نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

قرآن در دو آیۀ مختلف، اما با تعبیری تقریبا یکسان، دربارۀ ستون‌های آسمان‌ها سخن گفته است؛ ولی ساختار سخن در این آیات به گونه‌ای است که مفسران در طول تاریخ آن را به دو شکل کاملا متفاوت فهم کرده‌اند که یکی حاکی از وجود ستون‌هایی نامرئی برای آسمان، و دیگری نافی وجود هرگونه ستونی است. این دو تفسیر، هرچند در ظاهر هر یک مبتنی بر تحلیل‌های ادبی خاص خودشان هستند، اما بررسی‌های این مقاله نشان می‌دهد که پذیرش یا رد هر کدام از دو تفسیر فوق، بیشتر از آنکه متکی به قواعد ادبی باشد، مبتنی بر نظریاتی پیشینی در حوزه‌های کلام و کیهان‌شناسی و نیز رابطۀ میان این دو حوزه است. بنابراین، با گذر زمان و وقوع تغییرات یا اصلاحاتی در هر یک از دو حوزۀ فوق یا ارتباطات میان آنها، چگونگی تفسیر آیه دستخوش تحولاتی جدید می‌‌شود. این مقاله با رویکرد تاریخی به بررسی چگونگی وقوع این تحولات تفسیری بر اثر تحولات کلامی و کیهان‌شناختی در طی چهارده قرن گذشته می‌پردازد و نشان می‌دهد که این تحولات را می‌توان در سه دورۀ تاریخی مجزا بر اساس تحولات رخ‌داده در کلام و کیهان‌شناسی طبقه‌بندی کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Tafsir between Theology and Cosmology, "Pillars of the Heavens" as a case study

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Tabatabai

Institute for Humanities and Cultural Studies

چکیده [English]

The pillars of the heavens have been articulated in the Quran in a manner that has enabled the commentators throughout history to interpret it in two completely different ways, one indicating the existence of invisible pillars for the heavens, and the other denying the existence of any pillar for them. Although these two interpretations are apparently based on their own literary analyzes of the text, the studies of this article show that the acceptance or rejection of either of the above two interpretations is based on prior theories in the fields of theology and cosmology as well as the relationship between the two, rather than on literary rules. Therefore, with the passage of time and the occurrence of changes or corrections in each of the above two areas or the relations between them, the interpretation of the verse undergoes new revisions. With a historical approach, this article examines how these interpretive developments occurred as a result of theological and cosmological developments over the past fourteen centuries and shows that these developments can be classified into three distinct historical periods related to the developments of theology and cosmology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tafsir
  • pillars of the heaven
  • theology
  • cosmology
آلوسی، محمود. ما دل علیه القرآن مما یعضد الیهئة الجدیدة القویمة البرهان (1418ق). تحقیق محمد زهیر الشاویش، بیروت، دمشق و عمان: المکتب الاسلامی.
آلوسى، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
ابن‏عاشور، محمدطاهر (1420ق)، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن‏عرفه، محمد بن محمد (2008م)، تفسیر ابن عرفة، دار الکتب العلمیة، بیروت: منشورات محمد علی بیضون.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى.
ابوزهره، محمد (بی‌تا)، زهرة التفاسیر، بیروت: دار الفکر.
بقاعى، ابراهیم بن عمر (1427ق)، نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
تیمى، یحیى بن سلام (1425ق)، تفسیر یحیى بن سلام التیمى البصرى القیروانى، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
حائرى طهرانى، على (1338ش)، مقتنیات الدرر، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
خازن، على بن محمد (1415ق). تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
دره، محمد على طه (1430ق)، تفسیر القرآن الکریم و اعرابه و بیانه، بیروت: دار ابن کثیر.
زجاج، ابواسحاق ابراهیم بن السری (1408ق)، معانی القرآن واعرابه، تحقیق عبد الجلیل عبده شلبی، بیروت: عالم الکتب (کتابخانۀ مدرسۀ فقاهت).
زحیلى، وهبه (1411ق)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق: دار الفکر.
سمرقندى، نصر بن محمد (1416ق)، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، بیروت: دار الفکر.
سید قطب (1425)، فى ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.
صنعانى، عبدالرزاق بن همام (1411ق)، تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق، بیروت: دار المعرفة.
طباطبایى، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرانى، سلیمان بن احمد (2008م)، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اربد: دار الکتاب الثقافی.
طبرى، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طنطاوی بن جوهری (۱۴۲۵)، الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم. ت محمد عبدالسلام شاهین. بیروت: دار الکتب العلمیة.
طوسى، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طوفى، سلیمان بن عبدالقوى (1426)، الإشارات الالهیة الى المباحث الاصولیة، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
عیاشى، محمد بن مسعود (1380ق)، تفسیر العیاشی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
فخر رازى، محمد بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فراء، یحیى بن زیاد (1980م)، معانى القرآن ، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
قزوینی، زکریا بن محمد (1985م)، مفید العلوم ومبید الهموم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ماتریدى، محمد بن محمد (1426ق)، تأویلات أهل السنة، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
مدرسى، محمدتقى (1419ق)، من هدى القرآن، تهران: دار محبی الحسین.
مراغى، احمد مصطفى (بی‌تا)، تفسیر المراغى، بیروت: دار الفکر.
مغنیه، محمدجواد (1424ق)، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی.
مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مکارم شیرازى، ناصر (1371ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
هومر (1370)، اودیسه، ترجمۀ سعید نفیسی، چاپ هشتم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
Butterworth, Edric Allan Schofield (1970). The Tree at the Navel of the Earth, Walter De Gruyter: Berlin.
Cook, A. B. (2010). Zeus: a Study in Ancient Religion (Vol. 2). Cambridge University Press.
Decharneux, J. (2019). Maintenir le ciel en l'air'sans colonnes visibles' et quelques autres motifs de la creatio continua selon le Coran en dialogue avec les homélies de Jacques de Saroug. Oriens christianus, 102, 237-267.
Lazongas, Efthymios (2012). ‘Gates and Pillars of Heaven. The Architectural Structure of Cosmos in Greek, Egyptian and Near Eastern Tradition and Art,’ in Athanasia. The Earthly, the Celestial and the Underworld in the Mediterranean from the Late Bronze and the Early Iron Age, Edited by Nicholas Chr. Stampolidis, Athanasia Kanta & Angeliki Giannikouri, Herakleion: University of Crete.
Saleh, W. (2008). In defense of the Bible: a critical edition and an introduction to al-Biqāʿī's Bible treatise. Leiden: Brill.
Tabatabaʾi, M. A., & Mirsadri, S. (2016). The Qurʾānic Cosmology, as an Identity in Itself. Arabica, 63(3-4), 201-234.
Wallis Budge, E.A. (ed.) (n.d.), Kebra Nagast, Jazzybee Verlag Jügen Beck: Altenmünster.
Warren, W. F. (1885). Paradise Found: The Cradle of the Human Race at the North Pole; a Study of the Prehistoric World. Houghton, Mifflin.
Warren, W. F. (1909). The Earliest Cosmologies: The Universe as Pictured in Thought by Ancient Hebrews, Babylonians, Egyptians, Greeks, Iranians, and Indo-Aryans; a Guidebook for Beginners in the Study of Ancient Literatures and Religions. Eaton & Mains.