چنین شرایطی است تا تصویر دقیق‌تری از موضوع (= ابژه) مورد پژوهش خود ارائه دهد. مضاف آنکه بررسی این فراز و فرودهای علمی، طبعا نتایج معرفتی و روششناختی قابل توجهی به همراه دارد؛ بهعنوان مثال، تعارض در مبانی، تغییر و تحولاتی از منطق فهم مفسر را در طول زمان و در تطور شخصیت علمی او روشن مینماید. بررسی آرای تفسیری آیت‌الله جوادی‌آملی در آیات موضوع زن، در تحلیل گزارهها و تطبیق میان آن‌ها با مبانی تفسیری ایشان، نشان از نوعی تعارض میان نظرات تفسیری با مبانی، ذیل برخی از آیات دارد. نتایج حاکی از آن است که اگرچه ایشان عموما پایبندی اکثری به مبانی خود داشتهاند، لکن در مواردی سویههایی از تغییر، تحول و عبور از مبانی را نیز تجربه کردهاند که در جای خود محل تأمل است.
پژوهشی
مطالعات قرآنی
سیده جمیله هاشم نیا؛ جواد ایروانی؛ احد فرامرز قراملکی؛ حسن خرقانی
چکیده
اطلاق «حرث» بر زنان در آیۀ 223 سوره بقره، مسئله شئ‌انگاری زن و ابزارانگاری او برای منافع مرد را به‌میان آورده است؛ چراکه براساس ظاهر عبارت قرآنی«نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُم»، به مردان خطاب می‌شود، «زنان کشت‌زار شما هستند». این برداشت که زن از منظر اسلام به‌نوعی طفیل مرد محسوب می‌شود با‌شواهد فراوان در قرآن و روایات ...
بیشتر
اطلاق «حرث» بر زنان در آیۀ 223 سوره بقره، مسئله شئ‌انگاری زن و ابزارانگاری او برای منافع مرد را به‌میان آورده است؛ چراکه براساس ظاهر عبارت قرآنی«نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُم»، به مردان خطاب می‌شود، «زنان کشت‌زار شما هستند». این برداشت که زن از منظر اسلام به‌نوعی طفیل مرد محسوب می‌شود با‌شواهد فراوان در قرآن و روایات که قائل به شأن و منزلت رفیع زن بوده و تنها ملاک برتری انسانی میان زن و مرد را تقوای ایشان دانسته، ناسازگار است. این پژوهش با بکارگیری روش کتابخانه‌ای، توصیف و تحلیل دادهها، ضمن بیان دیدگاه لغویان و مفسران بهویژه علمای بلاغت ومفسران ادبی با هدف تبیین واژة حرث در مورد زنان، به بررسی معناشناسی شناختی آن در قرآن پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که ایجاد شبهة مذکور، ناشی از عدم شناخت کافی نسبت به نکات بلاغی به ویژه تشبیه بلیغ در قرآن است که نهتنها با استفاده از دیدگاههای ادبی قدمایی قابل دفاع است بلکه ازمنظر دانش نوین معناشناسی شناختی نیز بهوجهی مطلوب تأیید و تحسین می‌شود؛ چراکه از این تشبیه مفاهیم برجسته و فاخری همچون جایگاه و نقش حیاتی زن در بقاء و رشد نسل بشر و ضرورت توجه ویژۀ مرد به وی، بهشکلی مستدل و روشمند تحصیل می‌شود.
