نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه قم ایران

2 عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی- مرکز مطالعات اجتماعی تمدنی

3 دانشگاه قم

10.22034/isqs.2022.40654.1930

چکیده

قرآن در نگاه اندیشمندان بیش از آنکه متنی ناظر به عمل و کارآمد در عرصه تمدنی تلقی شود، متنی نظری و اعتقادی دیده شده است. این نگاه، مانع از پیوند میان قرآن و جهان امروز شده، آسیب هایی را در عرصه عمل همراه داشته است. خوانش قرآن با هدف تقویت این پیوند و عینیت بخشی به آموزه های آن در سطح کلان، نیازمند برخورداری از رویکرد تمدنی است. این پژوهش با هدف روشمندسازی این رویکرد، یکی از مهم‌ ترین شاخص های آنرا، با عنوان "سامان‌مندی" یا "نگرش سامانه‌ای" معرفی کرده، با تکیه بر نظرات اندیشمندان معاصر، تاثیر این نگرش را در تحقق آموزه‌های قرآن و صورت ‌بندی تمدن اسلامی نشان می‌دهد. سازواری درونی و بیرونی دو بعد اصلی این نگرش را شکل می دهد که سازواری بیرونی خود مستلزم تعامل قرآن با خارج از خود در سه سطح بینامتنی، بینامکتبی و فرامتنی است. خوانش قرآن با این نگرش، قرآن را به کنشگری در عرصه عمل نزدیک کرده، تمدنی سازوار و یکپارچه را مبتنی بر مصدری سازوار و هماهنگ شکل می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The role of systematical attitude in the civilizational reading of the Qur'an and the formation of civilization

نویسندگان [English]

  • zahra mahmoudi 1
  • Habibollah Babaei 2
  • Mohammad Kazem Rahman Setayesh 3

1 phd student, Quranic studies, university of Qom, Iran

2 بلوار شهید کریمی، ۲۰ متری شهید کریمی، پلاک ۸، واحد ۵

3 Qom university

چکیده [English]

In an intellectual viewpoint, the Qur'an has usually seems a theoretical and doctrinal text rather than an text that observes drastic one efficiency specially in a civilizational perspective. This viewpoint has prevented the Qur'an connecting contemporary everyday life in the contemporary world, and has caused injury and accompanied practical deficiencies in result. Reading the Qur'an in order to make and strengthen this connection and crystalize to exercise its doctrines in large scale widely, requires a civilizational attitude. Methodologically convert this attitude to an effective approach -relying on of contemporary intellectual visions- this research considers "systematization" or "systematical attitude" a very indicator and shows how it influences the accomplishment of the Qur'an doctrines and leads to the formation of an Islamic civilization. Being homogeneous and harmonic are the main aspects of this attitude. external harmony requires the interaction of the Qur'an with the real world at three levels of intertextuality, interscholastic and ultratextuality. This reading of the Qur'an brings it into the action field and prepares a coherent integrated civilization in harmony with a Qur’anic origin.

کلیدواژه‌ها [English]

