مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی

تحلیل کاربرد ادبی و معناشناسی شناختی واژۀ «حرث» در آیۀ «نسائکم حرثٌ لکم...» در مواجهه با شبهۀ شئ‌انگاری زنان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

سیده جمیله هاشم نیا 1
جواد ایروانی 2
احد فرامرز قراملکی 3
حسن خرقانی 4

1 دانشجوی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 استاد گروه فلسفه دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران. تهران. ایران.

4 گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

https://doi.org/10.22034/isqs.2023.44658.2104
چکیده
اطلاق «حرث» بر زنان در آیۀ 223 سوره بقره، مسئله شئ‌انگاری زن و ابزارانگاری او برای منافع مرد را به‌میان آورده است؛ چراکه براساس ظاهر عبارت قرآنی«نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُم»، به مردان خطاب می‌شود، «زنان کشت‌زار شما هستند». این برداشت که زن از منظر اسلام به‌نوعی طفیل مرد محسوب می‌شود با‌شواهد فراوان در قرآن و روایات که قائل به شأن و منزلت رفیع زن بوده و تنها ملاک برتری انسانی میان زن و مرد را تقوای ایشان دانسته، ناسازگار است. این پژوهش با بکارگیری روش کتابخانه‌ای، توصیف و تحلیل داده‌ها، ضمن بیان دیدگاه لغویان و مفسران به‌ویژه علمای بلاغت ومفسران ادبی با هدف تبیین واژة حرث در مورد زنان، به بررسی معناشناسی شناختی آن در قرآن پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که ایجاد شبهة مذکور، ناشی از عدم شناخت کافی نسبت به نکات بلاغی به ویژه تشبیه بلیغ در قرآن است که نه‌تنها با استفاده از دیدگاه‌های ادبی قدمایی قابل دفاع است بلکه از‌منظر دانش نوین معناشناسی شناختی نیز به‌وجهی مطلوب تأیید و تحسین می‌شود؛ چراکه از این تشبیه مفاهیم برجسته ‌و فاخری همچون جایگاه و نقش حیاتی زن در بقاء و رشد نسل بشر و ضرورت توجه ویژۀ مرد به ‌وی، به‌شکلی مستدل و روشمند تحصیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

زن
حرث
شئ‌انگاری زن
تشبیه
معناشناسی شناختی

موضوعات

عنوان مقاله English

Analyzing the literary usage and cognitive semantics of the word "حرث" in the verse "نسائکم حرثٌ لکم... " In the face of the suspicion of objectification of women

نویسندگان English

seyede Jamile Hashemnia 1
Javad Irvani 2
Ahad Faramarz GHaramaleki 3
Hasan Kharaghani 4
1 Razavi University Of Islamic Sciences
2 Razavi University Of Islamic Sciences
3 professor at Department of Philosophy and Islamic Kalam, Faculty of Theology and Islamic Studies, university of Tehran. Tehran. Iran.
4 Razavi University of Islamic Sciences
چکیده English

The application of "حرث" to women in verse 223 of Surah Al-Baqarah brings up the issue of objectification of women and instrumentalization of them for the interests of men; Because based on the appearance of " نسائکم حرثٌ لکم...", it is addressed to men that women are your fields. The idea that a woman is a parasite of a man from the view of Islam is incompatible with many evidences in Islam that emphasize the high dignity of women and consider their piety as the only criterion of human superiority between men and women. the question is to examine the point of view of lexicographers and commentators, This research considers the creation of the mentioned doubt to be due to the lack of sufficient knowledge of rhetorical points, the eloquent simile in Qur'an, which can be defended not only by using ancient literary perspectives, but also from the perspective of modern semantics. it is approved and admired in a favorable way. Because from this simile, prominent concepts such as the position and vital role of women in the survival and growth of the human race and the necessity of a man's special attention to her are learned scholarly.

کلیدواژه‌ها English

woman
harth
objectification of women
simile
cognitive semantics

  1. قرآن کریم (ترجمه مشکینی)

