نویسنده

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

نظریة دریافت تازه‌ترین تحول در دانش تفسیر است که در آن بر نقش خواننده در فهم و دریافت او از متون تأکید می‌شود. این نظریه به‌نوعی با تاریخ دریافت پیوند دارد و پیروان آن درصددند نشان دهند که چگونه فهم و تفسیر متون و به‌طور خاص متون مقدس طی زمان در فرهنگ‌ها و جمعیت‌های گوناگون تغییر کرده است. درواقع نظریة دریافت بر آن است که خوانندگان و مفسران در خلأ با متن برخورد نمی‌کنند، بلکه همگی جایگاهی اجتماعی و تاریخی دارند و این واقعیت در چگونگی تفسیر آن‌ها از متون تأثیر می‌گذارد؛ اگرچه متن قرآن کریم در خلال قرون، پس از نزول تا امروزه، نزد همة مسلمانان ثابت بوده و تغییری نکرده، تفسیر و تبیین آن تاریخ پرفرازونشیبی را سپری کرده است. نظریة دریافت محمل مناسبی برای بررسی‌های تاریخی در زمینة تفاسیر قرآنی است. در این جستار به‌طور خاص تفاسیر دانشمندان شیعی ایرانی از قرآن کریم در قرن چهاردهم بررسی شده است که جایگاه تاریخی، سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی مفسران به میزان زیادی فهم و خوانش آنان از متن مقدس را تحت تأثیر قرار داده است. غالب مفسران در بازة خاص تاریخی قرن چهاردهم و درپی حرکت احیای دینی سیدجمال‌الدین اسدآبادی رویکرد عصری ـ اجتماعی در تفسیر را برگزیده‌اند. در این رویکرد، دانش‌های نوین بشری برای تفسیر قرآن به‌کار می‌روند و به گونة بی‌سابقه‌ای آیات و اشارات قرآنی برای پاسخ‌گویی به مشکلات و مسائل اجتماعی ازجمله استعمار، استبداد، حقوق زنان، مالکیت اشتراکی، و مشروعیت نهادهای مدنی استفاده می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Introduction to Application of Reception theory for analyzing the history of Interpretations of the Qur'an A case study on Iranian Interpretations of the Qur'an in 14th

نویسنده [English]

  • phorough parsa

چکیده [English]

