نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران.
2 دانش پژوه سطح 3 حوزه علمیه، مرکز تخصصی الزهرا، تبریز، ایران.
3 دانشجوی دکتری، گروه قرآن و حدیث، دانشگاه اراک، اراک، ایران.
چکیده
پژوهش حاضر سعی کرده، با تحلیل واژه‌ی «رحمن» در آیه‌ی ﴿بسم‌الله الرحمن الرحیم﴾ گامی درکمک به فهم دقیق‌تر واژه و گویایی ترجمهی آن بردارد. ابتدا به بررسی توضیحات تفاسیر از «رحمن» به خصوص تفسیر تسنیم پرداخته، تا مفهومی دقیق و رسا به دست آورد، سپس با تحلیل ترجمه‌های مختلف، دلایل قرآنی و روایی خود بر تأیید یا رد هر ترجمه را بیان کرده و به این نتیجه رسیده‌است که «رحمن»، رحمتی مطلق و فراگیر و بی‌مقابل است؛ بنابراین غضب الهی را نیز شامل می‌شود که رهبری آن با رحمت رحمانیه است. به دلیل کثرت و شمولیتی که از صیغه‌ی فعلان فهمیده می‌شود، قرینه‌ی سیاق آیه‌هایی که «رحمن» در آن‌ها به کار رفته، روایت‌هایی که به توضیح پیرامون آن پرداخته‌اند، و مصادیقی که مفسران برای آن برمی‌شمارند، مهندسی عالم بر عهده‌ی رحمت رحمانیه است؛ به نظر می‌رسد، هیچ یک از ترجمه‌های فارسی بررسی شده، رسایی کامل بر این معنا را ندارد. عدم‌قابلیت زبان فارسی در مقایسه با زبان عربی و در برخی موارد عدم‌تخصص‌های گوناگون لازم برای ترجمه از سوی مترجمان از جمله عوامل نارسایی ترجمه‌های فارسی است که در مورد واژه‌ی «رحمن»، مطلق بودن رحمت، که شامل غضب مستور الهی می‌شود مزید علت نارسایی ترجمه‌های آن شده است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Reviewof the Translation of the Word "Al-Rahman" based on Ayatollah JawadiAmuli'sPoint of view
نویسندگان [English]
- seyedziaoddin olyanasb 1
- robab ettefagh 2
- seyedmajid nabavi 3
1 d/d
2 m/a
3 modarres/oqaf
چکیده [English]
The aim of the present paper was to study the word "Al-Rahman" in the verse "بسماللّهالرحمنالرحیم" to shed some light on understanding the exact meaning of the word and, accordingly, translating it more illustratively. To this end, different interpretations of the word "Al-Rahman", particularly in TasnimInterpretationof Qur'ān by Ayatollah JawadiAmuli,were investigated to get a more exact and illustrative concept. Then, analyzing different translations of the word, it was concluded that "Al-Rahman" is an absolute, all-inclusive, and unique kind of merci. Therefore, it also includes the Divine anger, unlike merciful mercy which is opposite to Divine anger. Based on the fullness and extensiveness understood from"fa'lan" formand the contextof the verses in which the word "Al-Rahman" has been used, and the hadiths focusing on this word, as well as different meanings the interpretershave assigned for it, the above meaning is interfered. The findings showed that none of the translators presented an exact and all-illustrative meaning for the word "Al-Rahman". Limitation of Persian language, compared to Arabic, and in some cases, the translators' lack of expertise needed for translation were some of the reasons affecting the translation. In the case of the word "Al-Rahman", the fact that the Divine merci includes the hidden Divine anger has made its translation deficient. Finally, to understand the word, the following interpretive translation is suggested: "to grant the existence and whatever an object has the talent for and desires for in the path of its existence and being".
