نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه الهیات و معارف اسلامی - علوم قرآن و حدیث، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی ، آبادان، ایران.

2 استادیار گروه الهیات ومعارف اسلامی-علوم قرآن وحدیث، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران.

3 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل، ایران.

1022034/isqs.2020.5169

چکیده

بینامتنی، یکی از گونه های پژوهش در میان متون مختلف است که بیانگر ارتباط معنایی دو سویه، بین متن غایب و متن حاضر می باشد. این نوع از پژوهشها، با رویکرد ادبی-زبانی انجام می شود و متون از قاعدة اثرپذیری و اثرگذاری تبعیّت نموده و در گونة کریستوایی آن، روابط بین آن ها به سه شکل نفی جزئی، نفی متوازی و نفی کلی نمایان است. این پژوهش بر آن بوده تا روابط ذکر شده را بین دو نصّ آسمانی در مقولة توحید در خالقیّت و عناوین مرتبط با آن همچون: ابداع، انشاء، تصویر، بارئ و... مورد واکاوی قرار دهد تا از تجلّی آیات قرآنی در ادعیّة صحیفة سجّادیّه، و میزان اثرپذیری متن حاضر از غایب، هر چه بهتر چهره گشایی کند. لذا پس از کنکاش و پژوهش در دو متن یاد شده، دستاوردهای پژوهشی، گویای آن است که روابط نفی جزئی و نفی متوازی کاربرد بیشتری دارد؛ به گونه ای که امام سجّاد(ع) با به کاربردن الفاظ قرآن و گاهی با بهره گیری از محتوای آیات، پیوندی عمیق بین ثقل اکبر و ثقل اصغر برقرار نموده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی با استقصای متن صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

tertextuality matters pertaining between Quran and Sahifa Sajjadieh

نویسندگان [English]

  • saleh Saeedi Abueshaghi 1
  • Saeed Abbasinia 2
  • hadi razaghi 3

1 PhD student in the Department of Theology and Islamic Studies - Quranic and Hadith Sciences, Abadan Branch, Islamic Azad University, Abadan, Iran.

2 Assistant Professor, Department of Theology and Encyclopedias, Islamic Sciences, Vahdis Quran, Abadan Branch, Islamic Azad University, Abadan, Iran.

3 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Noshirvani University of Technology, Babol, Iran.

چکیده [English]

