ترس از حفره در قرآن کریم؛ رویکردی انسان‏شناختی به امنیت

پاکتچی, احمد; شیرزاد, محمدحسین; شیرزاد, محمدحسن

doi:1022034/isqs.2020.5943

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار پژوهشکده مطالعات قرآنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

² دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

³ دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.

1022034/isqs.2020.5943

چکیده

«امنیت» به معنای احساس آرامش و آسودگی از ترس‏ها و تهدیدها، یکی از ضروری‏ترین نیازهای جوامع انسانی است که به طور گسترده مورد توجه قرآن کریم قرار گرفته است. با این حال، بر اثر فاصله‏ های تاریخی- گفتمانی از عصر نزول، غالباً امنیت در قرآن کریم محدود به مفاهیمی چون حرب و قتال یا آیاتی چون انفال/60 شده و هنوز ابعاد مهمِ دیگری از آن از نظر قرآن‏ پژوهان دور مانده است. به منظور جبران بخشی از این خلأ مطالعاتی، در این پژوهش کوشش می‏شود با اتّخاذ رویکرد انسان‏شناسی تاریخی به امنیت، یکی از گونه‏ های اصلی اما مغفولِ ترس در فرهنگ عرب پیش از اسلام - یعنی ترس از حفره - به مطالعه گذاشته شود و بخشی از آموزه ‏های کم‏شناخته‏ قرآن کریم در این باره مورد بحث قرار گیرد. در پژوهش حاضر این نتیجه به دست آمد که اصلی‏ترین گونه‏ های ترس از حفره در بافت نزول را می‏توان در چهار مقوله کلّی، از یکدیگر بازشناخت: ترس از حفره‏های ویرانگر، ترس از حفره‏های تنگ، ترس از حفره‏های ارتباطی و ترس از حفره‏های نفوذی. این دستاورد انسان‏شناختی توانست در مسیر فهم دقیق‏تر از پاره‏ای آیات قرآنی یاری رساند و ابعاد مغفولی از امنیت در قرآن کریم را روشن سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Fear of Holes in the Holy Qur'an: An Anthropological Approach to Security

نویسندگان [English]

Ahmad Pakatchi ¹
Muhammad Hussein Shirzad ²
Muhammad Hassan Shirzad ³

¹ Associate Professor in Quranic Studies, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

² Ph. D. in Quran and Hadith studies, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

³ Ph. D. in Quran and Hadith Studies, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

چکیده [English]

"Security" which means feeling calm and relieved from fears and threats, is one of the most essential needs of human beings that has received widespread attention from the Holy Qur'an. However, due to historical-discourse distances from the time of revelation of the Holy Qur'an, security is often confined to concepts such as fighting or verses such as Anfal/60, and other important aspects of this issue has been far from the view of Islamic scholars. Therefore, this study, taking an anthropological approach towards security, tries to study fear of holes, one of the main but neglected types of fear in pre-Islamic Arab culture, and illustrates some of the lesser-known teachings of the Holy Qur'an in this regard. In this essay, it was concluded that the fear of holes can be classified into four major categories: fear of hole as a destructive cause, fear of hole as a too narrow place, fear of hole as a place for communication, and ultimately fear of hole as a place for intrusion. This anthropological achievement can shed more light on neglected dimensions of security in the Holy Qur'an, and thus, help Muslim scholars to comprehend some Qur'anic verses more precisely.

کلیدواژه‌ها [English]

Insecurity
Fear
Interpretation of Holy Qur'an
Archetype
Anthropology of Security
Cultural Anthropology
Historical Anthropology

