نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

3 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

10.22034/isqs.2023.43499.2068

چکیده

با هجرت پیامبر(ص) و مسلمانان به مدینه تحول عظیمی در تاریخ اسلام و جهان رخ نمود. به یقین این پیشرفت به یک­باره اتفاق نیفتاد، بلکه امری تدریجی بود و طی مراحلی به ثمر نشست. بدین قرار و از آنجا که زندگی پیامبر(ص) در مدینه با نزول تدریجی قرآن کریم همراه بوده است، این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با تأمّل در آخرین آیه سوره فتح، درصدد است تا مراحل تحول و پیشرفت اسلام را در عصر حضور پیامبر اکرم(ص) در مدینه بر اساس آیه مذکور و با استفاده از علم تفسیر، تاریخ عصر نبوی و سیره پیامبر(ص) مورد بررسی و تطبیق قرار دهد. براساس این تطبیق میتوان گفت؛ هجرت از مکه به مدینه زمینه­ساز حکومت اسلامی و صلح حدیبیه مقدمه جهانی­سازی حکومت اسلامی شد. با ورود پیامبر به مدینه ساختار مادی (بنای مسجد) و ساختار معنوی (محتوابخشی با نزول تدریجی سوره­های قرآن و انسجام­بخشی با پیمان­های مختلف) حکومت اسلامی شکل گرفت و تحول در مدینه در دو مرحله اتفاق افتاد: مرحله تأسیس حکومت اسلامی و شروع دولت ـ شهر (فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِ) و مرحله دعوت جهانی و تثبیت دولت ـ امت(یُعْجِبُ اَلزُّرّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفّارَ).
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The stages of the progress of Islam in the prophetic era in Medina with an emphasis on verse 29 of Surah Fatah

نویسندگان [English]

  • mahbubeh mousaeipour 1
  • Ghasem Sadegh Poor 2
  • Ali Mohammad Mirjalili 3

1 member of faculty of payame noor university,Tehran, iran

2 Student of Quran and Hadith Sciences, iran, University maybod

3 member of faculty, iran, University maybod

چکیده [English]

