نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تفسیر و معارف قرآن کریم
2 استاد تمام جامعه المصطفی العالمیه
3 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
چکیده
عنوان جهاد کبیر در آیه «فَلاتُطِعِ الکافِرینَ وَجاهِدهُم بِهِ جِهاداً کَبیراً»(فرقان:52) آمده است. باتوجه‌به مکی‌بودن سوره فرقان و سیاق آیات مکی، جهاد کبیر، بسته جامعی از راهکارهای غیرنظامی مقابله با دشمنان است که جامعه اسلامی را در برابر هرگونه تهاجم و تسلط غیرنظامی، مصون می‌سازد. رسیدن به معنای «الکافِرینَ» در آیه جهاد کبیر، مسئله اصلی این پژوهش بوده؛ چرا که این آیه فرمان به عدم پیروی از آنان در مسیر انجام جهاد کبیر نموده است. هدف از انجام این پژوهش، ضمن بررسی نظرات مفسران فریقین در تبیین مفهوم کافر، ارائه نتایج تحقیق به آحاد جامعه اسلامی و مسئولان آن است تا در تصمیم‌سازی‌ها وتصمیم‌گیری‌ها مبنای عمل قرار گیرد. طبق یافته‌های این پژوهش، «کافر» در آیه جهاد کبیر به معنای کلی «دشمن فعال علیه منافع جامعه اسلامی» و شامل افراد و گروه‌های ذیل می‌شوند: مشرکان(منکران)، کافران اهل کتاب(ذمی و غیرذمی)، معاندان، منافقان، کافران مرتد، زنادقه(کافران جحود) و کافران حربی(منکران). در نتیجه مسئولان جامعه اسلامی موظف‌اند صرفاً با تکیه بر داشته‌های جامعه دینی خود با رویکرد جهاد کبیر اقدام به برنامه‌ریزی و انجام امور نمایند. روشی که در این تحقیق برای رسیدن به مطلوب از آن استفاده شده، روش تحقیق موضوعی درون‌قرآنی و مطالعه تطبیقی میان تفاسیر شیعی و اهل تسنن است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Analysis of the meaning of infidel in the verse of Great Jihad
نویسندگان [English]
- Hamid Moraveji Tabasi 1
- MohammadAli Rezaei Isfahani 2
- oshriyeh oshriyeh 3
1 University Of Holly Quranic Sciences and Knowledge Faculty of Quranic Sciences of Qom
2 Invited professor and faculty of the University of Holy Quran Sciences and Education
3 Assistant Professor and Faculty Member of the University of Holy Quran Sciences and Education
چکیده [English]
The title of Great Jihad is mentioned in verse 52 of Surah Al-Furqan. Reaching the meaning of "infidels" in the verse of the Great Jihad has been the main issue of this research; Because this verse commands not to follow them in the path of great jihad.
The purpose of this study, while examining the views of the commentators of the two sects in explaining the concept of infidel, is to present the results of the research to the officials of the Islamic community. According to the findings of this study, "infidel" in the verse of the Great Jihad in the general sense of "active enemy against the interests of the Islamic society" and includes the following individuals and groups:
The polytheists, the infidels of the Book, the opponents, the hypocrites, the apostates, the heretics and the military infidels. As a result, the officials of the Islamic society are obliged to plan and carry out affairs only by relying on the resources of their religious community with the approach of the Great Jihad. The method used in this research to achieve the desired is the method of intra-Quranic thematic research and comparative study between Shiite and Sunni interpretations.
کلیدواژه‌ها [English]
- Holy Quran
- Great Jihad
- Infidel
- Enmity
- Obedience
- verse 52 of Surah Al-Furqan
قرآن کریم.
کتاب‌ها
- ابن‌ابى‌زمنین، محمد بن عبدالله، تفسیر ابن‌ابی‌زمنین، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول: 1424ق.
- ابن‌بابویه، محمد بن علی، الاعتقادات (مصنفات الشیخ المفید)، تحقیق: علی میرشریفی و عصام عبدالسید، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ اول: 1422ق.
- ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر والتنویر، بیروت، موسسه التاریخ، چاپ اول، بی‌تا.
- ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، تحقیق: احمد عبدالله قرشی رسلان، قاهره، دکتر حسن عباس زکی، چاپ اول: 1419ق.
- ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول: 1404ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول: 1419ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
- ابوالسعود، محمد بن محمد، ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق: محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول: 1408 ق.
- ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل، بیروت، دار الفکر، چاپ اول: 1420ق.
