پژوهشی
هاله بادینده؛ سید ابراهیم دیباجی؛ غلامعباس رضایی هفتادر
دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، صفحه 1-29
چکیده
قرآن کریم متنی است سرشار از نشانه‌ها و معانی که همواره زمینه را برای به‌کارگیری روش‌ها و رویکردهای متنوع مطالعه و تحلیل متن فراهم می‌سازد. مقاله حاضر بر رویکرد «نشانه‌شناسی گفتمان» در مکتب نشانه‌شناسی پاریس، تکیه دارد. رویکردی که به تجزیه و تحلیل سازوکار ساخت معنا در فرآیند تولید متن می‌پردازد. این نوشتار بر آن است تا با ...
بیشتر
قرآن کریم متنی است سرشار از نشانه‌ها و معانی که همواره زمینه را برای به‌کارگیری روش‌ها و رویکردهای متنوع مطالعه و تحلیل متن فراهم می‌سازد. مقاله حاضر بر رویکرد «نشانه‌شناسی گفتمان» در مکتب نشانه‌شناسی پاریس، تکیه دارد. رویکردی که به تجزیه و تحلیل سازوکار ساخت معنا در فرآیند تولید متن می‌پردازد. این نوشتار بر آن است تا با تحلیل ساختهای متنی ظن در قرآن کریم و نیز با به‌کارگیری الگوی «مربع نشانهشناختی» و مشخصاً با الهام از «مربع حقیقت‌نمایی»، فرآیند شکل‌گیری دلالت ظنّ را در گفتمان قرآنی تبیین کند. مطالعة چهار گونة ظن در پیکرة قرآن کریم نشان میدهد که بر اساس مربع حقیقت‌نمایی ظن و علم، انسان در مواجهه با امور مختلف مادی و غیرمادی دچار یکی از چهار حالت توهم ادراکی، صدق، کذب و راز میشود و در این میان ایمان و انکار فاعل شناسا در امور غیرمادی همچون رسالت انبیاء، خداوند و صفات او و نیز برپایی رستاخیز، نقش مهمی در سازوکار ساخت معنای ظن ایفا میکند.
پژوهشی
نصرت نیل ساز؛ هادی زینی ملک اباد
دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، صفحه 31-56
چکیده
میراث مکتوب کهن سرشار از اطلاعاتی است که هسته اولیه شکل‌گیری علوم مختلف را روشن می‌سازد. مجازالقرآن ابوعبیده معمر بن‌مثنی از مهمترین آثار حوزه پژوهشهای ادبی و زبانی است که تأثیر زیادی بر آثار بعدی گذاشته است. در این مقاله با تبیین جایگاه مجازالقرآن در میان تفاسیر و تحلیل مبانی و الگوهای تفسیری آن، به تحلیل مفهوم مجاز و کارکردهای ...
بیشتر
میراث مکتوب کهن سرشار از اطلاعاتی است که هسته اولیه شکل‌گیری علوم مختلف را روشن می‌سازد. مجازالقرآن ابوعبیده معمر بن‌مثنی از مهمترین آثار حوزه پژوهشهای ادبی و زبانی است که تأثیر زیادی بر آثار بعدی گذاشته است. در این مقاله با تبیین جایگاه مجازالقرآن در میان تفاسیر و تحلیل مبانی و الگوهای تفسیری آن، به تحلیل مفهوم مجاز و کارکردهای آن در مجازالقرآن پرداخته شده است. با تحلیل جایگاه مجازالقرآن در میان تفاسیر، وثاقت و مهارتهای ابوعبیده میتوان به حوزه مفهومی مجاز و نیز تحلیل درست دیدگاه دانشمندان در مورد اثر پیبرد و پشتوانه علمی تحلیل متن مجازالقرآن را نیز کشف نمود. نتایج پژوهش نشان میدهد که ابوعبیده برای تبیین ماهیت و حوزه معنایی مجاز، پس از بیان مبانیاش نسبت به زبان قرآن و تبیین علت نیاز به تفسیر، از ابزارهای تفسیری مختلفی مانند تبیین واژگان، صرف و نحو، علوم بلاغت و قرائات بهره جسته است. همچنین باید اشاره کرد که معنای اصطلاح مجاز در گذر زمان تطور یافته و نخستین کاربرد آن در مجازالقرآن تفسیری بوده، اما در دورههای بعد در معنای خاص ادبی و در مقابل حقیقت به کار رفته است.