مراجع

کتابنامه

علاوه بر قرآن کریم؛
1. ابن بابویه، محمد بن علی (1362ش)، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
2. ــــــــــــ (1403ق)، معانی الأخبار، به کوشش علی اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
3. ــــــــــــ (1406ق)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: دار الشریف الرضی.
4. ابن درید، محمد بن حسن (1987م)، جمهرة اللغة، به کوشش رمزی منیر بعلبکی، بیروت: دار العلم للملایین.
5. ابن سکیت، یعقوب بن اسحاق (بی‏تا)، القلب و الإبدال، ضمن الکنز اللغوی فی اللسن العربی، به کوشش اگوست هافنر، قاهره: مکتبة المتنبی.
6. ابن سیده، علی بن اسماعیل (1417ق)، المخصص، به کوشش خلیل ابراهیم جفال، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
7. ابن فارس، احمد (1399ق)، مقاییس اللغة، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دار الفکر.
8. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (1411ق)، تفسیر غریب القرآن، به کوشش ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
9. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
10. ابوداوود سجستانی، سلیمان بن اشعث (بی‏تا)، السنن، به کوشش محمد محیی‏الدین عبدالحمید، بیروت: دار الفکر.
11. ابوعبیده، معمر بن مثنی (1381ق)، مجاز القرآن، به کوشش محمد فؤاد سزگین، قاهره: مکتبة الخانجی.
12. ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله (1988م)، جمهرة الأمثال، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم و عبدالمجید قطامش، بیروت: دار الفکر.
13. ازهری، محمد بن احمد (2001م)، تهذیب اللغة، به کوشش محمد عوض مرعب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
14. افتخاری، اصغر (1392ش)، امنیت اجتماعی‏شده: رویکردی اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
15. بخاری، محمد بن اسماعیل (1407ق)، الجامع الصحیح، به کوشش مصطفی دیب البغاء، بیروت: دار ابن کثیر.
16. برقی، احمد بن محمد (1371ق)، المحاسن، به کوشش جلال الدین محدث ارموی، قم: دار الکتب الإسلامیة.
17. بغوی، حسین بن مسعود (1420ق)، معالم التنزیل، به کوشش عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
18. بلوکباشی، علی (1380ش)، «امّ صبیان»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد دهم، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
19. پاکتچی، احمد (1387ش)، «آشنایی با مکاتب معناشناسی معاصر»، نامه پژوهش فرهنگی، سـ9، شمـ35، صص89-119.
20. ــــــــــــ (1397ش)، «معناشناسی فرهنگی- قوم‏شناختی»، معناشناسی و مطالعات قرآنی، به کوشش فروغ پارسا، تهران: نگارستان اندیشه.
21. پاکتچی، احمد و شیرزاد، محمدحسن و شیرزاد، محمدحسین (1397ش)، «بازخوانی انگارة ربا در قرآن کریم با تکیه بر الگوهای انسان‏شناسی اقتصادی»، مطالعات قرآن و حدیث، سـ11، شمـ22، صص61-92.
22. ــــــــــــ (1398ش)، «بازتفسیر واژگان فقر/ غنا در قرآن کریم با تکیه بر زمینه‏های انسان‏شناختی ساخت مفهوم»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، سـ3، شمـ9، صص25-48.
23. ترمذی، محمد بن عیسی (1395ق)، السنن، به کوشش احمد محمد شاکر و دیگران، قاهره: شرکة مصطفی البابی.
24. تقوی، محمد و دهقان، الهام (1388ش)، «موتیف چیست و چگونه شکل می‏گیرد؟»، فصلنامه نقد ادبی، سـ2، شمـ8، صص7-31.
25. ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1414ق)، فقه اللغة، به کوشش جمال طلبة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
26. ثعلبی، احمد بن ابراهیم (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
27. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، تاج اللغة و صحاح العربیة، به کوشش احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
28. خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم: هجرت.
29. دهخدا، علی اکبر (1363ش)، امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.
30. راغب اصفهانی، حسین بن احمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، بیروت/ دمشق: دار العلم/ دار الشامیة.
31. ریویر، کلود (1397ش)، درآمدی بر انسان‏شناسی، ترجمة ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
32. زمخشری، محمود بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
33. شیرزاد، محمدحسین (1398ش)، کاربرد الگوهای انسان‏شناسی امنیت در تفسیر قرآن کریم، رساله دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، به راهنمایی دکتر احمد پاکتچی، دانشگاه امام صادق (ع).
34. صاحب بن عباد (1414ق)، المحیط فی اللغة، به کوشش محمد حسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتاب.
35. صفار، محمد بن حسن (1404ق)، بصائر الدرجات، به کوشش محسن کوچه‏باغی، قم: کتابخانة آیت الله مرعشی.
36. طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان، تهران: ناصرخسرو.
37. طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
38. طریحی، فخرالدین (1375ش)، مجمع البحرین، به کوشش سید احمد حسینی، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
39. طوسی، محمد بن حسن (بی‏تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، به کوشش احمد قصیر عاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
40. علی، جواد (1993م)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بیروت/ بغداد: دار العلم للملایین/ مکتبة النهضة.
41. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
42. فراء، یحیی بن زیاد (بی‏تا)، معانی القرآن، به کوشش احمد یوسف نجاتی، مصر: دار المصریّة.
43. فردوسی، ابوالقاسم (1375ش)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
44. فیومی، احمد بن محمد (بی‏تا)، المصباح المنیر، بیروت: المکتبة العلمیة.
