مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی

بازتفسیر واژگان «فقر/ غنا» در قرآن کریم با تکیه بر زمینه‏های انسان‏شناختی ساخت مفهوم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

احمد پاکتچی 1
محمد حسن شیرزاد 2
محمد حسین شیرزاد 2

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده
واژگان «فقر» و «غنا» بارها در قرآن کریم در محور همنشینی کنار یکدیگر قرار گرفته و زوج معناییِ تکرارشونده‏ای را شکل داده‏اند. مرور بر آرای عالمان مسلمان نشان می‏دهد که آنان به ذکر معنای لغوی این واژگان بسنده کرده، اطلاع چندانی از زمینه‏های شکل‏گیری این مفاهیم در اختیار نداشته‏اند. این پژوهش می‏کوشد با بهره‏گیری از داده‏های زبان‏شناسی تاریخی و الگوهای عمومی در دانش انسان‏شناسی، زمینه‏های فرهنگی ساخت این مفاهیم را بیشتر بکاود تا درک عمیق‏تری از آیات قرآنی که دربردارنده این زوج واژگانی هستند، فراهم آید. پژوهش حاضر نشان می‏دهد تفاوت در سبک زندگی حضری و بدوی در شبه‏جزیره می‏توانست موجب درک متفاوت از جهانِ پیرامون شده، معناسازی‏های گوناگون و گاه متضاد از یک پدیده را به همراه آورد. این مطالعه آشکار می‏سازد که زوج واژگانی «فقر/ غنا» برساخته از طرز فکر مردمان حاضره - نه بادیه - نسبت به تنگدستی و ثروت‏اندوزی در بافت فرهنگی- اقتصادی شبه‏جزیره بوده است.
 

کلیدواژه‌ها

معناشناسی فرهنگی
انسان‏شناسی فرهنگی
معناسازی
سبک زندگی
حاضرةالعرب
بادیةالعرب

عنوان مقاله English

Reinterpretation of Faqr and Ġinā in the Holy Qur'an; the Study of the Anthropological Context of the Meaning-Formation

نویسندگان English

Ahmad Pakatchi 1
Muhammad Hassan Shirzad 2
Muhammad Hussain Shirzad 2
1 Associate Professor, Imam Sadegh University
2 Ph. D. Student of Quran and Hadith Studies, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
چکیده English

The Arabic words "Faqr" and "Ġinā" are repeatedly found in the Holy Qur'an in the syntagmatic axis and have shaped the recurring opposite couple in the Qur'anic verses. A glance at the Muslim scholars' opinion shows that they have just mentioned the lexical meaning of these words and did not have much knowledge about the process of their meaning-formation. Using historical linguistic data and general Anthropological patterns, this study tries to explore the cultural backgrounds in which "Faqr" and "Ġinā" were formed. This study indicates that the distinctions between sedentary lifestyle and nomadic one in Arabian Peninsula could lead to different perceptions of the world, and hence to distinctive or sometimes contrary meaning-formation of the same phenomena. This study shows that "Faqr" and "Ġinā" are born out of the mentality of sedentary Arabs towards poverty and wealth in cultural-economic context in Arabian Peninsula.

کلیدواژه‌ها English

Cultural Semantics
Cultural Anthropology
Meaning-formation
lifestyle
Sedentary Arabs
Nomadic Arabs

  1. علاوه بر قرآن کریم؛

    1. آلوسی، محمود شکری (1314ق)، بلوغ الأرب فی معرفة أحوال العرب، به کوشش محمد بهجة الأثری، قاهره: دار الکتاب المصری.
    2. ابن ابی حاتم رازی، عبدالرحمان بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش اسعد محمد الطیب، عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفی الباز.
    3. ابن عطیة، عبدالحق بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، به کوشش عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
    4. ابن فارس، احمد (1399ق)، معجم مقاییس اللغة، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دار الفکر.
    5. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1408ق)، البدایة و النهایة، به کوشش علی شیری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    6. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    7. ابن هشام، عبدالملک (1411ق)، السیرة النبویة، به کوشش طه عبدالرؤوف سعد، بیروت: دار الجیل.
    8. ابوالبقاء عکبری، عبدالله بن حسین (بی‏تا)، التبیان فی إعراب القرآن، عمان: بیت الأفکار الدولیّة.
    9. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، به کوشش محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی.
    10. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین (1407ق)، الأغانی، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت: دار الفکر.
    11. ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، به کوشش صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
    12. ابوعبیدة معمر بن مثنی (1381ق)، مجاز القرآن، به کوشش محمد فؤاد سزگین، قاهره: مکتبة الخانجی.
    13. ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله (1400ق)، الفروق فی اللغة، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
    14. ازرقی، محمد بن عبدالله (1403ق)، أخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، به کوشش رشدی الصالح ملحس، بیروت: دار الأندلس.
    15. ازهری، محمد بن احمد (2001م)، تهذیب اللغة، به کوشش محمد عوض مرعب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    16. برّو، توفیق (1996م)، تاریخ العرب القدیم، دمشق/ بیروت: دار الفکر/ دار الفکر المعاصر.
    17. بلاذری، احمد بن یحیی (1417ق)، أنساب الأشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر.
    18. پاکتچی، احمد (1388ش)، «ثقیف»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد هفدهم، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
    19. پاکتچی، احمد (1391ش)، روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
    20. ثعلبی، احمد بن ابراهیم (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    21. جعفری، شیوا (1388ش)، «جاده بخور»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد هفدهم، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
    22. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، تاج اللغة و صحاح العربیة، به کوشش احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
    23. خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.
    24. دلو، برهان الدین (1989م)، جزیرة العرب قبل الإسلام، بیروت: دار الفارابی.
    25. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، به کوشش صفوان عدنان داودی، دمشق/ بیروت: الدار الشامیة/ دار العلم.
    26. ریویر، کلود (1390ش)، درآمدی بر انسان‏شناسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
    27. زمخشری، محمود بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
    28. سورآبادی، عتیق بن محمد (1380ش)، تفسیر سورآبادی، به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو.
    29. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر (1404ق)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    30. صاحب بن عباد (1414ق)، المحیط فی اللغة، به کوشش محمد حسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتاب.
    31. طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    32. طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
    33. طریحی، فخرالدین (1375ش)، مجمع البحرین، به کوشش سید احمد حسینی، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
    34. طوسی، محمد بن حسن (بی‏تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، به کوشش احمد قصیر عاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    35. علی، جواد (1993م)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بیروت/ بغداد: دار العلم للملایین/ مکتبة النهضة.
    36. العلی، صالح احمد (2000م)، تاریخ العرب القدیم و البعثة النبویة، بیروت: شرکة المطبوعات.
    37. فاکهی، محمد بن اسحاق (1414ق)، أخبار مکّة، به کوشش عبدالملک عبدالله دهیش، بیروت: دار خضر.
    38. فراء، یحیی بن زیاد (بی‏تا)، معانی القرآن، به کوشش احمد یوسف نجاتی و همکاران، مصر: دار المصریّة.
    39. فرّوخ، عمر (1984م)، تاریخ الجاهلیّة، بیروت: دار العلم للملایین.
    40. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1426ق)، القاموس المحیط، به کوشش محمد نعیم العرقسوسی، دمشق: مؤسّسة الرسالة.
    41. فیومی، احمد بن محمد (بی‏تا)، المصباح المنیر، بیروت: المکتبة العلمیّة.
    42. مشکور، محمد جواد (1357ش)، فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‏های سامی و ایرانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    43. مصطفوی، حسن (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    44. مقاتل بن سلیمان (1423ق)، التفسیر، به کوشش عبدالله محمود شحاتة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    45. ولفنزون، اسرائیل (بی‏تا)، تاریخ اللغات السامیة، بیروت: دار القلم.
    46. یاقوت حموی، شهاب الدین (1995م)، معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
    47. یعقوب الثالث، اغناطیوس (1969م)، البراهین الحسیة علی تقارض السریانیة و العربیة، دمشق: نشر مؤلف.
      1. Beeston, A. F. L. et al. (1982), Sabaic Dictionary, Beyrouth: Librairie du Liban.
      2. Black, J. et al. (2000), A Concise Dictionary of Akkadian, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
      3. Brun, S. (1895), Dictionarium Syriaco – Latinum, Beryti Phoeniciorum: Typographia PP. Soc. Jesu.
      4. Bukharin, Mikhail (2010), "Mecca on the Caravan Routes in Pre-Islamic Antiquity", The Qur'an in Context, Vol. 6, Leiden: Brill.
      5. Campbell, Lyle (1999), Historical Linguistics, Cambridge/Massachusetts: The MIT Press.
      6. Clauson, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
      7. Costaz, Louis (2002), Syriac-English Dictionary, Beirut: Dar El-Machreq.
      8. Dalman, Gustaf (1901), Aramäisch-Neuhebräisches Wörterbuch zu Targum, Talmud und Midrasch, Frankfurt: Kauffmann.
      9. Donald, James (1872), Chambers's Etymological Dictionary of the English Language, Edinburgh: W. & R. Chambers.
      10. Drower, E. S. & Macuch, R. (1963), A Mandaic Dictionary, Oxford: Clarendon Press.
      11. Ferraro, Gary (1995), Cultural Anthropology: An Applied Perspective, 2nd edition, New York: West Publishing Company.
      12. Gelb, Ignace, et al. (1998), The Assyrian Dictionary, Chicago: Oriental Institute of Chicago University.
      13. Gesenius, William (1939), A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F. Brown, Oxford: Oxford University Press.
      14. Glare, P. G. W. (1968), Oxford Latin Dictionary, Oxford: Clarendon Press.
      15. Gray, Louis (1971), Introduction to Semitic Comparative Linguistics, Amsterdam: Philo Press.
      16. Jastrow, Marcus (1903), A Dictionary of the Targumim, London/New York: G. P. Putnam's Sons.
      17. Jeffery, Arthur (1938), The Foreign Vocabulary of The Quran, Baroda: Oriental Institute.
      18. Juynboll, T. W. (1919), "Pilgrimage (Arabian and Muhammadan)", Encyclopedia of Religion and Ethics, vol. 10, ed. James Hastings, Edinburgh: T. & T. Clark.
      19. Klein, E. (1987), A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language, Jerusalem: The University of Haifa.
      20. Kottak, Conrad Phillip (2002), Cultural Anthropology, Boston: ‎McGraw-Hill.
      21. Liddell, H. G. & Scott, R. (1996), A Greek-English Lexicon, Oxford: Clarendon Press.
      22. Montgomery Watt, William (1988), Muhammad's Mecca, Edinburgh: Edinburgh University Press.
      23. Moscati, Sabatino (1980), An Introduction to the Comparative Grammar of the Semitic Languages, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
      24. Muss-Arnolt, W. (1905), A Concise Dictionary of the Assyrian Language, Berlin: Reuther & Reichard.
      25. Nakano, Aki'o (1986), Comparative Vocabulary of Southern Arabic, Tokyo: Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa.
      26. Oleary, De Lacy (1923), Comparative Grammar of the Semitic Languages, London: Kegan Paul.
      27. Olmo Lete, G. del & Sanmartin, J. (2003), A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition, translated by Wilfred Watson, Leiden: Brill.
      28. Orel, Vladimir & Stolbova, Olga (1995), Hamito-Semitic Etymological Dictionary, Leiden: Brill.
      29. Palmer, F. R. (1976), Semantics: A New Outline, Cambridge: Cambridge University Press.
      30. Skeat, W. (1888), An Etymological Dictionary of the English Language, London: Oxford University Press.
      31. Tylor, Edward B. (1871), Primitive Culture, London: John Murray.
      32. Vidal, F. S. (1986), "AL-ḤIDJR", The Encyclopedia of Islam, 2nd ed., Vol. 3, Leiden: Brill.
      33. Zammit, Martin (2002), A Comparative Lexical Study of Qur'anic Arabic, Leiden: Brill.

     

  • تاریخ دریافت 12 دی 1397
  • تاریخ بازنگری 25 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش 10 فروردین 1398

صفحه اصلی

راهنمای نویسندگان

ارسال مقاله

داوران

تماس با ما