پژوهشی
مجتبی شکوری؛ فاطمه حاجی اکبری
دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، صفحه 104-138
چکیده
یکی از نعمتهای بهشتیان که در آیه 21 سوره طور بدان اشاره شده، الحاق ذریه مؤمنان به ایشان به شرط تبعیت از آنها در ایمان عنوان شده است. مفسران پیرامون اینکه مراد از ذریه چیست و این ذریه با چه شرایطی میتوانند به پدران خود ملحق شوند، نظرات مختلفی ابراز نمودهاند. پرداختن به این موضوع از این نظر اهمیت مییابد که چگونگی و شرایط این ...
بیشتر
یکی از نعمتهای بهشتیان که در آیه 21 سوره طور بدان اشاره شده، الحاق ذریه مؤمنان به ایشان به شرط تبعیت از آنها در ایمان عنوان شده است. مفسران پیرامون اینکه مراد از ذریه چیست و این ذریه با چه شرایطی میتوانند به پدران خود ملحق شوند، نظرات مختلفی ابراز نمودهاند. پرداختن به این موضوع از این نظر اهمیت مییابد که چگونگی و شرایط این الحاق میتواند نقش مهمی در تنظیم عملکرد دنیوی و انتظارات اخروی فرد مسلمان ایفا نماید. به عنوان نمونه، اگر فهم از این آیه اینگونه باشد که مؤمنان میتوانند ذریه مؤمن خود را در بهشت به خود ملحق نمایند، انگیزه انجام و کثرت اعمال صالح در میان فرزندان مؤمنین کاهش یافته و این تلقی پیش میآید که مسلمانان میتوانند با احراز سطحی حداقلی از ایمان، به درجات والاترین مؤمنان از میان اجداد خود نائل گردند. واکاوی تاریخی نظرات مفسرین نشان میدهد که به مرور زمان و با اهمیت یافتن مباحث عدل الهی و عدالت اجتماعی در سدههای اخیر، مفسران به دیدگاهها و نظراتی گرایش یافتهاند که چالشهای موجود در مفاهیم آیه را برطرف سازد. لذا اکثر مفسران متأخر و معاصر معتقدند مناسبترین برداشت از آیه آن است که اولاً مراد از ذریه را صرفاً فرزندان و نه نسلهای بعدتر و ثانیاً مراد از الحاق را صرف همنشینی و نه همدرجهبودن قلمداد نماییم.
پژوهشی
ثمانه علوی
دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، صفحه 57-81
چکیده
از جمله اهدافِ تفسیرِ مبتنی بر تکثر معنا، نظریهی ارزش افزایی در تفسیر هرمنوتیکی متون است. یک تفسیر ارزش افزا، دامنهای از احتمالات تفسیری را به‌سوی متن روانه میدارد تا ارزش اعتبار ادبیِ آن را به‌حد اعلا رسانده و آشکار نماید. در مقابل فواید مترتبی نظیر ویژگی‌های منحصربه‌فرد متنی نظیر ظرفیت‌های زبانی، امکانات بالقوة معنایی ...
بیشتر
از جمله اهدافِ تفسیرِ مبتنی بر تکثر معنا، نظریهی ارزش افزایی در تفسیر هرمنوتیکی متون است. یک تفسیر ارزش افزا، دامنهای از احتمالات تفسیری را به‌سوی متن روانه میدارد تا ارزش اعتبار ادبیِ آن را به‌حد اعلا رسانده و آشکار نماید. در مقابل فواید مترتبی نظیر ویژگی‌های منحصربه‌فرد متنی نظیر ظرفیت‌های زبانی، امکانات بالقوة معنایی متن، تأثیرپذیری خوانش متن از دایرةالمعارف خواننده و اطلاعات عصری آن، مشکل عمدهی چنین رویکردی در هرمنوتیک پسامدرن، بیاعتنایی بهقصد مؤلف بهعنوان تنها فاکتور تعیّن بخش معنای متن است. ازاینرو نظریهی ارزش افزایی بهطور مطلق امکان طرح در همهی متون را نخواهد داشت؛ بنابراین پژوهش فوق که به شیوهی توصیفی-تحلیلی همراه با گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانهای انجامگرفته است میکوشد با طرح فرضیهی « ارزش افزایی قصدی گرا » تعدّد معانی برداشتشده از قرآن را در عین ملتزم بودن بهقصد ماتن اثبات نماید و در پی نفی توأمان «وحدت معنایی مبتنی بر قصدی گرایی انحصاری» و «کثرت معنایی مبتنی بر ذهنیگرایی افراطی» برآید و روش تفسیری جدیدی را برای تفاسیر متون به خصوص متن مقدس قرآن ارائه نماید.