    1. ابن جنّی، ابوالفتح عثمان (1429ق) ، الخصائص، بیروت: دارالکتب العلمیه منشورات محمد علی بیضون.
    2. ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی تا)، التحریر و التنویر، بیروت: موسسه التاریخ.
    3. ابن فارس، احمد بن فارس (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی،.
    4. برکت، بهزاد؛ اردبیلی، لیلا، «نقد و بررسی نظریۀ تلفیق مفهومی در تبیین فرآیند ساخت معنا در ذهن»، نشریۀ ذهن، شماره 49، 1391ش.
    5. بلاغی نجفی، محمد جواد (1420 ق)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.
    6. بووار، سیمین (1379)، جنس دوم، ترجمه: قاسم صنعوی، تهران: انتشارات توس.
    7. بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق)، انوارالتنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
    8. بلخی، مقاتل بن سلیمان (بی‌تا)، الوجوه و النظائرفی القرآن العظیم،تحقیق: حاتم صالح الضامن، بغداد: بی‌نا.
    9. پاکتچی، احمد (1392) ، ترجمه‌شناسی قرآن کریم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
    • ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد (1418ق) ، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاءالتراث العربی،.
    • جوادی آملی، عبدالله (1387)، زن در آیینۀ جلال و جمال، قم: مرکز نشر اسراء.
    • جوهری، اسماعیل بن حماد (1376)، الصحاح، بیروت، دارالعلم للملایین.
    • حسینی دولت آباد، بی بی حکیمه؛ هاشم نیا، سیده جمیله (1398)، «تحلیل انتقادی خودشئ انگاری زنان و راهکارهای قرآنی مواجهه با آن»، مجله اسلام و مطالعات اجتماعی، شماره26.
    1. خرقانی، حسن (1401)، علوم بلاغی و زیبایی شناختی قرآن 1، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم.
    • دامغانی، ابوعبدالله حسین بن محمد (بی‌تا) ، الوجوه و النظائر لألفاظ کتاب الله العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    • درویش، محیی الدین (1415ق) ، اعراب القرآن و بیانه، سوریه: دارالارشاد.
    • الرازی، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن عمر (بی‌تا) ، نهایه الایجاز فی درایه الاعجاز، القاهره: مطبعه الآداب.
    • راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات فی الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
    • زمخشری، محمود (1407ق) ، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
    • سیوطی، جلال الدین (1392)، الاتقان در علوم قرآن، ترجمه: سید محمود طیب حسینی، قم: انتشارات دانشکده اصول الدین.
    • شیرازی، احمد امین (1394)، البلیغ فی المعانی و البیان و البدیع، قم: موسسه بوستان کتاب.
    • صفوی، کورش(1395)، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: انتشارات سوره مهر (وابسته به حوزۀ هنری).
    • طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1412ق) ، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
    • فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق) ، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
    • فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق) ، العین، قم: نشر هجرت.
    • فضل الله، سید محمد حسین (1419ق) ، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک للتباعه و النشر.
    • قائمی‌نیا، علیرضا (1390)، معناشناسی شناختی قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    • لاشین، عبدالفتاح (1420ق) ، البیان فی ضوء اسالیب القرآن، قاهره: دارالفکر العربی.
    • مصطفوى، حسن (1430ق) ، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت-قاهره-لندن: دارالکتب العلمیه.
    • مظهری، محمد ثناءالله (1412ق) ، التفسیر المظهری، پاکستان، مکتبه رشدیه.
    • معرفت، محمدهادی (1392)، علوم قرآنی، قم: مؤسسه فرهنگی تمهید.
    • مکارم شیرازی، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    • منجد، محمد نورالدین(1392)، ترادف در قرآن هم‌معنایی واژگان، ترجمه: محمدرضا عطایی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
    • مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر.
    • نیلی‌پور، مریم؛ قائمی‌نیا، علیرضا؛ نصرتی، شعبان (1395)، «کاربست نظریۀ پیش‌نمونه و شبکۀ شعاعی در معناشناسی شناختی تقوا در قرآن»، نشریۀ ذهن، شماره66.
    • هاشمی، احمد (1397)، جواهرالبلاغه، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.

    34- Calogero, Rachel M. (2011), Self-Objectification

    in Women, Washington, DC: American Psychological Association •

    35-  Evans, Vyvan & Green, Melanie (2006),  cognitive linguistics: an introduction; New Jerse: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.

    36- Evans, Vyvyan (2004), The structure of time: Language, Meaning and Temporal cognition, Amsterdam: John Benjamins.

    37- Fauconnier, Gilles (1997), Mappings in Thought and language, Cambridge: Cambridge University Press.

    38- Fillmore, Charles J (1981), "Frame semantics" in cognitive linguistics. Seul. Korea: Hanshin publishing company.

    39- Lee, David (2001), Cognitive linguistics. New York: Oxford University press.

  • تاریخ دریافت 24 بهمن 1401
  • تاریخ بازنگری 21 تیر 1402
  • تاریخ پذیرش 10 شهریور 1402

صفحه اصلی

راهنمای نویسندگان

ارسال مقاله

داوران

تماس با ما