- آل سعدی، عبدالرحمن بن ناصر، تیسیر الکریم الرحمن فی تفیسر کلام المنان، مکتبة النهضة العربیة، بیروت، چاپ دوم، 1408ق.
- آلوسى، سید محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانى، بیروت، دارالکتب العلمیه چاپ اول، 1415ق.
- بروجردی، سید محمد ابراهیم، تفسیر جامع، تهران، انتشارات صدر، چاپ ششم: 1366ش.
- بغدادی، علاءالدین علی بن محمد، لباب التأویل فی معانی التنزیل، تحقیق: محمد على شاهین، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول: 1415ق.
- بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق: عبدالرزاق المهدى، بیروت، داراحیاء التراث العربى، چاپ اول: 1420ق.
- بلخی، مقاتل بن سلیمان، الاشباه والنظائر فی القرآن الکریم(کلمات مشترک و هم‌معنا در قرآن کریم)، مترجمان: سید محمد روحانی، محمد علوی مقدم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1380ش.
- بیضاوى، عبدالله، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، 1418ق.
- ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، تحقیق: ابومحمد بن عاشور، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق.
- جزایرى، ابوبکر جابر، ایسر التفاسیر لکلام العلی الکبیر، مدینه منوره، مکتبه العلوم و الحکم، چاپ اول، 1416ق.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ: اول، 1376ق.
- حائری تهرانی، میر سید علی، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول: 1377ش.
- حسینی خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار رئیس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى، 06/ 03/ 1395.
- ــــــــــــ، بیانات در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت عید مبعث، 22/12/۱۳۹۹.
- ــــــــــــ، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار دستاندرکاران ستاد اقامهى نماز، 27/ 06/ 1385.
- حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، تهران، انتشارات میقات، چاپ اول: 1363ش.
- حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، بی‌تا.
- حمدی زقزوق، محمود، الموسوعة القرآنیة المتخصصة، قاهره، وزارة الاوقاف مصر، چاپ اول، 2003م.
- حوی، سعید، الاساس فی التفسیر، قاهره، دار السلام، چاپ ششم: 1424ق.
- خفاجی، احمد بن محمد، عنایة القاضی و کفایة الراضى، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول: 1417 ق.
- دخیل، علی بن محمدعلی، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، چاپ دوم: 1422ق.
- دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول از دوره جدید، پاییز 1372ش.
- راغب اصفهانى، حسین بن محمد، تهران، مفردات الفاظ قرآن، چاپ دوم، 1374ش.
- زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، بیروت و دمشق، دار الفکر المعاصر، چاپ دوم: 1418ق.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
- سبحانى، جعفر، الإیمان والکفر فی الکتاب والسنة، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ دوم، 1385ش.
- سبزواری نجفی، محمد بن حبیب‌الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول: 1419ق.
- سمرقندی، نصر بن محمد، بحر العلوم»، تحقیق: ابوسعید عمر بن غلامحسن عمروى، بیروت، دار الفکر، چاپ اول: بی‌تا.
- سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ دوم، 1421ق
- ــــــــــــ، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول: 1404ق.
- شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم، فى ظلال القرآن، بیروت و قاهره، دارالشروق، چاپ هفدهم، 1412ق.
- شبر، سیدعبدالله، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار البلاغة للطباعة و النشر، چاپ اول، 1412ق.
- شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، دمشق و بیروت، دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب، چاپ اول: 1414ق.
- صابونی، محمدعلی، صفوة التفاسیر تفسیر للقرآن الکریم، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1421ق.
- صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول: 1414ق.
- صادقی تهرانی، محمد، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، مؤلف، چاپ اول: 1419ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم: 1417ق.
- طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تحقیق: محمد جواد بلاغى، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
- طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول: 1412ق.
- طنطاوی، سیدمحمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره، دار نهضة مصر للطباعة و النشر، چاپ اول: بی‌تا.
- طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیرعاملى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، بی‌تا.
- ــــــــــــ، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، محقق/ مصحح: سید محمد تقى کشفى، 1387 ق، چاپ سوم.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378 ش.
- عاملی، علی بن حسین، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، تحقیق: مالک محمودی، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، 1413ق.
- علم‌الهدی، علی بن حسین، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۱ق.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، راه رشد، چاپ اول: 1389ش.
- فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
- فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، 1409ق.
- فضل الله، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، 1419ق.
- فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافى، تحقیق: حسین اعلمى، تهران، انتشارات الصدر، چاپ دوم، 1415ق.
- مجموعه رسائل، فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مصححان: محمد امامی کاشانی، بهرادجعفری، علیرضا اصغری، حسن قاسمی، مهدی حاجیان، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، ۱۳۸۷ش.