کلیدواژه‌ها [English]
- Al-Rahman
- the Opening chapter
- Translation Review
- the Divine Mercy
- Interpretive Foundation
- JawadiAmuli
قرآن کریم
نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، اول، قم، انتشارات امامت، 1384ش.
صحیفة کامله سجادیه، ترجمه میرزا ابوالحسن شعرانی، هشتم، قم، انتشارات قائم آل محمد، 1386ش.
منابع عربی
1. ابن بابویه، محمدبنعلى، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
2. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین ، 1404ق.
3. ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة(ط- الحدیثة)، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1376ش.
4. ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، قاهره، دکترحسن عباس زکى، ،1419ق.
5. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق .
6. ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1421ق .
7. بیضاوى، عبد الله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار احیاء التراث العربى ، 1418ق.
8. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412ق.
9. زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
10. سبزوارى نجفى، محمد بن حبیب الله، الجدید فى تفسیر القرآن المجید، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق.
11. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامى، 1365ش.
12. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم، تفسیرالقرآن الکریم، قم، انتشارات بیدار، 1366ش.
13. عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
14. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.
15. فضل الله، محمد حسین، من وحى القرآن، دار الملاک - لبنان – بیروت، 1419 ه.ق.
16. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
17. طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاءالتراثالعربى، بیتا.
18. طوسى، محمد بن الحسن، مصباح المتهجّدو سلاح المتعبّد، بیروت،مؤسسة فقه الشیعة، 1411ق.
19. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1368ش .
20. فتال نیشابورى، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین(ط- القدیمة)، قم، انتشارات رضى، 1375ش.
21. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، 1409ق.
22. فخر رازى، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
23. فیضى دکنى ابوالفضل، سواطع الالهام فى تفسیر القرآن، قم، دارالمنار، 1417ق.
24. فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول الدین( للفیض)، تهران، اول، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى ، 1371ش.
25. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی(ط-الإسلامیة)، بیروت، دار الکتب الإسلامیة، 1417ق
26. ماوردى، على بن محمد، النکت و العیون، اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیتا.
27. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار(ط- بیروت)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
28. محلى، جلال الدین و سیوطى، جلال الدین، تفسیر الجلالین، بیروت، مؤسسه النور للمطبوعات، 1416ق.
29. مصطفوى، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیة- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، 1430ق.
30. مفید، محمد بن محمد، کتاب المزار- مناسک المزار( للمفید)، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید- رحمة الله علیه، 1413ق.
31. موسوى سبزوارى سید عبد الاعلى، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه اهل بیت علیه السلام، 1409ق.
32. نیشابورى محمود بن ابو الحسن، إیجازالبیان عن معانی القرآن، بیروت، دار الغرب الاسلامى، 1415ق.
33. نووى جاوى محمد بن عمر، مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.
منابع فارسی
1. آیتى، عبد المحمد، ترجمه قرآن، چهارم، تهران، انتشارات سروش، 1374ش.
2. .ابوالفتوح رازى، حسین بن على، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1408ق.
3. ابراهیمی، محمد حسین، ترجمه قرآن، دوم، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، بیتا.
4. ابوحفص، نجم الدین عمر، ترجمه قرآن، اول، تهران، انتشارات سروش، 1367 ش.
5. ارفع، سید کاظم، ترجمه قرآن، اول، تهران، مؤسسه تحقیقاتى و انتشاراتى فیض کاشانى، 1381ش.
6. اشرفی تبریزی، محمود، ترجمه قرآن، تهران، جاویدان، 1380ش.
7. امین، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، اصفهان، بیتا.
8. انصاری خوشابر، مسعود، ترجمه قرآن، تهران، نشر و پژوهش فروزان روز، 1377ش.
9. انصاریان، حسین، ترجمه قرآن، اول، قم، انتشارات اسوه، 1383 ش.
10. برزى اصغر، ترجمه قرآن، اول، تهران، بنیاد قرآن، 1382ش.