پژوهشی
وفادار کشاورزی؛ محمد علی همتی
دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، صفحه 83-103
چکیده
خودبرتربینی و رفتار کبر‌ورزانه‌ی انسان در برابر خدواند یا مخلوقات او یکی از رذایل اخلاقی است که در قرآن با واژه‌ی «استکبار» و مشتقاتش و در عهدین با واژگان متعددی بیان شدهاست. برای شناخت ابعاد گسترده‌ی این مفهومِ کلیدی لازم است واژگان مربوط به آن در کتب مقدس، واژهشناسی و معناشناسی شود و عوامل، ویژگی‌ها و فرجام ...
بیشتر
خودبرتربینی و رفتار کبر‌ورزانه‌ی انسان در برابر خدواند یا مخلوقات او یکی از رذایل اخلاقی است که در قرآن با واژه‌ی «استکبار» و مشتقاتش و در عهدین با واژگان متعددی بیان شدهاست. برای شناخت ابعاد گسترده‌ی این مفهومِ کلیدی لازم است واژگان مربوط به آن در کتب مقدس، واژهشناسی و معناشناسی شود و عوامل، ویژگی‌ها و فرجام کار آنان که به این رذیلهی اخلاقی دچار می‌شوند، تبیین گردد. این جستار به روش تحلیلی- تطبیقی به واژهشناسی و معناشناسی استکبار و تکبّر در عهدین و قرآن پرداخته، عوامل به وجود آورندهی آن را در انسان از طریق آیات هر کدام از کتب مقدس بررسی نموده و با تحلیل ویژگی‌های مستکبران و متکبّران به بیان فرجام شوم آنان از دیدگاه کتب مقدس پرداختهاست. در کتب مقدس واژگان متعددی این مفهوم را بیان نموده، عواملی تقریبا مشابه چون پیروی از هوای نفس، احساس بینیازی و فراموشی قدرت خداوند، زمینه ساز آن و صفاتی چون ادعای خدایی، استهزا و انکارِ اصول اعتقادی به عنوان صفات ایشان و فرجام شومی نظیر گمراهی و هلاکت در دنیا، محرومیت از بهشت و خسران ابدی به عنوان مجازات آنان ذکر شدهاست، هر چند که این مفهوم با تمام ابعادش، در قرآن نمودی ژرفتر و گستردهتر یافته است.
پژوهشی
نرگس معصومی مفرد؛ مسعود اکبری زاده؛ مهدی محمدی نیا؛ احمد مجوزی
دوره 3، شماره 2 ، شهریور 1398، صفحه 139-160
چکیده
پژوهشگران بسیاری در خصوص قرآن کریم به بررسی و مطالعه پرداخته اند لیکن بر اساس نظریه نقش گرای نظام مند هلیدی الگوهای تجربه بر اساس فرآیندها و در چارچوب فرانقش اندیشگانی در زبان نمود پیدا می کنند. این فرانقش نگرش گوینده را نسبت به جهان هستی رقم می زند و به بررسی محتوای گزاره ای هر بند می پردازند. این پژوهش قصد دارد... د تا جزئیات ارائه ...
بیشتر
پژوهشگران بسیاری در خصوص قرآن کریم به بررسی و مطالعه پرداخته اند لیکن بر اساس نظریه نقش گرای نظام مند هلیدی الگوهای تجربه بر اساس فرآیندها و در چارچوب فرانقش اندیشگانی در زبان نمود پیدا می کنند. این فرانقش نگرش گوینده را نسبت به جهان هستی رقم می زند و به بررسی محتوای گزاره ای هر بند می پردازند. این پژوهش قصد دارد... د تا جزئیات ارائه شده درپنج سوره از قرآن را که با کلمه‌ی «قل» آغاز می‌شوند(جن، کافرون، اخلاص، فلق و ناس) و سور مقولات نامیده می شوند با تکیه بر دیدگاه فرانقش اندیشگانی دستورنقش گرایی نظام مند هلیدی بررسی کند تا دریافت کاملتر و بهتری از کلام الهی به دست آید و گامی به سوی کمال برداشته شود. بعد از استخراج و یافتن معانی و طبقه بندی تعداد هشتاد و نه فعل این در این سوره ها نتایج حاصله از روش آماری نشان داد که هر شش نوع فرآیند فعلی در این سوره ها کاربرد دارد اما در سوره جن بیشترین فرایند مربوط به فرایند ذهنی است که هماهنگ برموضوع و فضای حاکم بر آن می باشد و فرایندهای مادی و کلامی در رتبه های بعد قرار دارند در حالیکه درچهار سوره دیگر فرآیند مادی دارای بیشترین درصد فراوانی است وعلت آن را می توان قابل فهم کردن متن برای بشر دانست. رتبه های بعدی فرآیندها مربوط به فرآیند کلامی است که با طبقه بندی این سوره ها و آغاز آنها با کلمه "قل" همخوانی دارد.
