واکاوی طرح‌واره‌های تصوّری تقوای الهی در قرآن‌کریم (با رویکرد معنی‌شناسی شناختی)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

2 پژوهشگر فوق دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، عضو گروه پژوهشی مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)/ تهران، ایران

10.22034/isqs.2025.50136.2348
چکیده
فرایند شناخت در ذهن براساس طرح‌واره‌ها استوار است. در این تحقیق قصد بر آن است تا به روش کتابخانه‌ای به این موضوع پرداخته شود که کدام طرح‌واره‌های تصوّری معرفی‌شده در معناشناسی شناختی برمبنای مدل انتخابی طرح‌واره‌های تصوّری «ایوانز و گرین» در آیات «تقوای الهی و مشتقّات آن» به‌کار رفته است. همچنین بیشترین بسامد طرح‌واره‌های تصوّری و کارکرد آن در درک مفهوم «تقوای الهی و مشتقّات آن» چگونه است. به‌منظور تحلیل داده‌های پژوهش ابتدا آیات مرتبط ازطریق طرح‌واره‌های تصوّری براساس مدل مذکور مورد بررسی قرار گرفته و حدود 115 آیه دراین‌‌زمینه استخراج شده است. اهمّیّت موضوع تقوای الهی و وجود طرح‌واره‌های تصوّری در آن، دلیل گزینش این مفهوم اخلاقی بوده است. در این راستا مقولات کلی طرح‌واره‌های تصوّری در حوزه مفهومی تقوای الهی و مشتقّات آن در هر یک از شواهد مشخص شده است. نتایج حاکی‌از آن است که طرح‌واره‌های نیرو (از نوع الزام) از بالاترین درصد فراوانی برخوردار است. پس‌از آن طرح‌واره‌های توازن از رتبه دوم برخوردارند؛ زیرا طرح‌واره‌های تصوّری در حوزه مفهومی آیات تقوای الهی اغلب در قالب افعالی که با محتوای امر توأم است، به‌مثابه الزامی در کلام وحی است که سوق‌دهنده مخاطبان به‌سوی تقوای الهی است. همچنین در کلام وحی توازنی میان عمل و جزا مشهود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Reflections of Divine Piety in the Framework of Conceptual Schemata: A Cognitive Semantics Approach

نویسندگان English

Fathiyeh Fattahizadeh 1
Arefeh Davoodi 2
1 Professor, Department of Quranic Science and Hadith, Faculty of Theology, Alzahra University, Tehran,Iran
2 Post- Doc Researcher in Quran and Hadith Sciences, Alzahra University, Department of Quranic Studies and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Alzahra University/Tehran, Iran
چکیده English

The cognitive process of understanding is fundamentally grounded in schemata, Employing descriptive-analytical method, this inquiry aims to examine the conceptual schemata utilized in the verses related to divine piety and its derivatives, based on the selected model of Evans and Green. Furthermore, it will investigate the frequency of these schemata and their role in comprehending the concept of divine piety. To analyze the research data, the relevant verses will be examined through conceptual schemata, with approximately 115 relevant verses extracted for this purpose. The significance of divine piety and the presence of conceptual schemata within this moral concept justify its selection for study. In this context, general categories of conceptual schemata related to divine piety and its derivatives will be identified in each instance. The frequency analysis reveals that force schemata, particularly those of the obligation type, exhibit the highest prevalence. Following this, balance schemata rank second in frequency. The force schemata in the conceptual domain of the verses on divine piety manifest through causal interactions, often expressed in verbs that convey commands. These schemata exert a compelling obligation in divine discourse, guiding audiences toward divine piety. Moreover, a balance between action and reward is discernible in divine communication.