11. بروجردی، سید محمد ابراهیم ، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات صدر، 1366ش.
12. بلاغى، سیدعبدالحجت، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، اول، قم، انتشارات حکمت، 1386ق .
13. بهرامپور، ابوالفضل، ترجمه قرآن، اول، تهران، آوای قرآن، 1388ش.
14. پاینده، ابوالقاسم، ترجمه قرآن، پنجم، تهران، جاویدان، بیتا.
15. پورجوادى، کاظم، ترجمه قرآن، اول، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامى، 1414ق.
16. تشکرى آرانى، شهاب، ترجمه قرآن، اول، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، بیتا.
17. ثقفى تهرانى، محمد، تفسیرروان جاوید، سوم، تهران، انتشارات برهان، 1398ق.
18. جعفرى، یعقوب، ترجمه قرآن، کوثر، اول، قم، هجرت، بیتا.
19. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، اول، قم، اسراء، 1390ش.
20. حجتى، سید مهدى، گلى از بوستان خدا، ششم، قم، انتشارات بخشایش، 1384ش.
21. خرمدل، مصطفی، ترجمه قرآن، تهران،انتشارات احسان، 1379ش.
22. خسروانى، على رضا، تفسیر خسروى، اول، تهران، انتشارات اسلامیه، 1390ق.
23. خواجوی، محمد جواد، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات مولی، 1410ق.
24. دهلوى، شاه ولى الله، ترجمه قرآن، اول، مدینه، مجمع ملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1417ق.
25. رضایى اصفهانى، محمد على و همکاران، ترجمه قرآن، اول، قم، موسسه تحقیقاتى فرهنگى دارالذکر، 1383ش.
26. رهنما، زین العابدین، ترجمه و تفسیر رهنما، تهران، کیهان، 1346ش.
27. شعرانى، ابو الحسن، ترجمه قرآن، اول، تهران، انتشارات اسلامیة، 1374ش.
28. صادقی تهرانی، محمد، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات کلیدر، 1382ش.
29. صفوی، سید محمدرضا، ترجمه قرآن، بیجا، بینا، بیتا.
30. صفی پور، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الإرب فی اللغة العرب، بیجا، کتابخانه سنایی، بیتا.
31. صفیعلیشاه، حسن بن محمد باقر، ترجمه قرآن، اول، تهران، انتشارات منوچهرى، 1378ش.
32. صلواتى، محمود، ترجمه قرآن، اول، تهران، مبارک، 1387ش.
33. طالقانى، سیدمحمود، پرتوى از قرآن، چهارم، تهران، شرکت سهامى انتشار، 1362ش.
34. طاهرى قزوینى، على اکبر، ترجمه قرآن، اول، تهران، انتشارات قلم، 1380ش.
35. عاملى، ابراهیم، تفسیر عاملى، اول، تهران، انتشارات صدوق ، 1360ش.
36. فارسى، جلال الدین، ترجمه قرآن، اول، تهران، انجام کتاب، 1369ش.
37. فضل بن حسن،امین الاسلام ابوعلی، بیجا، ترجمه قرآن، بیتا.
38. فقیهی رضایی، محمد، ترجمهی قرآن کریم، اول، تهران، مرکز طبع ونشر قرآن جمهوری اسلامی، 1394ش.
39. فولادوند، مهدی، ترجمه قرآن، ششم، تهران، دارالقرآن الکریم، 1385ش
40. قرشى، سید على اکبر، تفسیر احسن الحدیث، سوم، تهران، بنیاد بعثت،1377ش.
41. کاویانپور، احمد، ترجمه قرآن، سوم، تهران، سازمان چاپ وانتشارات اقبال، 1378ش.
42. گرمارودى، سید على، ترجمه قرآن، دوم، تهران، انتشارات قدیانى، 1384ش.
43. مترجمان، ترجمه تفسیر طبرى، دوم، انتشارات توس، 1356ش.