  • civilization
  • civilizational approach
  • systematical attitude
  • Harmonious of the Quran
  • interaction
قرآن کریم.
ابوالفضل، منی (2005 م)، الامة القطب نحو تأصیل منهاجی لمفهوم الامة فی الاسلام، قاهره: المکتبۀ الشروق الدولیه.
ابوالفضل، منی (2007 م)، «نحو تطویر منظور حضاری معرفی لدراسات المرأۀ»، مراجعۀ فی خطابات معاصره حول المرأۀ، نحو منظور حضاری، امانی صالح، المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
بابایی، حبیب‌الله (1390)، تمدن و تجدد در اندیشۀ معاصر عرب، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
بابایی، حبیب‌الله (1393)، «پیوستگی در تمدن اسلامی (بررسی نظریۀ مارشال هاجسن)»، نقد و نظر، ش 2.
بابایی، حبیب‌الله (1396)، «تنوع اسلامی در فرایند تمدنی»، نقد و نظر، ش 4.
بابایی، حبیب‌الله (1399 الف)، تنوع و تمدن در اندیشۀ اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
بابایی، حبیب‌الله (1399 ب)، جستارهای نظری در اسلام تمدنی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
برقى، احمدبن محمدبن خالد (1371)، المحاسن، جلال‌الدین محدث‏، قم: دار الکتب الاسلامیه.
بهمنی، محمدرضا و مهدی مولایی آرانی (بی‌تا)، چیستی رویکرد تمدنی از عرصۀ نظر تا صحنۀ عمل؛ مقالات جمعی از تمدن‌پژوهان، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
پیروز، غلامرضا (1387)، «نقد نو در بوتۀ نقد با تکیه بر نگرش سیستمی»، جستارهای نوین ادبی، پیاپی 160.
جعفریان، رسول (1385)، «نگاهی به ادوار تمدن اسلامی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، پیاپی 107 و 108.
جوادی ‌آملی، عبدالله (1378)، تسنیم تفسیر قرآن کریم، قم: اسراء.
جوادی ‌آملی، عبدالله (1383)، قرآن در قرآن، قم: اسراء.
جوادی ‌آملی، عبدالله (1386)، سرچشمۀ اندیشه (مجموعه‌مقالات قرآنی)، ج 1، عباس رحیمیان، قم: اسراء.
دائرۀ‌المعارف قرآن کریم (1392)، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم).
رضاییان، علی (1380)، تجزیه‌وتحلیل و طراحی سیستم، تهران: سمت.
زرکشی، محمد بن بهادر (1410 ق)، البرهان فی علوم القرآن، ابراهیم عبدالله کردی و یوسف‌بن عبدالرحمن مرعشلی، بیروت: دار المعرفۀ.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1362)، کارنامۀ اسلام، تهران: امیرکبیر.
شاکر، محمدکاظم (1382)، مبانی و روش‌های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
شاهمندی، نرجس (1388)، روش‌شناسی نگرش سیستمی در تفسیر قرآن، محسن صمدانیان، اصفهان: دانشکدۀ ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه اصفهان.
شریف‌الرضى، محمدبن حسین‏ (1414 ق)، نهج‌البلاغه، فیض‌الاسلام صبحی صالح، قم: هجرت.
صدر، محمدباقر (بی‌تا)، المدرسة القرآنیة: التفسیر الموضوعی و التفسیر التجزیئی فی القرآن الکریم‏، بی‌نا، بیروت: دار التعارف.
صدوق، محمدبن ‌على‏ (1398 ق)، التوحید، قم: جامعۀ مدرسین.
طباطبایی، محمدحسین (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات‏.
طوسی، محمدبن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، احمدحبیب عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عک، خالد عبدالرحمان (2007 م)، اصول التفسیر و قواعده، بی‌نا، بیروت: دار النفائس.
علاقه‌بند، علی (1388)، مدیریت عمومی، تهران: روان.
علوانی، جابر (1377)، اصلاح تفکر اسلامی مدخلی به ساختار گفتمان اسلامی معاصر، محمود شمس، بی‌نا، تهران: قطره.
فرشاد، مهدی (1362)، نگرش سیستمی، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
فضل‌الله، سیدمحمدحسین (1419‌ ق)، من وحى القرآن، بیروت: دار الملاک.
قرائی سلطان‌آبادی، احمد (1394)، «فهم قرآن در پرتو نظم شبکه‌ای یا فراخطی آن»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، ش 7.
قرائی سلطان‌آبادی، احمد (1396)، «تبیین فهم آیۀ اکمال دین براساس نظم فراخطی قرآن»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، ش 11.
کلینى، محمدبن یعقوب‌بن اسحاق‏ (1407 ق)، الکافی، على‌اکبر غفاری و محمد آخوندى، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کونتز، هارولد، سیریل اودائل، و هینز ویریچ (1387)، اصول مدیریت، محمدهادی چمران، تهران: انتشارات علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
گرونبام، گوستاو ای. فن (1342)، وحدت و تنوع در تمدن اسلامی، عباس آریان‌پور، تبریز: کتاب‌فروشی معرفت.
لغت‌نامه (1377)، به‌کوشش علی‌اکبر دهخدا، تهران: مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی دانشگاه تهران.
ماهراللیثی، مدحت (2011 م)، «الباحث السیاسی فی محراب القرآن الکریم شرعه و منهاجا»، التحول المعرفی و التغییر الحضاری: قراءۀ فی منظومۀ فکر منی ابوالفضل، نادیۀ مصطفی، سیف عبدالفتاح، و ماجدۀ ابراهیم، مصر: دار البشیر للثقافۀ و العلوم.
مرادی، فاطمه (1394)، «تعارف و تعامل معروف دو اصل بنیادین در فرایند تمدنی»، نقد و نظر، ش 4.
مصباح‌یزدی، محمدتقی (1393)، معارف قرآن، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام‌ خمینى.
مطهری، مرتضی (بی‌تا)، نقدی بر مارکسیسم، تهران: صدرا.
میلاد، زکی (1999)، المسئله الحضاریۀ، کیف نبتکر مستقبلنا فی عالم متغیر، مغرب: المرکز الثقافی العربی (دارالبیضاء).
نصر، سیدحسین (1387)، آرمان‌ها و واقعیت‌های اسلام، ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی، قم: مؤسسۀ فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
نوروزی فیروز، رسول (1394)، «تمدن به‌مثابۀ سطح تحلیل»، نقد و نظر، ش 4.
واسطی، عبدالحمید (1391)، نگرش سیستمی به دین بررسی هویت استراتژیک دین، مشهد: مؤسسۀ مطالعات راه‌بردی علوم و معارف اسلام.
واعظی، احمد (1397)، نظریۀ تفسیر متن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
 
Ahmed, Shahab (2016), What Is Islam, The Importance of Being Islamic, Princeton and Oxford: Princeton University Press.
Bertalanffy, Ludwig Von (1968), General System Theory Foundations, Development, Applications, New York: George Braziller.
Fazlur, Rahman (1982), Islam and Modernity Transformation of an Intellectual Tradition, London: The University of Chicago Press.
Fazlur, Rahman (1994), Major Themes of the Qur’an, Chicago: Biblio the Islamica.
Hodgson, Marshall G. S. (1974), The Venture of Islam, Conscience and History in a World Civilization, The Classical Age of Islam, Chicago and London: The University of Chicago Press.
Koontz, Harold and Heinz Weihrich (2010), Essentials of Management, an International Perspective, New Delhi: Tata McGraw-Hill Education.
Merriam-Webster Dictionary (n.d.), Retrieved from: