نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان وادبیات عربی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد زبان وادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران

3 دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

چکیده

قرآن کریم متنی است سرشار از نشانه‌ها و معانی که همواره زمینه را برای به‌کارگیری روش‌ها و رویکردهای متنوع مطالعه و تحلیل متن فراهم می‌سازد. مقاله حاضر بر رویکرد «نشانه‌شناسی گفتمان» در مکتب نشانه‌شناسی پاریس، تکیه دارد. رویکردی که به تجزیه و تحلیل سازوکار ساخت معنا در فرآیند تولید متن می‌پردازد. این نوشتار بر آن است تا با تحلیل ساخت‌های متنی ظن در قرآن کریم و نیز با به‌کار‌گیری الگوی «مربع نشانه‌شناختی» و مشخصاً با الهام از «مربع حقیقت‌نمایی»، فرآیند شکل‌گیری دلالت ظنّ را در گفتمان قرآنی تبیین کند. مطالعة چهار گونة ظن در پیکرة قرآن کریم نشان می‌دهد که بر اساس مربع حقیقت‌نمایی ظن و علم، انسان در مواجهه با امور مختلف مادی و غیرمادی دچار یکی از چهار حالت توهم ادراکی، صدق، کذب و راز می‌شود و در این میان ایمان و انکار فاعل شناسا در امور غیرمادی همچون رسالت انبیاء، خداوند و صفات او و نیز برپایی رستاخیز، نقش مهمی در سازوکار ساخت معنای ظن ایفا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Discursive Semiotics of "Zann" in the Holy Quran Based on the Square of Veridiction

نویسندگان [English]

  • Haleh badindeh 1
  • Sayyed Edbrahim Dibaji 2
  • Gholam Abbas Rezaei Haftador Rezaei Haftador 3

1 PhD student of Arabic Language and Literature, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.

2 Professor of Arabic Language and Literature, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran

3 Associate Professor of Arabic Language and Literature, University of Tehran

چکیده [English]

The Holy Quran is a text replete with signs and an infinite resource of meanings, which always provides the ground for using a variety of methods and approaches of text study and analysis. Meanwhile, the current article depends upon "discursive semiotics" approach, as followed in the Paris School; an approach which analyzes the mechanism of meaning making in the process of text production. Analyzing the textual structures of zann (suspicion) in the Holy Quran and using the model of "semiotic square", more specifically inspired by the "square of veridiction", this study attempts to explain the formation process of zann signification in the Quranic discourse. Studying the four kinds of zaan shows that based on the square of verdiction with regard to zann and elm (knowledge) in the Holy Quran, one gets involved with the four states of illusion, truth, falsehood and secret when dealing with different issues. Meanwhile, the knower's belief in and their denial of immaterial things such as the prophecy of prophets, God and His attributes along with the resurrection play a key role in the mechanism of making a meaning for zann.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Holy Quran
  • suspicious (zann)
  • knowledge (elm)
  • semiotic square
  • veridiction square
قرآن کریم (1374ش)، ترجمۀ عبدالمحمد آیتى، تهران: سروش.
ابن‌عاشور، محمدطاهر (۱۴۲۰ ق)، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابوعبیده، معمر‌بن المثنى (1381 ق‏)،مجاز القرآن‏، بتحقیق فؤاد سزگین، قاهره‏: مکتبة الخانجی‏.
خوانساری، محمد (1375 ش)، منطق صوری، تهران: آگاه.
‌السیوطی، عبد‌الرحمن‌بن ابی‌بکر (۱۴۲۰ ق)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بتحقیق: فواز محمد زمرلی، ‌بیروت: دار الکتاب العربی.
شعیری، حمید‌رضا (1381 ش)،مبانی معناشناسی نوین، تهران: سمت.
شعیری، حمید‌رضا (1387 ش)، «روش مطالعة گفته‌ای و گفتمانی در حوزة نشانۀ ‌معناشناسی»، در:مجموعه مقالات سومین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر، به‌کوشش فرهاد ساسانی، تهران: فرهنگستان هنر، ش 13.
شعیری، حمید‌رضا (1392 ش)، تجزیه‌وتحلیل نشانۀ معناشناسی گفتمان، تهران: سمت.
صفوی، کوروش (1383 ش)، از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد نخست: نظم، تهران: سورۀ مهر.
الطباطبائی، محمدحسین (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
الطبرانی، سلیمان‌‌بن ‌احمد (۲۰۰۸ م)، تفسیر کبیر (تفسیر القرآن العظیم)،اردن:‌ دارالکتاب الثقافی.
الطبری، محمد‌بن‌ جریر (۱۴۱۲ م)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
عباسی، علی (1389ش)، «تحلیل گفتمانی شازده کوچولو»،مجلۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، ‌ش ۱.
القرطبی، محمد‌بن احمد (۱۳۶۴ ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو.
 
Greimas, Algirdas Julien and Joseph Courtâes (1982), Semiotics and Language: An Analytical Dictionary, L. Crist and D. Patte and al. Bloomington (trans.), Indiana: Indiana University Press.
Hebert, Louis (2011), Tools for Text and Image Analysis: An Introduction to Applied Semiotics, Julie Tabler (trans.): <http://www.signosemio.com>. 5/7/1397
Martin, Bronwen and Felizitas Ringham (2006), Key Terms in Semiotics, Great Britain: MPG Books Ltd.