Abstract
Intertextuality is one of the types of research among different texts that expresses the bi-directional semantic relationship between the absent text and the present text. This type of research is done with a literary-linguistic approach and the texts follow the rule of being influenced and influencing, and in their Christovan form, the relations between the texts are manifested in three forms of partial negation, parallel negation and general negation. The authors of these lines have tried to examine the mentioned relations between the two heavenly texts in the category of monotheism in creation and related titles including innovation, composition, image, the Creator, etc., in order to manifest the Quranic verses in Sajjadia's prayers to better reveal the effectiveness of the present text from the absent one. Therefore, after exploring and researching the two texts, findings indicate that partial negation and parallel negation relations are more applicable in such a way that Imam Sajjad (AS) has established a deep connection between the Quran and the Prophet's family by using the words of the Quran and content of the verses. This research has been carried out via a descriptive-analytical approach to text analysis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "the Quran
  • Sahifa Sajjadia
  • Intertextuality
  • Monotheism in creation"
قرآن کریم
صحیفة سجّادیّه
آلن، گراهام، (۱۳۸۰ش)،بینامتنیت، ترجمه: پیام یزدان جو، تهران: نشر مرکز.
ابن اثیر، مبارک بن محمد، (۱۹۶۳م)، النهایه فی غریب الحدیث والاثر، تحقیق: محمود محمد الطناحی، المکتبه الاسلامیه.
ابن عاشور، محمدطاهر (۱۴۲۰ق)، التحریر والتنویر، چاپ اول، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، تصحیح: هارون، عبدالسلام محمد، قم: مکتب الاعلام الإسلامی.
ابن فهد حلی، محمد (1407ق)، عده الداعی و نجاح الساعی، تصحیح: احمد موحدی قمی، چاپ اول، بی جا: دار             الکتب الاسلامی. 
ابن منظور، محمدبن مکرم (۱۴۱۴ق)، لسان العرب، تصحیح: جمال الدین میردامادی، الطبعه الاولی، بیروت: دار الفکر.
ابوالبِقاء کفوی، ایوب بن موسی (۱۹۸۱م)، الکلیات معجم فی المصطلحات و الفروق اللغویه، به کوشش: عدنان درویش              و محمد مصری، دمشق: بی نا.
ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، محقق: جمیل، صدقی محمد، چاپ اول، بیروت: دار          الفکر. 
بیضاوی، عبدالله بن عمر (۱۴۱۸ق)، انوارالتنزیل و اسرارالتأویل، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
تهانوی، محمدعلی (۱۹۹۶م)، موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، چاپ اول، بیروت: مکتبه لبنان.
 حلبی، احمد طعمه (۲۰۰۷م)،  اشکال التناص الشعری، قاهره: مجله المواقف الأدبی.
سبزواری، ابراهیم (۱۳۴۹ش)، شرح صحیفة سجّادیّه، چاپ اول، تهران: حاج میرزا احمد کتابفروش تهرانی.
سجادی، سید احمد (۱۳۸۴ش)، نجوای عارفانه، چاپ اول، اصفهان: بنیاد قرآن و عترت.
شرباصی، احمد (۱۹۹۶م)، موسوعه له الاسماء الحسنی، چاپ سوم، بیروت: دارالجمیل.
شیرازی، سیدمحمد (۱۳۸۵ش)، شرح صحیفة سجّادیّه، نجف اشرف: النعمان.
دارابی، محمد (۱۳۷۹ش)، ریاض العارفین، چاپ اول، تهران: دارالأسوه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ق)، المفردات فی غریب القرآن، بی چا، بیروت، دارالقلم.
زمخشری، محمود بن عمر (۱۴۰۷ق)، الکشاف، تصحیح: مصطفی، حسین احمد، چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العالمی.
صدرالدین شیرازی، محمد (1981م)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث        العربی.
طالقانی، محمود (1362ش)، پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، محمدحسین (۱۳۷۴ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: محمدباقر موسوی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات      اسلامی حوزه علمیه.
طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۷۲ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجم: هاشم رسولی و دیگران، چاپ اول، -تهران:      انتشارات فراهانی.
طوسی، محمد بن حسن (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عباس زاده، حمید «اقتباس های قرآنی در نهج البلاغه»، (۱۳۸۹ش)، فصلنامه مطالعات تفسیری، شمارة اول، ص ص ۶۷-۸۳.
عزام، محمد (۲۰۰۵م)، شعریه الخطاب السردی، دمشق: منشورات اتحاد الکتب العرب.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق)، العین، بی چا، قم: نشر هجرت.
فهری زنجانی، احمد (۱۳۷5ش)، شرح و ترجمه صحیفة سجّادیّه، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسوه.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (۱۴۱۵ق)، قاموس المحیط، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
فیومی، احمد بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بی چا، قم: مؤسسه دار الهجره.
قاسمی، جمال الدین (۱۴۱۸ق)، محاسن التأویل، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
قائمی، مرتضی و محققی، فاطمه «بینامتنی قرآنی در مقامات ناصیف یازجی»، (۱۳۹۰ش)، دو فصلنامه تخصصی                        پژوهشهای میان رشته ای قرآن کریم، سال دوم، شماره دوم، ص ص۵۱-۶۰.
قرشی بنایی، علی اکبر (14۱2ق)، قاموس قرآن، چاپ بیستم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
قرشی بنایی، علی اکبر (1۳۷۵ش)، تفسیر احسن الحدیث، چاپ دوم، تهران: بنیاد بعثت.
قهپایی، بدیع الزمان (۱۳۷۴ش)، ریاض العابدین، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کریستوا، ژولیا (۱۳۸۱ش)، کلام، مکالمه و زبان، مترجم: پیام یزدانجو، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ق)، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
 کیوان، عبدالعاطی (۱۹۹۸م)، التناص القرآنی فی شعر امل دنقل، الطبعه الاولی، قاهره: مکتبه النهضه المصریه.  
 مجاهد، احمد (۲۰۰۶م)، اشکال التناص الشعری، مصر: الهیئه المصریه.
مدنی شیرازی، سیدعلیخان (۱۴09ق)، ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات             اسلامی.
مسبوق، سید مهدی «بینامتنی قرآن و حدیث در شعر شیعی طلائع بن رزَّیک»، (۱۳۹۱ش)، دو فصلنامه تخصصی                  پژوهشهای میان رشته ای قرآن کریم، شماره اول، ص ص ۳۱-۴۰.
مسبوق، سید مهدی «روابط بینامتنی قرآن با خطبه های نهج البلاغه»، (۱۳۹۲ش)، تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه      الزهراء، شمارة دوم، ص ص۲۰۵-۲۲۴.
مصباح یزدی، محمدتقی (بی تا)، درآمدی بر آموزش عقاید، قم: دارالعلم.
مصطفوی، حسن (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (۱۳۷۱ش)، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ممدوحی، حسن (۱۳۹۶ش)، شهود و شناخت (ترجمه و شرح صحیفة سجّادیّه)، چاپ هفتم، قم: بوستان کتاب.
موسوی حسینی، محمدباقر (۱۳۸۳ش)، لوامع الانوار العرشیه فی شرح الصحیفه السجادیه، چاپ اول، اصفهان: مؤسسه      الزهراء.
موسی، خلیل (۲۰۰۰م)، قرائات فی الشعر العربی الحدیث المعاصر، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
میمندی، وصال و جمشیدی، فاطمه «بینامتنیت قرآن در نهج البلاغه»، (۱۳۹۳ش)، مجموعه مقالات همایش ملی                  بینامتنیت، ص ۱۲۱.
وعدالله، لیدیا (۲۰۰۵م)، التناص المعرفی فی شعر عزالدین المناصره، الطبعه الاولی، بیروت: دار المندلاوی.
Biblography
 