کلیدواژه‌ها English

Cognitive Semantics
Conceptual Schemata
Holy Quran
divine piety
قرآن‌کریم
1. ابن‌عاشور، طاهربن‌محمد. (1984). تفسیر التحریر و التنویر، تونس: الدارالتونسیّة‌.
2. ابن‌منظور، محمّدبن مکرم. (1414). لسان‌العرب، بیروت: دارصادر.
3. امین، نصرت‌بیگم. (بی‌تا). تفسیر مخزن‌العرفان در علوم قرآن. بی‌جا: بی‌نا.
4.     ،      . (1379). سیروسلوک در روش اولیاء و طریق سیر سعداء. اصفهان: انتشارات گلبهار؛ چاپ نشاط.
5. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد. (1376). الصحاح: تاج‌اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دارالعلم للملایین.
6. حمیری، نشوان‌بن‌سعید. (1420). شمس‌العلوم. محقق/ مصحح: مطهربن‌علی اریانی، یوسف محمد عبدالله و حسن‌بن عبدالله عمری. دمشق: دارالفکر.
7. دَرّاز، محمّد عبدالله. (1408). دستورالأخلاق فی‌القرآن‌الکریم. مترجم: عبدالصبور شاهین. بیروت: دارالبحوث‌العلمیّة.
8. راسخ مهند، محمد. (1386). «اصول و مفاهیم بنیادی زبان‌شناسی شناختی». مجله بخارا. 63. 172-191.
9.       ،     . (1389). درآمدی بر زبان­شناسی شناختی، نظریه­ها و مفاهیم. تهران: سمت.
10. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمّد. (1412). مفردات‌ ألفاظ‌القرآن. بیروت: دارالقلم.
11. روشن، بلقیس. فاطمه یوسفی راد و فاطمه شعبانیان. (1392). «مبنای طرح‌واره‌ای استعاره‌های موجود در ضرب‌المثل‌های شرق گیلان». زبان‌شناخت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 4 (2)، 75-94.
12.       ،      و لیلا اردبیلی. (1392). مقدّمه­ای بر معناشناسی شناختی. تهران: نشر علم.
13. سیّد، عبدالحمید مصطفی (بی‌تا). الافعال فی‌القرآن‌الکریم. جدّه: دارالبیان‌العربی.
14. شعبانیان، فاطمه. (1391). طرح‌واره‌های تصوّری در ضرب‌المثل‌های شرق گیلان. (پایان­نامه کارشناسی­ارشد)، دانشگاه پیام نور، تهران.
15. صبوحی ­طسوجی، علی (1400). تدبّر در قرآن­کریم. قم: تدبّر در کلام وحی و سیرة ائمّة اطهار(ع).
16. صفری، سید ناصر. (1374). «مفهوم تقوا و کاربرد آن در قرآن‌کریم». نشریه پژوهش‌های قرآنی، 4، 251-268.
17. طباطبایی، محمدحسین. (1402). المیزان فی تفسیرالقرآن. لبنان/ بیروت: مؤسسة‌الأعلمی للمطبوعات.
18. طبرسی، فضل‌بن‌حسن. (1412). تفسیر جوامع‌الجامع. قم: حوزه علمیّه قم، مرکز مدیریت.
19. طیب، عبدالحسین. (1369). اطیب‌البیان فی تفسیرالقرآن. تهران: اسلام.
20. فیض کاشانی، ملّامحسن. (بی‌تا). الصافی فی تفسیرالقرآن. مشهد: دارالمرتضی‌للنشر.
21. فیومی، احمدبن‌محمّد. (1414). المصباح‌المنیر فی غریب الشرح‌الکبیر للرافعی. قم: مؤسسه دارالهجرة.
22. محمدقاسمی، حمید. (1390). جلوه‌هایی از هنر تصویر آفرینی در قرآن. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
23 . مدرسی، سیدمحمدتقی. (1419). تفسیر مِن هُدَی‌القرآن. تهران: دار محبّی‌الحسین(ع).
24. Clausner, TC. & W. Croft (1999). Domains and Image Schemas. Cognitive Linguistics, 10, 1, 1-31.
25. Evans, V. (2007). A Glossary of Cognitive Linguistics Glossaries in Linguistics. Edinburgh: University Press.
26.       ,  “ & M. Green (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh University Press.
27. Johnson, M. (1987). The Body in Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason. The University of chicago Press.
28. Langacker, R. W. (2008). Cognitive Grammar: a basic instruction. Oxford: Oxford University Press.
29. Takahashi, H. (2012). A Cognitive Linguistic Analysis of the English Imperative: reference to Japanese Imperatives, Amsterdam:john Benjamins.
30. Talmy, L. (2000). Toward a Cognitive semantics (2 Volumes). Cambridge, MA: MIT Press.
منابع اینترنتی
31. Jakel, O. (2002). Hypothesis Revisited: The Cognitive Theory of Metaphor Applied to Religious Text. (jaekl@anlistic.uni-halle.de).
دوره 9، شماره 2
تابستان 1404

  • تاریخ دریافت 07 آذر 1403
  • تاریخ بازنگری 07 فروردین 1404
  • تاریخ پذیرش 22 فروردین 1404