With the migration of the Prophet and the Muslims to Medina, Certainly, this progress did not happen at once, but it was gradual and came to fruition through some stages. there was a huge change in the history of Islam and the world;Since the Prophet's life in Medina has been associated with the gradual revelation of the Holy Qur'an, this article seeks to follow  and  review the evolution of Islam in the era of the presence of the Prophet in the last verse of Surah al -Fath the Prophet  Medina, using hermeneutics, the history of the prophetic era, and the Prophet’s tradition. Hijra from Mecca to Medina has made the Islamic State and Hadibiyyah the prelude to the globalization of the Islamic State.With the Prophet's entry into Medina, the material structure (mosque building) and the spiritual structure (content of the Qur'anic suras and cohesion with different treaties) formed Islamic government, and the change in Medina took place in two stages:the establishment of the government,Islam andState of Government –City( so they grow firm and stand upon their stalks) and the World Invitation Stage andStabilization of Government -Ummah (delighting the sowers - so that He [Allāh] may enrage by them the disbelievers).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • last verse of Surat al-Fath
  • progress
  • prophetic era
  • gradual revelation
  • emigration
  • Peace of Hudaybiyah
- قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
- نهج البلاغه، (1379)، ترجمه: محمد دشتى، قم: مشهور.
ابن­اثیر، على بن محمد ابى الکرم الجزرى، (1409ق/1989م)، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، بیروت: دار الفکر.
ابن­سعد (کاتب­واقدی)، محمد بن سعد بن منیع، (1410ق/1990م)، الطبقات الکبرى، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن­شُبّه نمیری، عمر بن شُبّه، (1380)، اخبار المدینة النبویة، تهران: نشر مشعر.  
ابن‏عاشور، محمدطاهر، (1420ق)، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن­عبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبدالله، (1412ق/1992م)، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق: على محمد البجاوى، بیروت: دار الجیل.
ابن­عربی، محمدبن عبد الله، (1378ق)، أحکام القرآن، تحقیق: علی­محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة.
ابن­کثیر، اسماعیل بن عمر، (1407ق/1986م)، البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر.
_____________________، (1971م)، السیره النبویه، بیروت: دارالمعرفه.
ابن­منظور، محمد بن مکرم، (1414ق)،‏ لسان العرب، بیروت: دار صادر، چ سوم.
ابن­هشام، عبدالملک بن هشام حمیرى، (بى­تا)، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبدالحفیظ شلبى، بیروت: دار المعرفة.
احمدی­میانجی، علی، (1419ق)، مکاتیب الرسول(ص)،  قم: دار الحدیث.
بیهقى، ابوبکر، (1405ق)، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، بیروت: دار الکتب العلمیة.‏
بهجت­پور، عبدالکریم، (1388)، درآمدی بر اصول تحوّل فرهنگی با الهام از نزول تدریجی قرآن، قم: بوستان کتاب.
ـــــــــ و بهجت­پور، زینب، (زمستان 1396)، «پیشرفت جامعه اسلامی در قرآن، عرصه­ها و راه­کارها»، میثاق، ش 2، ص 25_52.
پیشوایی، مهدی، (1397)، تاریخ اسلام از جاهلیت تا رحلت پیامبر (ص)، قم: دفتر نشر معارف، چ 38.
جعفریان، رسول، (1373)، تاریخ تحول دولت و خلافت از برآمدن اسلام تا برافتادن سفیانیان، قم: بوستان کتاب.
چهری، مجید و بهجت­پور، عبدالکریم، (پاییز 1395)، تحلیلی بر ساختار و آسیب­شناسی جامعه نبوی، حکومت اسلامی، ش 81، صص 87-114.
دروزه، محمدعزه، ( بی تا)، سیره الرسول، بیروت: مکتبه العصریه.
دستغیب، سیدعبدالحسین، (1379)، گناهان کبیره، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ13.
دهخدا، علی­اکبر، (1373)، لغت­نامه دهخدا، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد، (2003م)، تاریخ الاسلام و وَفیات المشاهیر و الأعلام، محقق: بشار عوّاد معروف، دار الغرب الإسلامی.
رسولی­محلاتی، سیدهاشم، (1392)، درس­هایی از تاریخ تحلیلی اسلام، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وابسته به اوقاف و امور خیریه، چ دوم.
زرگری­نژاد، غلامحسین، (1378)، تاریخ صدر اسلام عصر نبوت، تهران: سمت.
سبحانی، جعفر، (1385)، فروغ ابدیت تجزیه و تحلیل کاملى از زندگى پیامبر اکرم(ص)، قم: بوستان کتاب‏، ‏چ 21.
سمهودی، علی بن عبدالله مصری، (1419ق)، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
صالحی­دمشقی‏، محمدبن­یوسف، (1414ق)، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، بیروت: دارالکتب العلمیة.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: سیدمحمدباقر موسوى­همدانى، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چ 5.
طبرسی، امین­الاسلام فضل بن­حسن، (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمدجواد بلاغی، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چ سوم.
ـــــــــــــ، (1390)، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چ سوم.
طبری، محمد بن جریر، (1387ق)، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ طبری)، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، چ دوم.
طریحی، فخرالدین بن محمد، (1375)، مجمع البحرین، محقق: احمد حسینى اشکورى، تهران: مرتضوی‏، چ سوم.
طوسی، محمد بن حسن، (بی­تا)، التبیان فى تفسیر القرآن،  بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عاطف الزین، سمیح، (1379)، محمد در مدینه، مترجم: مسعود انصاری، تهران: فراین.
عاملی، سیدجعفر مرتضی، (1426ق)، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، قم: دارالحدیث.
فاکهى، محمد بن اسحاق، (1424ق)، ‏أخبار مکة فى قدیم الدهر و حدیثه، محقق و مصحح: ابن دهیش، عبد الملک، مکه مکرمه‏: مکتبه الاسدی‏، چ چهارم.
فیرحی، داود، (1386)، تاریخ تحول دولت در اسلام، قم: انتشارات دانشگاه مفید، چ دوم.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1429ق)، الکافی، محقق و مصحح: دارالحدیث‏، قم: دار الحدیث.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چ دوم.
محمدزاده، عاطفه و احمدنژاد، امیر، (پاییز 1394)، بررسی دوره دعوت پنهانی پیامبر با تکیه بر مفهوم­شناسی عبارت «فاصدع بما تؤمر»، پژوهش­های قرآنی، ش 76، ص 34_59.
محمدی، رمضان؛ حسینیان­مقدم، حسین و داداش­نژاد، منصور، (1398)، تاریخ اسلام1 سیره رسول خدا (ص)، قم: مرکز مدیریت حوزه­های علمیه و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین، (1409ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجرة، چ2.
مصطفوى، حسن، (1385)، ‏التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏، بیروت- قاهره- لندن: دار الکتب العلمیة- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی‏، چ سوم‏.
معرفت، محمدهادی، (1386)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
معین، محمد، (1388)، فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیر کبیر، چ 26.
مفید، محمد بن محمدبن نعمان، (1413ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم: کنگره شیخ مفید.
مقام معظم رهبری (حسینی خامنه­ای)، سیدعلی، (1398)، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، تهران: موسسه ایمان جهادی، چ 21.
ــــــــــــــــ ، سایت مقام معظم رهبری، https://farsi.khamenei.ir
مکارم­شیرازی، ناصر و همکاران، (1371)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ دهم.
ملاحُوَیش، عبدالقادر آل‏غازى، (1382ق)، بیان المعانی، دمشق‏: مطبعة الترقی.
میرشریفی، سیدعلی، (1389)، آشنایی با تاریخ اسلام «پیام آور رحمت»، قم: نشر مشعر (سازمان حج و زیارت).
نصیری، محمد، (1389)، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، قم: دفتر نشر معارف، چ 63.
نوبهار، رحیم، (1373)، سیمای مسجد، قم: اعتماد.
واحدی، علی بن احمد، (1426ق). أسباب النزول، تحقیق: ماهر یاسین الفحل، عربستان ریاض: دار المیمان.
واقدى، محمد بن عمر، (1409ق/1989م)، المغازى، تحقیق: مارسدن جونس، بیروت: مؤسسة الأعلمى، ط الثالثة.
هاشمی­رفسنجانی، اکبرو جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، (1386)، تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب، چ 5.
هدایت­پناه، محمدرضا، (1381)، جایگاه پیمان برادری در حکومت نبوی، کتاب­ماه تاریخ و جغرافیا، ش61 و 62، ص254 ـ 274.
‏یعقوبى، احمد بن أبى­یعقوب واضح الکاتب العباسى، (بى­تا)، تاریخ الیعقوبى، بیروت: دار صادر.
یوسفی­غروی، محمدهادی، (1417ق)، موسوعة التأریخ الاسلامی، قم: مجمع الفکر الاسلامی