نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

2 دکتری فلسفه غرب، حوزه علمیه قم، قم، ایران

3 دکتری علوم قرآنی ، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

دستگاه و جریان شبهه‌سازی و انتقال شبهات از مؤلفه‌های گوناگونی مانند کانون‌های شبهه‌گری، بسترهای ایجاد شبهه، مواد اولیه استدلال، فرآیند استدلال و رویّه‌های انتقال شبهات سامان یافته است. درین میان، شناخت علل و بنیان‌های ایجاد شبهه، نقش مهمی در فرآیند پاسخ‌گویی به شبهات خواهد داشت. قرآن مجید، در قامت کتابی که به تبیین زیر بناها و پی رنگ‌ها می پردازد، افزون بر پاسخ‌گویی به موارد شبهه، به موضوع علل و بنیان‌های شکل‌گیری شبهه نیز توجه داشته است. پژوهش حاضر با درک گفتمان قرآنی درین موضوع، به روش اکتشافی- تحلیلی و مبنا قرار دادن قرآن و بهره از منابع کتابخانه ای، موضوع پیش گفته را به دو رده علل معرفتی و بنیان‌های روشی افراز کرده است. بر اساس دستاورد این نوشتار، مواردی چون شناخت ناکافی، خرافه گرایی، پیروی از سنن نادرست، کاربست پیش فرض‌های نادرست و جبر گرایی در شمار علل معرفتی ایجاد شبهات به شمار می روند. هم چنین روشهایی مانند قیاس نادرست، استقراء نادرست، پیگیری متشابهات، حصرگرایی روش شناختی، برخورد گزینشی و پیروی از گمراهان در سپهر روش شناختی قابل ارزیابی هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Cognitive foundations and causes and a method of forming doubts from the perspective of the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • alborz mohaghegh garfami 1
  • hasan islampour karimi 2
  • hasan kharghani 3

1 razavi islamic sience uni

2 qom

3 razavi uni

چکیده [English]

The apparatus and flow of suspicion transmission is organized from various components such as suspicion centers, grounds for creating suspicion, the raw materials of reasoning, the process of reasoning, and the procedures for transmitting suspicion. In the meantime, recognizing the causes and foundations of suspicion will play an important role in the process of responding to suspicions. In the form of a book that explains the underpinnings and backgrounds of the Qur'an, in addition to answering the cases of doubt, it has also paid attention to the causes and foundations of the formation of doubt. The present study, understanding the Qur'anic discourse on this subject, using exploratory-analytical method, has divided the aforementioned subject into two categories of epistemological causes and methodological foundations. According to the achievement of this article, cases such as insufficient cognition, superstition, following false traditions, applying false presuppositions and determinism are among the epistemological causes of creating doubts. Also methods such as incorrect analogy, incorrect induction, pursuit of similarities, methodological exclusivism, selective approach and following the misguided can be evaluated in the methodological sphere.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • skepticism
  • cognitive causes
  • methodological causes
قرآن حکیم، ترجمة ناصر مکارم شیرازی.
ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله (1404 ق)، شرح نهج البلاغة، قم: مکتبة آیه‌الله مرعشی.
ابن‌‌اثیر، مبارک بن محمد (1367 ش)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: اسماعیلیان.
ابن‌‌بابویه، محمد بن على (1362 ش)، الخصال، قم: جامعة مدرسین.
ابن‌‌بابویه، محمد بن على (1378 ق)، عیون أخبار الرضا (ع)، تهران: جهان.
ابن‌‌جوزی، عبدالرحمن بن علی (2014 م)، تلبیس ابلیس، قاهره: مکتبة التوفیقیه.
ابن‌سینا (1404 ق)، الشفاء (الهیات)، سعید زاید، قم: مکتبة آیه‌العظمی المرعشی.
ابن‌‌عدی، یحیی (1365 ش)، تهذیب الاخلاق، محمد دامادی، تهران: بی‌جا.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر.
ابن ‏ابى ‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
استودل، آروم (1383 ش)، فلسفة تحلیلی در قرن بیستم، ترجمة فریدون ناظمی، تهران: مرکز نشر.
انوری، حسن (1371 ش)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
برنجکار، رضا (1398 ش)، روش‌شناسی علم کلام، تهران: سمت.
بهمنیار بن مرزبان (1375 ش)، التحصیل، مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1376)، الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین.
حسینی طهرانی، محمدحسین (1432 ق)، معادشناسی، مشهد: علامه طباطبایی.
حلی، جعفر بن حسن (1403 ق)، معارج الاصول، قم: آل البیت.
دهخدا، علی‌اکبر (1373 ش)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق)، مفردات الالفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (1421 ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.
شاطبی، ابراهیم بن موسی (بی‌تا)، الموافقات فی اصول الشریعه، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
شریف الرضی، محمد بن حسین (1414 ق)، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، قم: هجرت.
طباطبایی، محمدحسین (1397)، اصول فلسفة رئالیسم، قم: مرکز بررسی‌های اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طریحى، فخرالدین بن محمد (1375 ش)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
عارفی شیرداغی، محمد اسحاق (1398 ش)، روش‌شناسی معارف دینی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
عکبری، محمد بن محمد (1413 ق)، تصحیح اعتقادات الإمامیة، قم: اسلامیه.
عیاشى، محمد بن مسعود (1380 ق)، تفسیر العیّاشی، تهران: مطبعة العلمیه.
فخر رازى، محمد بن عمر (1420 ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فراهیدى، خلیل بن احمد (1409 ق)، کتاب العین، قم: هجرت.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى (1403 ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
معرفت، محمدهادى (1429 ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة فرهنگى انتشاراتى التمهید.
مفید، محمد بن محمد (1413 ق)، الإختصاص، قم: المؤتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید.
موسی‌پور، ابراهیم (1390 ش)، «خرافات»، دانش‌نامة جهان اسلام، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
ناصری مقدم، حسین (1386 ش)، «جهل (1)»، دانش‌نامة جهان اسلام، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
هاشمى رفسنجانى، اکبر (1383 ش)، فرهنگ قرآن، قم: بوستان کتاب.