Holy Quran
Sahifa Sajjadiya
Abbas zadeh Hamid "Quranic Adaptations in Nahjo al-Balaghah", (2010), Quarterly Journal of Interpretive Studies, First Issue, pp. 67-83.
Allen, Graham, (2001), Intertextuality, translation: Payam Yazdanjoo, Tehran: Markaz Publishing.
Ibn Athir, Mubarak Ibn Muhammad, (1963), The End in the Strange Hadith and the Work, Research: Mahmoud Muhammad Al-Tanahi, Islamic Library.
Abu al-Beqa 'al-Kafwi, Ayyub ibn Musa (1981), Al-Kaliyat al-Ma'jam fi al-Mustalahat wa al-Furuq al-Lughwiyyah, by the efforts of Adnan Darwish and Muhammad Masri, Damascus: Bina.
Abu Hayyan, Muhammad ibn Yusuf (1420 AH), Al-Bahr Al-Muhit in Fi Tafsir, researcher: Jamil, Sadqi Mohammad, first edition, Beirut: Dar al-Fikr.
Beizawi, Abdullah Ibn Umar (1418 AH), Anwar al-Tanzil and Asrar al-Tawil, first edition, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.
Christova, Julia (2002), Theology, Conversation and Language, Translator: Payam Yazdanjoo, First Edition, Tehran:  Markaz Publishing.
Darabi, Mohammad (2000), Riyad al-Arifin, first edition, Tehran: Dar al-Aswa.
Ezzam, Muhammad (2005), Al-Khattab Al-Sardi Poetry, Damascus: Al-Kitab Al-Arab Publications.
Fahri Zanjani, Ahmad (1996), Description and Translation of Sahifa Sajadieh, Second Edition, Tehran: Aswa Publications.
Farahidi, Khalil Ibn Ahmad (1409 AH), Al-Ain, Bi Cha, Qom : Hijrat Publishing.
Fayyoumi, Ahmad Ibn Muhammad (1414 AH), Al-Masbah Al-Munir Fi Gharib Al-Sharh Al-Kabir, Bi Cha, Qom: Al-Hajra Institute.
Firoozabadi, Mohammad Ibn Ya'qub (1415 AH), Dictionary of the Environment, first edition, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Alamiya.
Ghaemi, Morteza and Mohagheghi, Fatemeh "Quranic Intertextuality in the Officials of Nasif Yazji", (2011), Two Quarterly Journal of Interdisciplinary Research in the Holy Quran, Second Year, Issue 2, pp. 51-60.
Ghahpaee, Badiezaman (1995), Riyadh Al-Abedin, first edition, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Ghasemi, Jamal al-Din (1418 AH), Mahasen al-Tawil, first edition, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya.
Halabi, Ahmad To'meh (2007), The Forms of Poetic Revenge, Cairo: Al-Mawaqif Al-Adabi Magazine.
Holy Quran
Ibn Ashur, Mohammad Tahir (1420 AH), Al-Tahrir Wal-Tawneer, first edition, Beirut: Al-Tarikh Al-Arabi Institute.
Ibn Fares, Ahmad (1404 AH), Dictionary of the Comparative Words, edited by Harun, Abdul Salam Muhammad, Qom: Maktab al-Alam al-Islami.
Ibn Fahd Helli, Muhammad (1407 AH), Al-Da'i and Najah Al-Sa'i, edited by Ahmad Movahedi Qomi, first edition, Bi Ja: Dar Al-Kitab Al-Islami.
Ibn Manzoor, Muhammad ibn Makram (1414 AH), The Language of the Arabs, Correction: Jamal al-Din Mirdamadi, Al-Taba 'al-Awali, Beirut: Dar al-Fikr.
Keyvan, Abdolati (1998), Al-Tanas Al-Qurani Fi Sharh Amal Dunqal, Al-Taba Al-Awali, Cairo: Maktaba Al-Nahda Al-Masriya.
Kolini, Mohammad Ibn Ya'qub (1407 AH), Al-Kafi, Correction: Ali Akbar Ghaffari, Tehran: Dar Al-Kitab Al-Islamiya.
Madani Shirazi, Seyyed Ali Khan (1409 AH), Riyadh Al-Salkin Fi Sharh Sahifa Seyyed Al-Sajeddin, first edition, Qom: Islamic Publications Office.
Makarem Shirazi, Nasser et al. (1992), Sample Interpretation, Tenth Edition, Tehran: Islamic Books House.
