نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری . علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه علامه طباطبایی، ایران، تهران

2 استاد علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه علامه طباطبایی. ایران. تهران

3 دانشیار زبان شناسی همگانی گروه زبان های خارجه دانشکده ادبیات و زبان های خارجه دانشگاه علامه طباطبایی. ایران. تهران

4 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه علامه طباطبائی. ایران . تهران

10.22034/isqs.2022.39887.1913

چکیده

استعاره یکی از جنبه‌های اعجاز بیانی است و قرآن از آن، در راستای تبیین معانی خود بهره می‌برد. استعاره در مفهوم سنتی، به‌کاربردن لفظی در غیر از معنای اصلی خود می‌باشد؛ اما در این معنا به تنهایی نمی‌تواند جهان‌بینی، ساختار و اندیشه‌های نهفته درون آیات را نشان دهد. در باب استعاره می‌توان دو دیدگاه کلاسیک و زبان شناسی-شناختی را با یکدیگر مقایسه کرد. تفاوت این دو دیدگاه در این است که در زبان‌شناسی‌سنتی استعاره صرفاً ابزاری برای زیبایی تعبیرهای زبانی بوده است؛ اما در زبان‌شناسی‌شناختی، استعاره به چگونگی پدیدآمدن فرایندهای ذهنی و تبدیل شدن آن‌ها به عناصر زبانی میپردازد. ازاینرو ماهیت و عملکردی متفاوت از دیدگاههای بلاغت پژوهان در سده‌های گذشته دارد. پژوهش پیش رو با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با هدف بررسی استعاره نزد بلاغت پژوهان سنتی و زبان شناسان شناختی و نقش آن‌ها در تبیین و تحلیل‌های قرآنی صورت‌گرفته‌ است. یافته‌های این پژوهش در قالب شناخت وجوه تمایز استعاره شناختی از استعاره سنتی، و بررسی آیات با نگاه به مفهوم‌سازی استعاری نشان داد که الگوی استعاره مفهومی در تحلیل شناختی آیات و دستیابی به اصول معناشناختی حاکم بر مفهوم سازی قرآنی، امکانی را برای کشف لایه‌های قرآنی فراهم می‌آورد که در استعاره سنتی دستیابی به آن ممکن نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparison and analyzing of Quranic metaphors from the of traditinal and Cognitive linguists

نویسندگان [English]

  • Zahra Movazebi 1
  • Ebrahim Ebrahimi 2
  • rezamorad sahraee 3
  • Roohallah Mohamad Alinejad Omran 4

1 Student phd. Department of Quran and Hadith Sciences, of Theology, Allameh Tabataba'i University, Iran, Tehran

2 Professor of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Allameh Tabataba'i University. Iran. Tehran

3 Associate Professor of General Linguistics, Department of Foreign Languages, Faculty of Literature and Foreign Languages, Allameh Tabataba'i . Iran. Tehran

4 Associate Professor of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology, Allameh Tabataba'i University. Iran . Tehran

چکیده [English]

metaphor is a features, this is a expressive marvel, and the Qur'an, enjoyment therefrom along expressive the meanings and messages. The metaphor of the concept of classical, usage verb at but original meaning, but may not be in the meaning display outlook، structure،secret meditation. about metaphor may compare two mentality classical and cognitive linguistics. difference between two mentality metaphor in the classical linguistics have been only tools for beauty lingual interpretation but in the cognitive linguistics metaphor is freshiy look to circumstance arisen processes of mind and change those to lingual elements. so have nature and different functional from classical eloquence searchers in the last century. performanced forthcoming research with approach descriptive analytic and with cause analysis metaphor classical eloquence searchers and cognitive linguistics and those role in the express and analysises quranic.the results of this research in the frame cognition distinctionly cognitive metaphor from classical metaphor and analyzing verse with looking to conceptualization metaphorical demonstrate that conceptual metaphor in the analyzing cognitive verses and achievement to theory semantics cognitive obtion possibility for interlocutor qoranic to achievement thereto impossible by classical