45. قمی، علی بن ابراهیم (1367ش)، التفسیر، به کوشش سید طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب.
46. کتاب مقدس شامل عهد عتیق و عهد جدید (1362ش)، تهران: انجمن کتاب مقدس ایران.
47. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
48. ماناگن، جان و جاست، پیتر (1389ش)، انسان‏شناسی اجتماعی و فرهنگی، ترجمة احمدرضا تقاء، تهران: نشر ماهی.
49. مسلم بن حجاج (1955م)، الصحیح، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
50. مصطفوی، حسن (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
51. مفید، محمد بن محمد (1413ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: کنگره شیخ مفید.
52. مقاتل بن سلیمان (1423ق)، التفسیر، به کوشش عبدالله محمود شحاتة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
53. میدانی، احمد بن محمد (بی‏تا)، مجمع الأمثال، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دار المعرفة.
54. هدایت، شهرام (1356ش)، واژه‏های ایرانی در نوشته‏های باستانی (عبری ـ آرامی ـ کلدانی): همراه با اعلام ایرانی، تهران: دانشگاه تهران.
55. هدایت، صادق (1383ش)، بوف کور، اصفهان: صادق هدایت.
  1. Chevalier, Jean & Gheerbrant, Alain (1990), Dictionnaire Des Symboles, Paris: Robert Laffont / Jupiter.
  2. Cole, Geoff G. & Wilkins, Arnold J. (2013), "Fear of Holes", Psychological Science, vol. 24, no. 10, pp. 1980-1985.
  3. Cotterell, Arthur (2006), The Encyclopedia of Mythology, London: Hermes House.
  4. Dodge, Mary Mapes (1887), Hans Brinker or The Silver Skates: A Story of Life in Holland, New York: Charles Scribner's Sons.
  5. Durand, Gilbert (1992), Les Structures anthropologiques de l'imaginaire, Paris: Dunod.
  6. Ferraro, Gary & Andreatta, Susan (2010), Cultural Anthropology: An Applied Perspective, 8^th edition, New York: Thomson Wadsworth.
  7. Fludernik, Monika (2009), An Introduction to Narratology, tr. Patricia Häusler-Greenfield & Monika Fludernik, London & New York: Routledge.
  8. Frazer, James George (1925), The Golden Bough: A Study in Magic and Religion, New York: The MacMillan Company.
  9. Gesenius, William (1939), A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F.A. Brown, Oxford: Oxford University Press.
  10. Gray, Louis (1971), Introduction to Semitic Comparative Linguistics, Amsterdam: Philo Press.
  11. Jannidis, Fotis (2003), "Narratology and the Narrative", What Is Narratology?, ed. Tom Kindt & Hans-Harald Müller, Berlin: Walter de Gruyter.
  12. Jeffery, Arthur (1938), The Foreign Vocabulary of the Qur'an, Baroda: Oriental Institute.
  13. Jung, Carl Gustav (1988), Man and his Symbols, New York: Doubleday & Anchor Press.
  14. Klein, E. (1987), A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language, Jerusalem: The University of Haifa.
  15. Kottak, Conrad Phillip (2002), Cultural Anthropology,Boston: ‎McGraw-Hill.
  16. Le, An T. D. & Cole, Geoff G. & Wilkins, Arnold J. (2015), "Assessment of Trypophobia and an Analysis of its Visual Precipitation", The Quarterly Journal of Experimental Psychology, vol. 68, no. 11, pp. 2304-2322.
  17. Lipinski, Edward (1997), Semitic Languages: Outline of a Comparative Grammar, Leuven: Peeters.
  18. Lopez, Jenna de (2012), "What Can Anthropologists Offer to Security Studies?",https://researchingsecurity.org/conferences/presentations/what-can-anthropologists-offer-to-security-studies/.(آخرین مشاهده: 12/02/1397)
  19. Macfarlane, Alan (1977), "Historical Anthropology", The Cambridge Journal of Anthropology, vol. 3, no. 3, pp. 1-9.
  20. Moon, Beverly (2005), "Archetypes", Encyclopedia of Religion, ed. Lindsay Jones, 2^nd edition, vol. 1, USA: Thomson Gale.
  21. Moscati, Sabatino (1980), An Introduction to the Comparative Grammar of the Semitic Languages, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
  22. Nakano, Aki'o (1986), Comparative Vocabulary of Southern Arabic, Tokyo: Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa.
  23. O'leary, De Lacy (1923), Comparative Grammar of the Semitic Languages, London: Kegan Paul.
  24. Orel, Vladimir & Stolbova, Olga (1995), Hamito-Semitic Etymological Dictionary, Leiden: Brill.
  25. Pipitone, R. Nathan & Gallegos, Brandon & Walters, Danielle (2017), "Physiological Responses to Trypophobic Images and Further Scale Validity of the Trypophobia Questionnaire", Personality and Individual Differences, vol. 108, pp. 66-68.
  26. Pottier, Johan (1999), Anthropology of Food: The Social Dynamics of Food Security, Cambridge: Polity.
  27. Shipley, Joseph T. (1953), Dictionary of World Literature, New York: Philosophical Library.
  28. Tylor, Edward Burnett (1871), Primitive Culture, London: John Murray.
  29. Verne, Jules Gabriel (1905), A Journey to the Centre of the Earth, New York: Charles Scribner's Sons.
  30. Webster, Noah (1916), Webster's Collegiate Dictionary, Springfield/ Massachusetts: Merriam-Webster.
منابع اینترنتی:
1. https://www.anthro-security.net/?p=100. (آخرین مشاهده: 07/02/1397)

ترس از حفره در قرآن کریم؛ رویکردی انسان‏شناختی به امنیت

مراجع

مراجع

دوره 4، شماره 4 - شماره پیاپی 4دی 1399صفحه 1-30

دوره 4، شماره 4 - شماره پیاپی 4
دی 1399
صفحه 1-30