Mamdouhi, Hassan (2017), Intuition and Cognition (translation and description of Sahifa Sajjadieh), seventh edition, Qom: Book Garden.
Mesbah Yazdi, Mohammad Taghi (Bita), An Introduction to Teaching Beliefs, Qom: Dar Al-Alam.
Meymandi Vesal, Jamshidi Fatemeh "Intertextuality of the Qur'an in Nahjoal-Balaghah", (2014), Proceedings of the National Conference on Intertextuality, p. 121.
Mostafavi, Hassan (1989), Research in the Words of the Holy Quran, First Edition, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Mousavi Hosseini, Mohammad Baqir (2004), Al-Anwar Al-Arshiyya Laws in Sharh Al-Sahifa Al-Sajadiyya, First Edition, Isfahan: Al-Zahra Institute.
Moses, Khalil (2000 AD), Readings in Arabic Poetry, Contemporary Hadith, Damascus: Al-Kitab Al-Arab Book.
Mujahed, Ahmad (2006), Shari'ah Forms of Poetry, Egypt: Al-Hayat Al-Masriya.
Preface, Seyyed Mehdi, "Intertextuality of the Qur'an and Hadith in the Shiite Poetry of Tala'a Ibn Raziq", (2012), two specialized quarterly journals of interdisciplinary research on the Holy Quran, number one, pp. 31-40.
Preface, Seyyed Mehdi, "Intertextual Relationships of the Qur'an with the Sermons of Nahj al-Balaghah", (2013), Research on Quranic Sciences and Hadith of Al-Zahra University, No. 2, pp. 205-224.
Quoreyshi Banaee, Ali Akbar (1412 AH), Quran Dictionary, 20th Edition, Tehran: Islamic Books House.
…………………. (1375 AH), Tafsir Ahsan Al-Hadith, Second Edition, Tehran: Besat Foundation.
Ragheb Isfahani,  Hussein Ibn Muhammad (1412 AH), Al-Mufradat Fi Gharib Al-Quran, Bi Cha, Beirut, Dar Al-Qalam.
Sabzevari, Ebrahim (1349), Description of Sahifa Sajadieh, first edition, Tehran: Haj Mirza Ahmad, Tehran Bookstore.
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad (1981), Al-Hikma Al-Muttaaliyyah Fi Al-Asfar Al-Aqliya Al-Arba'a, third edition, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.
Sahifa Sajjadiya
Sajjadi, Seyed Ahmad (2005), Mystical Whisper, First Edition, Isfahan: Quran and Atrat Foundation.
Sherbasi, Ahmad (1996), Encyclopedia of Islamic Studies, Third Edition, Beirut: Dar al-Jamil.
Shirazi, Seyyed Mohammad (2006), Sharh Sahifa Sajjadieh, Najaf Ashraf: Al-Nu'man.
Tabarsi, Fazl Ibn Hassan (1993), Majma 'al-Bayan fi Tafsir al-Quran, translated by Hashem Rasooli and others, first edition, Tehran: Farahani Publications.
Tabatabaee, Mohammad Hussein (1995), Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, translated by Mohammad Baqir Mousavi, fifth edition, Qom: Islamic Publications Office of the seminary.
Tahanavi, Mohammad Ali (1996), Encyclopedia of the Terms of Techniques and Science, First Edition, Beirut: Lebanese School.
Taleghani, Mahmoud (1983), A Ray from the Quran, Fourth Edition, Tehran: Anteshar Co.
Tusi, Muhammad ibn Hassan (Bi Ta), Al-Tibyan Fi Tafsir Al-Quran, first edition, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.
Vadollah, Lydia (2005), Al-Tanas Al-Ma'rifi in the Poetry of Izz al-Din al-Mansara, Al-Taba 'al-Awali, Beirut: Dar al-Mandalawi.
Zamakhshari, Mahmoud Ibn Umar (1407 AH), Al-Kashf, correction: Mustafa, Hussein Ahmad, third edition, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Alami.