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive Linguistics
  • Traditional Rhetoricians
  • Metaphor
  • Conceptual Metaphor
  • Lakoff & Johnson
  • Jorjani
قرآن کریم.
ابن‌معتز، ابوالعباس (1410 ق)، البدیع فی البدیع، الناشر: دارالجیل.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ارسطو (1341 ش)، فن شعر، ترجمه و مقدمۀ عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
افراشی، آزیتا (1390 ش)، «نگاهی به تاریخچة مطالعات استعاره»، در: مجموعهمقالات استعاره مبنای تفکر و ابزار زیباییآفرینی، گروه مترجمان، به‌کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سورۀ مهر.
افراشی، آزیتا (1395 ش)، «تبیین معانی علی در تفسیر کشاف برمبنای استعارة مفهومی»، مجلۀ مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، س 1، ش 1.
افراشی، آزیتا (1395 ش)، مبانی معناشناسی شناختی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افراشی، آزیتا (1397 ش)، استعاره و شناخت، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افراشی، آزیتا (1399 ش)، رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افراشی، آزیتا (1399 ش)، معناشناسی و مطالعات قرآنی (مجموعۀ درس‌‌گفتارها)، به‌کوشش فروغ پارسا، تهران: نگارستان اندیشه.
پاکتچی، احمد (1399 ش)، معناشناسی و مطالعات قرآنی (مجموعۀ درس‌‌گفتارها)، به‌کوشش فروغ پارسا، تهران: نگارستان اندیشه.
پورابراهیم، شیرین (1388 ش)، بررسی زبانشناختی استعاره در قرآن: رویکرد نظریة معاصر (چهارچوب شناختی)، رسالۀ دکتری دانشگاه تربیت مدرس.
پورابراهیم، شیرین (1392 ش)، بررسی معنی‌‌شناختی مکان‌شدگی مفاهیم انتزاعی در زبان قرآن، نشریة ادب و زبان، س 16، پیاپی 34.
تیلر، جان‌‌رابرت (1390 ش)، «بسط مقولۀ مجاز و استعاره»، ترجمۀ مریم صابری‌پور نوری‌فام، در: مجموعهمقالات استعاره مبنای تفکر و ابزار زیباییآفرینی، گروه مترجمان، به‌کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سورۀ مهر.
ثعلب، احمدبن یحیى (1995 م)، قواعد الشعر، المحقق: رمضان عبد التواب، القاهرة: مکتبة الخانجی.
جاحظ، عمرو (1423)، البیان و التبیین، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
جرجانی، عبدالقاهربن عبدالرحمن (1991 م)، اسرار البلاغۀ، تعلیق محمود محمد شاکر، قاهره: مکتبۀ الخانجی.
جرجانی، عبدالقاهربن عبدالرحمن (1996 م)، اسرار البلاغة فی علم البیان، به‌کوشش محمد اسکندرانی، بیروت: دار الکتب العربی.
جرجانی، عبدالقاهربن عبدالرحمن (1421 ق)، دلائل الاعجاز فی علم المعانی، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
حمیدفر، علی‌اصغر (1398 ش)، «استعارة ادبی و استعارة مفهومی»، پژوهش‌نامۀ نقد ادبی و بلاغت، س 9، ش 3.
دینوری، ابومحمد‌بن قتیبة (بی‌‌تا)، تأویل المشکل القرآن، المحقق: ابراهیم شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
راسخ‌‌مهند، محمد (1394 ش)، درآمدی بر زبانشناسی شناختی: نظریهها و مفاهیم، تهران: سمت.
رمّانی، علی‌بن عیسى (1976 م)، النکت فی اعجاز القرآن، المحقق: محمد خلف الله و د. محمد زغلول سلام، دار المعارف بمصر.
روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی (1392 ش)، مقدمه‌‌ای بر معناشناسی شناختی، تهران: علم.
زلتان، کوچش (1399 ش)، مقدمه‌‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمة شیرین پورابراهیم، تهران: سمت.
ساسانی، فرهاد (1390 ش)، استعارۀ مبنای تفکر و ابزار زیباییآفرینی، تهران: سورۀ مهر.
سکاکی، یوسف‌بن ابی‌بکر (1407 ق)، مفتاح‌ العلوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سیوطی، عبد‌الرحمن (1974 م)، الإتقان فی علوم القرآن، المحقق: محمد ابوالفضل ابراهیم، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
شیخون، محمدالسید (1994 م)، الاستعارة نشأتها و تطورها، دار الهدایة للطباعة و النشر و التوزیع.
صفوی، کوروش (1387 ش)، درآمدی بر معناشناسی شناختی، تهران: سورۀ مهر.
طباطبایى، محمدحسین (1421 ق)‏، تفسیر المیزان‏، ترجمۀ محمدباقر موسوی، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، دفتر انتشارات اسلامى‏.
طباطبایى، محمدحسین (1374 ش)، ترجمۀ تفسیر المیزان، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طبرسى، فضل‌بن حسن (بی‌‌تا)، ترجمۀ تفسیر مجمع ‌البیان‏، ترجمه و تصحیح هاشم رسولى، تهران: فراهانى.