Reception theory is recent development in the science of interpretation which emphasizes the role of reader in reception and interpretation of a text.  Reception history is the study of  how  Quranic texts have changed over time in different cultures and communities, through  translation, or reading. In other words, reception history explores all the different ways that people have received, appropriated, and used biblical texts throughout history. According to this theory, historical , social and political conditions of the reader and author are very important and impacted on the reception and understanding of the text.  .indeed this theory tries to show the effect of social and cultural condition of readers on the issue of reception. The text of Quran didn’t change through ages but its interpretations and exegesis has changed through ages and there is many different commentary of Quran in different centuries and period of time. This article tries to analyze the history of Iranian Interpretations of the Quran in 14th by the application of reception history. Most iranian commentators of this period and after Sayyed Jamaleddin al-Afghani’s movement choose social approach in their studies. with social approach modern sciences are applied for interpretation of Quran and Unprecedentedly the verses of quran are used for solving social and political problems such as: colonialism , dictatorship , tyranny, women ‘s right ,the issue of ownership and Parliamentary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Iran
  • 14th
  • interpretation of Quran
  • Iranian commentator
  • social approach. Sayyed Jamaleddin al-Afghani
آبراهامیان، یرواند (1380). ایران بین دو انقلاب، تهران: نشر نی.
آجودانی، ماشاءالله (1384). مشروطة ایرانی، تهران: اختران.
آقابزرگ تهرانی، م‍ح‍م‍دم‍ح‍س‍ن (1362).‌ شرح زندگانی میرزای شیرازی، ترجمة حمید تیموری، تهران: میقات.
اسدآبادی، سیدجمال‌الدین (1312). مقالات جمالیه، جمع‌آوری میرزا صفات‌الله خان اسدآبادی، به‌کوشش ابوالحسن جمالی، تهران: اسلامی.
ایازی، محمدعلی (1373). المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
ایگلتون، تری (1368). پیشدرآمدی بر نظریة ادبی، ترجمة عباس مخبر، تهران: مرکز.
احمدی، بابک (۱۳۷۲). «خرد هرمنوتیک»، کلک، ش ۳۹، خرداد.
احمدی، بابک (۱۳۹۰). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
بازرگان، مهدی (بی‌تا). توحید، طبیعت، تکامل، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بازرگان، مهدی (1343). باد و باران در قرآن، تهران:‌ شرکت سهامی انتشار.
برکت، بهزاد (1393). «کنش خواندن و انسان‌شناسی ادبیات: تصویری از اندیشة ولفگانگ آیزر»، جستارهای ادبی، ش 184، بهار.
بوخنسکی، ژوزف ماری (1383). فلسفة معاصر اروپایی، ترجمة شرف‌الدین خراسانی، تهران: علمی ‌و فرهنگی.
بهار، محمدتقی (1363). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران: امیرکبیر.
پاکتچی، احمد (1389). تاریخ تفسیر، تهران:‌ دانشگاه امام صادق.
پیرنیا، حسن و عباس اقبال آشتیانی (1390). تاریخ ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه، تهران: معیار علم.
ترابی فارسانی، سهیلا (1384). تجار، مشروطیت و دولت مدرن، تهران: تاریخ ایران.
جعفریان، رسول (1381). جریان‌ها و سازمان‌های سیاسی مذهبی ایران، از روی‌کارآمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، سالهای 1320 تا 1357، تهران: مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر.
حائری، عبدالهادی (1381). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم در عراق، تهران: امیرکبیر.
حسینی، سیدجمال‌الدین (1355). عروﮤالوثقی، ترجمة عبدالله سمندر، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
خرم‌شاهی، بهاء‌الدین (1372). قرآن‌پژوهی، هفتاد بحث و تحقیق قرآنی، تهران: مرکز نشر فرهنگی مشرق.
خسروشاهی،‌ هادی (1350). العروه الوثقی و الثوره التحریریه الکبری، بی‌جا.
خوش‌منش، ابوالفضل (1392). سیدمحمود طالقانی، زندگی و شیوة قرآنی، تهران: سروش.
دورسون، داوود (1381). دین و سیاست در دولت عثمانی، ترجمة داوود رضایی و منصوره حسینی، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ذاکرحسین، عبدالرحیم (1369). مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، تهران: دانشگاه تهران.
رینگر، مونیکا ام. (۱۳۸۱). آموزش، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمة مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
زرگری‌نژاد، ‌غلام‌حسین (۱۳۷۷). رسائل مشروطیت، هجده رساله و لایحه دربارة مشروطیت، تهران: کویر‌.
زنجانی، محمد‌رضا (1333). تحریم تنباکو، تهران: حسین مصدقی‌.
سیوطى، جلال‌الدین (1404 ق). الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتاب‌خانة آیت‌الله مرعشی.
شمیم، علی‌اصغر (1379). ایران در دورة سلطنت قاجار، تهران: زریاب.
طالقانی، سیدمحمود (1344). اسلام و مالکیت، تهران: شرکت سهامی انتشار.
طالقانی، سیدمحمود (1362). پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417 ق). المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.‏
طبرسى، فضل بن حسن (1372). مجمعالبیان فى تفسیر القرآن‏، تحقیق و مقدمة محمدجواد بلاغى، تهران: ناصر خسرو‏.
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم (1377). طبقات مفسرین شیعه، قم: نوید اسلام.
عنایت، حمید (1361). اندیشة سیاسی در کشورهای اسلامی، تهران: امیرکبیر.
فروغی، محمدعلی (1343). سیر حکمت در اروپا، تهران: کتاب‌فروشی زوار.
فولادوند، محمدمهدی (1415 ق). ترجمة قرآن، تهران: دار القرآن.
فیض کاشانی، ملامحسن (1415 ق). تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران: الصدر.
قنبری، آیت (1377). «یادداشتی دربارة هرمنوتیک و انواع آن»، فصلنامة علوم سیاسی، ش 2.
کار، ای. اچ. (۱۳۵۱). تاریخ چیست؟، ترجمة حسن کامشاد، تهران: خوارزمی.
کاویانپور، احمد (1378). ترجمة قرآن کریم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات اقبال.
کسروی، احمد (1330). تاریخ مشروطة ایران، تهران: امیرکبیر.
گروه مترجمان (1356). ترجمة تفسیر طبرى‏، تهران: توس.‏
گروه مترجمان (1360). ترجمة مجمع‌البیان شیخ طبرسی، ‏تحقیق: رضا ستوده، تهران: فراهانى.‏
گیلیس، دانالد (1381). فلسفة علم در قرن بیستم، ترجمة حسن میانداری، تهران: سمت.
مجتهد شبستری، محمد (1375). هرمنوتیک، کتاب و سنت، تهران: طرح نو.
مجتهدی، مهدی (۱377). رجال آذربایجان در عصر مشروطه، به‌کوشش غلام‌رضا طباطبایی مجد، تهران: زرین.
مدرسی‌ چهاردهی، مرتضی (بی‌تا). زن‍دگ‍انی‌ و فلسفة اج‍تماعی‌ و س‍ی‍اس‍ی‌ سیدجمال‌الدین‌ افغانی، تهران: شرکت اقبال و شرکاء‏.
مدنی، سیدجلال‌الدین (1361). تاریخ سیاسی معاصر ایران، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
مشکینی، علی (بی‌تا). تکامل در قرآن، ترجمة ق. حسین‌نژاد، تهران:‌ دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1373). ترجمة قرآن، قم: دارالقرآن الکریم.
ملایی توانی، علیرضا (1390). درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ، تهران: نشر نی.
موسوى همدانى، سیدمحمدباقر (1374). ترجمة تفسیرالمیزان‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.‏
مولانا، حمید (1370). سیر مطبوعات در ایران، تهران:‌ دانشگاه تهران.
مهدی‌زاده، سیدمحمد (1393). نظریه‌های رسانه: اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، تهران: همشهری.
میبدی، رشیدالدین (1371). کشفالأسرار و عدةالأبرار، تهران: امیرکبیر.
میرابوالقاسمی، محمدحسین (1382). طالقانی فریادی در سکوت: سیری کوتاه در زندگی و اندیشه‌های آیت‌الله طالقانی، ج 1، تهران: انتشار.
نجفی خمینی، محمدجواد (1398 ق). تفسیر آسان، تهران: اسلامیه.
واعظی، احمد (1393). درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
واعظی، احمد (1392). نظریة تفسیر و مسائل آن، قم:‌ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
والش، ویلیام هنری (۱۳۶۳). مقدمه‌ای بر فلسفة تاریخ، ترجمة ضیاءالدین علایی طباطبایی، تهران: امیرکبیر.
هاشمیان، احمد (۱۳۷۹). تحولات فرهنگی ایران در دورة قاجاریه و مدرسة دارالفنون، تهران: مؤسسة جفرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
هولت، پی. ام. و آن لمپتون (1382). تاریخ اسلام، پژوهش دانشگاه کمبریج، تهران: امیرکبیر.