44. مجتبوی، سید جلالالدین، ترجمه قرآن، تهران، حکمت، اول، 1371ش
45. مجهول، ترجمه قرآن، اول، تهران، نامشخص، 1384ش.
46. مشکینى، على، ترجمه قرآن، دوم، قم، الهادى، 1381ش.
47. مصباح زاده، عباس، ترجمه قرآن، اول، تهران، سازمان انتشارات بدرقه جاویدان، 1380ش.
48. مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، 1380ش.
49. معزی، محمدکاظم، ترجمه قرآن ، قم، اسوه، 1372ش.
50. مغنیه، محمد جواد/ دانش، موسى، ترجمه تفسیر کاشف، اول، قم، موسسه بوستان کتاب( مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، 1378ش.
51. مکارم شیرازى، ناصر، ترجمه قرآن، دوم، قم، دارالقرآن الکریم(دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى)، 1373ش.
52. ملکی، علی، ترجمه قرآن کریم، دوم، تهران، ویراستاران، 1396ش.
53. مهدیه، محمود، «ترجمهی جزء اول قرآن کریم با تأکید بر تفسیر تسنیم»، دانشگاه تهران، پردیس قم، شهریور1390ش.
54. میبدى، احمد بن محمد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، پنجم، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1371ش.
55. الهى قمشهاى، مهدى، ترجمه قرآن، دوم، قم، انتشارات فاطمة الزهراء، 1380ش.
56. یاسرى، محمود، ترجمه قرآن، اول، قم، انتشارات بنیاد فرهنگى اماممهدى(عج)، 1415ق.
مقاله‌ها
1. ابراهیمی، ابراهیم، «جایگاه رحمت الهی در تفاسیر فریقین»، پژوهشهای تفسیر تطبیقی، 1395، تابستان شماره 3؛ صص104-85.
2. اشرفی، عباس؛ سیدالنگی، الهام، «ترجمه های انگلیسی بسم الله الرحمن الرحیم»، مجله حسنا، 1389، شماره 7؛ صص81-66.
3. انوشیروانی، علی رضا، «مطالعه تطبیقی ترجمه های انگلیسی سوره حمد»، مجله پژوهش ادبیات معاصر جهان، 1385، شماره 31؛ صص42-17.
- 4. رحمانی، نعیم، رضایی هفتادری، غلام عباس،«پژوهشی در واژههای رحمان و رحیم براساس قاعدهی زیادة المبنی تدل علی زیادةالمعنی»، ادب عربی، 1395، صص132-113.
5. ساجدی، اکبر، «معادل فارسی ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم﴾ در ترجمه های قدیم و جدید قرآن»، مجله حسنا، 1397، شماره 34، صص37- 8.
6. فقیه، ناصر، «تاملی در معنای رحمن و رحیم»، بینات، 1383، صص9-4.
7. محمدی نیک، محمد، «گستره معنایی «رحمن» و «رحیم» در روایات اهل بیت علیهم السلام»، علوم حدیث، بهار و تابستان 1390، شماره 59، صص 7-3.
8. محمدبیگی، شاهرخ، «آیت تسمیت در تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار (ترجمه، تفسیر و تأویل بسم الله الرحمن الرحیم»، وقف میراث جاویدان، 1374، تابستان ، شماره 10، صص22-15.
9. مرزبانی، مصیب، «واژگان ذی وجوه «هدی»، «صلاة» و «رحمة» در ترجمه های فارسی و انگلیسی قرآن کریم»، مجله حسنا ، 1395، شماره 29 و 30، ص97-79.
10. نصیری، علی، «بررسی تطبیقی بیست ترجمهی سورهی حمد»، بینات، تهران، 1385، شماره50و49، صص277-255.
- 11. هدایی، علیرضا، «نقدی بر ترجمهی مفاهیم بنیادی قرآن مجید»، کتاب ماه دین، 1380، شماره43، صص 7-3.
)