نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

کاوش در برخی مفاهیم قرآنی، که در آموزه‌های دیگر ادیان ابراهیمی نیز وجود دارند، مجال مناسبی برای مطالعات تطبیقی بین‌الادیانی و بررسی موارد اشتراک و افتراق آن‌ها را فراهم می‌آورد. مفهوم «ذکر» در سیاق آیة 105 سورة انبیاء در شمار نمونه‌هایی است که با مضامین مشابهی در آیات عهد عتیق رایج به کار برده شده است. پژوهش حاضر تلاش کرده با به‌کارگیری داده‌های زبان‌شناسی تاریخی از خلال دیدگاه مفسران قرآن کریم و نیز شارحان عهدین در خصوص معنای آیه و مفهوم ذکر در آن به تبیینی بین‌الادیانی از مفهوم قرآنی نایل آید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Interreligious Approach to the Meaning of “Men Ba’de al-Dhikr” in the Holy Quran

نویسنده [English]

  • Ahmad Pakatchi

Associate Professor, Imam Sadegh University

چکیده [English]

Investigation in some Quranic themes common with some other Abrahamic religions is a suitable field for interreligious studies and can be a basis for a comparison and contrast concerning the common and non-common materials. The concept of Dhikr (remembrance) in the texture of the verse 21: 105 is one of the cases being in connection which corresponding concepts in the Old Testament. In this essay, the material provided by historical linguistic methods is applied to analyze the opinions shown in Quranic exegeses compared to materials in Biblical studies to reach an interreligious explanation of the Quranic concept.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Dhikr
  • Remembrance
  • Psalms
  • Torah
  • Old Testament
  • Earth as Heritage
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، به کوشش اسعد محمد الطیب، صیدا/ بیروت: المکتبة العصریة.
ابن ابی زمنین، محمد بن عبدالله (1433ق). تفسیر، به کوشش حسین بن عکاشة و محمد بن مصطفی الکنز، قاهره: مکتبة الفاروق الحدیثة.
ابن ‏ابی شیبه، عبدالله بن محمد (1409ق). المصنف، به کوشش کمال یوسف الحوت، ریاض: مکتبة الرشد.
ابن جزی، محمد (1403ق). التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن جوزی، عبدالرحمان بن علی (1407ق). زاد المسیر، به کوشش محمد بن عبدالرحمن عبدالله، بیروت: دار الفکر.
ابن جوزی، عبدالرحمان بن علی (1404ق). نزهة الاعین النواظر، به کوشش محمد عبدالکریم کاظم الراضی، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن خالویه‌، حسین بن احمد (1401ق). الحجة فی القراءات السبع، به کوشش عبدالعال سالم مکرم، بیروت: دار الشروق.
ابو عبید قاسم‌ بن‌ سلام‌ (1987م). الناسخ‌ و المنسوخ‌، به‌ کوشش‌ برتن‌، کمبریج: یادوارة گیب.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1371). روح الجنان و روح الجنان (تفسیر)، به کوشش محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
ابوالمحاسن دمشقی، یوسف بن موسی (بی‌تا). المعتصر من المختصر، بیروت/ قاهره/ دمشق: عالم الکتب/ مکتبة المتنبی/ مکتبة سعد الدین.
ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد بن عبدالله (1351ق). حلیة الاولیاء، قاهره‌: مطبعة السعادة.
ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله (1428ق). الوجوه و النظائر، به کوشش محمد عثمان، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
بسوی، یعقوب بن سفیان (1394-1396ق). المعرفة و التاریخ‌، به‌ کوشش‌ اکرم‌ ضیاء عمری، بغداد: مطبعة الارشاد.
بغوی، حسین بن مسعود (1407ق). معالم التنزیل، به کوشش خالد العک و مروان سوار، بیروت: دار المعرفة.
پوست، جورج (1981م). فهرس الکتاب المقدس، بیروت: مکتبة المشعل.
تفلیسی، حبیش (1340ش). وجوه قرآن، به کوشش مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1404ق). الاشباه و النظائر فی الالفاظ القرآنیة، به کوشش محمد المصری، بیروت/ قاهره: عالم الکتب/ مکتبة المتنبی.
ثعلب، احمد بن یحیی (1960م). مجالس ثعلب، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره: دار المعارف.
ثعلبی، احمد بن محمد (1422ق). تفسیر الکشف و البیان، به کوشش ابومحمد بن عاشور، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حاکم‌ نیشابوری، محمد بن عبدالله (1411ق). المستدرک علی الصحیحین‌، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
حیری، اسماعیل بن احمد (1996م). وجوه القرآن الکریم، به کوشش فاطمه یوسف الخیمی، دمشق: دار السقا.
دامغانی، حسین بن محمد (بی‌تا). الوجوه و النظائر لالفاظ کتاب الله العزیز، به کوشش عربی عبدالحمید علی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
شافعی‌، محمد بن ادریس (بی‌تا). الام‌، بیروت: دارالمعرفة.
شوکانی، محمد بن علی (بی‌تا)  فتح القدیر، بیروت: دار الفکر.
صفار، محمد بن حسن (1404ق). بصائر الدرجات‌، تهران: مکتبة الاعلمی.
صنعانی‌، عبدالرزاق‌ بن همام (1410ق). تفسیر القرآن، به کوشش مصطفی مسلم محمد، ریاض: مکتبة الرشد.
ضیاء مقدسی، محمد بن عبدالواحد (1410ق). الاحادیث المختارة، به کوشش عبدالملک عبدالله دهیش، مکه: مکتبة النهضة الحدیثة.
طباطبایی‌، محمدحسین (بی‌تا). المیزان‌، قم: جماعة المدرسین.
طبری، محمد بن جریر (1405ق). التفسیر، بیروت: دار الفکر.
طحاوی، احمد بن محمد (1408ق). شرح مشکل الآثار، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
عهد عتیق (کتاب مقدس) (1904). لندن: انجمن پخش کتب مقدسه.
العهد العتیق (الکتاب المقدس) (1982). قاهره: دار الکتاب المقدس.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1393-1416ق). بصائر ذوی التمییز، به کوشش محمدعلی النجار، قاهره: المجلس الاعلی للشؤون الاسلامیة.
قمی‌، علی‌ بن ابراهیم (1386-1387ق‌). التفسیر، به کوشش طیب موسوی جزائری، نجف: مکتبة الهدی.
کلینی‌، محمد بن یعقوب (1391ق). الکافی، به‌ کوشش‌ علی‌اکبر غفاری، تهران‌: دار الکتب الاسلامیة.
مفید، محمد بن محمد (1414ق). تصحیح‌ اعتقادات‌ الامامیة، قم‌: دار المفید.
مقاتل بن سلیمان (1424ق). تفسیر القرآن، به کوشش احمد فرید، بیروت: دار الکتب العلمیة.
مقاتل بن سلیمان (1427ق). الوجوه و النظائر فی القرآن العظیم، به کوشش حاتم صالح الضامن، دبی: مرکز جمعة الماجد.
مکی‌، محمد بن علی (1417ق). قوت‌ القلوب‌، به کوشش باسل عیون السود، بیروت‌: دار الکتب العلمیة.
واقدی، محمد بن عمر (بی‌تا). فتوح الشام، بیروت: دار الجیل.
هارون بن موسی قاری (1409ق). الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم، به کوشش حاتم صالح الضامن، بغداد: وزارة الثقافة و الاعلام.
هناد بن سری کوفی (1406ق). الزهد، به کوشش عبدالرحمن‌ عبدالجبار فریوائی‌، کویت: دار الخلفاء.
یحیی‌ بن‌ معین‌ (1419ق). الفوائد، روایت ابوبکر مروزی، به‌ کوشش‌ خالد بن عبدالله السبیت، ریاض: مکتبة الرشد.
 