- فیضی دکنی، ابوالفضل، سواطع الالهام فی تفسیر کلام الملک العلام، تحقیق: سید مرتضی آیت الله زاده شیرازی، قم، دارالمنار، چاپ اول: 1417ق.
- فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، قم، مؤسسه دار الهجرة، چاپ دوم: 1414ق.
- قاسمی، محمد جمال‌الدین، محاسن التأویل(تفسیر القاسمی)، تحقیق: محمد باسل عیون السود، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول: 1418ق.
- قرائتى، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن»، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول: 1364ش.
- قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: حسین درگاهی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول: 1368ش.
- کاشانی، ملافتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی محمدحسن علمی، چاپ سوم: 1336ش.
- ــــــــــــ، زبدة التفاسیر، تحقیق: بنیاد معارف اسلامی، قم، بنیاد معارف اسلامی، چاپ اول: 1423ق.
- کاشفی سبزواری، حسین بن علی، مواهب علیه، تحقیق: سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات اقبال، چاپ اول: 1369ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
- کاشف الغطاء، الشیخ جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، تحقیق: مکتب الإعلام الإسلامی(فرع خراسان)، قم، بوستان کتاب، 1422ق.
- ــــــــــــ، پاسخ نامه شیخ جعفر کاشف الغطاء به عبدالعزیز بن سعود (منهج الرشاد لمن اراد السداد)، مترجم: محمد تقدمی صابری، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامى آستان قدس رضوی، ۱۳۸۷ش.
- گلپایگانى، سیدمحمدرضا، مجمع المسائل، قم، دار القرآن الکریم، محقق: على کریمى جهرمى، على ثابتى همدانى، على نیرى همدانى، چاپ دوم، 1409ق.
- گنابادی، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم: 1408ق.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، حق الیقین، تهران، اسلامیه، ۱۳۸۶ش.
- ــــــــــــ، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، مصححان: هاشم رسولی، جعفر حسینی، محسن حسینی امینی، علی آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳ش.
- مراغى، احمد بن مصطفى، تفسیر المراغى، بیروت، داراحیاء التراث العربى، چاپ اول، بی‌تا.
- مصطفوى، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت و لندن و قاهره، دار الکتب العلمیة و مرکز نشر آثار علامه مصطفوی چاپ سوم، 1430ق.
- مطهری، حمیدرضا، زندقه در سده‌های نخستین، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، بهار 1387.
- مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن 1و2، تهران، انتشارات صدرا، چاپ یازدهم، پاییز 1375ش.
- مظهری، محمد ثناءالله، التفسیر المظهری، تحقیق: غلام نبى تونسى، پاکستان: مکتبة رشدیه، چاپ اول: 1412ق.
- معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم: 1415ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، به اهتمام عزیزالله علیزاده، تهران، فردوس، چاپ اول، 1386ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین، قم، بنیاد بعثت، چاپ سوم. بی‌تا.
- ــــــــــــ، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول: 1424ق.
- مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
- ملاحویش آل غازی، سیدعبدالقادر، بیان المعانی، دمشق، مطبعة الترقی، چاپ اول: 1382ق.
- منسوب به جعفربن محمد(علیه‌السلام)، مصباح الشریعة، بیروت، اعلمى، چاپ اول، 1400ق.
- الموسوى، الشریف المرتضى، الآیات الناسخة والمنسوخة، بیروت، موسسة البلاغ، چاپ اوّل، 1421ق.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الأسرار وعدة الأبرار، تحقیق: علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ پنجم: 1371ش.
- نخجوانی، نعمت الله بن محمود، الفواتح الالهیة والمفاتح الغیبیة، مصر، دار رکابى للنشر، چاپ اول: 1999م.
- نووی جاوی، محمد بن عمر، مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید، تحقیق: محمد أمین الصناوى، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1417ق.
- نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن ورغائب الفرقان، تحقیق: زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول: 1416ق.
- هاشمى رفسنجانى، اکبر، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب، چاپ پنجم، 1386ش.
- واحدی نیشابوری، علی بن احمد، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دار القلم، چاپ اول، 1415ق.
- وحید خراسانى، حسین، توضیح المسائل، قم: مدرسه امام باقر(ع)، چاپ نهم، 1428ق.
نرم افزارها
- جامع الاحادیث 5/3، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- جامع تفاسیر نور 5/2، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- جامع فقه اهل بیت(ع) 2، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- قاموس النور 2، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- حدیث ولایت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
)