طبرسی، فضل‌بن حسن (1372 ش)، مجمعالبیان فی تفسیر القرآن‏، تصحیح فضل‏الله یزدى طباطبایى و‏ هاشم رسولى، تهران‏: ناصرخسرو.
طبرسى، فضل‌بن حسن (1375 ش)، ترجمۀ تفسیر جوامع الجامع، آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى، ایران: مشهد مقدس.
طوسی، محمدبن حسن ‏(بی‌‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: احمد حبیب عاملى، لبنان ـ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، عبدالحسین‏ (1369 ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
عباس‌پور، علی‌اکبر (1392 ش)، «انواع استعاره از دیدگاه عبدالقادر جرجانی و بلاغت‌دانان برجستۀ بعد از او: زمخشری، خطیب قزوینی، و تفتازانی»، دوفصل‌نامة علمی ـ پژوهشی صحیفة مبین، س 19، پاپی 54.
عبدالعزیز عتیق (1994 م)، علم البیان، بیروت: دار النهضة العربیة للطباعة و النشر و التوزیع.
عسکری، ابوهلال (1419 م)، الصناعتین، المحقق: علی‌محمد البجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: المکتبة العنصریة.
عسکری، فاطمه (1394 ش)، بررسی تطبیقی دیدگاه‌‌های عبدالقاهر جرجانی و جورج لیکاف پیرامون استعاره مفهومی، رسالۀ دکتری دانشگاه فردوسی مشهد.
فخررازى، محمدبن عمر (1420 ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، دار احیاء التراث العربی‏.
قاسم‌زاده، حبیب‌الله (1379 ش)، استعاره و شناخت، تهران: فرهنگیان.
قائمی‌‌نیا، علیرضا (1399 ش)، استعاره‌‌های مفهومی و فضاهای قرآنی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
قدامۀ‌بن جعفر، ابوالفرج (بی‌‌تا)، نقد الشعر، قسطنطنیة: مطبعة الجوائب.
قدامۀ‌بن جعفر، ابوالفرج (1937 م)، نقد النثر، القاهره: مطبعة الجنه.
قرشی، على‏اکبر (1375 ش)، تفسیر احسن الحدیث‏، تهران: بنیاد بعثت (مرکز چاپ و نشر).
لیکاف، جورج (1390 ش)، «نظریۀ معاصر استعاره»، ترجمۀ فرزان سجودی، در: مجموعه‌مقالات استعاره مبنای تفکر و ابزار زیباییآفرینی، گروه مترجمان، به‌کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سورۀ مهر.
لیکاف، جورج و مارک جانسون (1397 ش)، استعاره‌‌هایی که با آن زندگی مـی‌‌کنـیم، ترجمۀ هاجر آقاابراهیمی، تهران: علم.
مبرد، محمدبن یزید (1941 م)، الکامل فی اللغۀ و الادب، احمد محمدشاکر، قاهره: دار العلم.
مطیع و دیگران (1388 ش)، «درآمدی بر استفاده از روش‌‌های ˮمعناشناسی‟ در مطالعات قرآنی»، فصل‌نامة پژوهش‌‌های دینی.
مغنیه، محمدجواد (1378 ش)، ترجمۀ تفسیر کاشف‏، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم).
مکارم شیرازی، ناصر (1371 ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
موسوی، شایسته‌سادات (1398 ش)، آن‌‌چه جرجانی از استعارۀ مفهومی نمی‌‌گوید، دوفصل‌نامة علمی، س 10، ش 2.
نظری، راضیه و سیدمحمد بفرویی (1399 ش)، «بررسی شناختی استعاره‌‌های حوزة مفهومی اسماء زمان در قرآن کریم»، فصل‌نامۀ علمی پژوهشیهای زبانشناختی قرآن، س 9، ش 1.
هاشمی، احمد (1427 ق)، جواهرالبلاغه، قم: اسماعیلیان.
هاوکس، ترنس (1377 ش)، استعاره، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
یحیی‌بن حمزه، مؤید و عبدالحمید هنداوی (1423 ق)، الطراز لأسرار البلاغة و علوم حقائق الاعجاز، بیروت: المکتبة العصریة.
 
Croft, William and D. Alan Cruse (2004), Cognitive Linguistics, New York: Cambridge University Press.
Evans, V. and M. Green (2006), Cognitive Linguistics: An Introduction, Edinburgh: EUP.
Geeraerts, D. and H. Cuyckens (2010), The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics, Oxford University Press.
Grady, Joseph E. (2007), Metaphor, The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics, Dirk Geeraerts and Hubert Cuyckens (eds.), Oxford, Oxford University Press.
Kövecses, Zoltán (2010), Metaphor: A Practical Introduction, Oxford: Oxford University Press.
Lakoff, G. (1992), The Contemporary Theory of Metaphor, Andrew Ortony (ed.), Cambridge University Press. 
Lakoff, G. and M. Johnson (1980), Metaphors We Live By, Chicago: ChicagoUniversity Press.
Lakoff, G. and M. Johnson (2003), Metaphors We Live By, London: The University of Chicago Press.