Aboda Zara (1990). Megillah, in: Hebrew-English edition of the Babylonian Talmud, I. Epstein (ed.), London, Soncino Press.
Biblia Hebraica (1937). R. Kittel and P. Kahle (eds.). Stuttgart, Württembergische Bibelanstalt.
Chenderlin, Fritz (1982). Do this as my Memorial: The Semantic and Conceptual Background and Value of Anamnēsis in 1 Corinthinas 11: 24-25, Gregorian Biblical Bookshop.
Clarke, Adam (1835-1846). The Holy Bible with a Commentary and Critical Notes, New York: Methodist Episcopal Church.
Gesenius, W. (1955). Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F.A. Brown, Oxford: Oxford University Press.
Gill, John (1748-1763). An Exposition of the Old Testament, London: N.P.
Jastrow, Marcus (1903). A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi and the Midrashic Literature, London/ New York: Luzac/ Putnam.
Leslau, Wolf (1991). Comparative Dictionary of Ge’ez (Classical Ethiopic), Wiesbaden: Harrassowitz.
Liddell, H. G. and R. Scott (1990). A Greek- English Lexicon, H. S. Jones and R. McKenzie (eds.), Oxford: Oxford University Press.
The Old Testament in Greek (1906). A. E. Brooke and N. McLean (eds.), Cambridge: Cambridge University Press.
Schottroff, Willy (1964). Gedenken im Alten Orient und im Alten Testament: Die Wurzel zalar im semitischen Sprachkreis, Neukirchener Verlag.
Yerushalmi, Yosef Hayim (1996). Zakhor: Jewish History and Jewish Memory, Washington: University of Washington Press.