نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار پژوهشکده مطالعات قرآی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
2 استادیار پژوهشکده مطالعات قرآنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
چکیده
هدف این پژوهش دستیابی به تبیینی تاریخی از برنامه آموزشی رشته دانشگاهی علوم قرآن و حدیث در نظام رسمی آموزش عالی ایران است. به این منظور، پیدایی و سیر تغییرات این رشته در بازه 1365 تا 1395 بر پایه داده‌های تاریخ شفاهی و تحلیل اسناد برنامه‌های درسی مصوب شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (عتف)، بررسی شده است. در دهه نخست حیات رشته پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هدفگذاری اساسی این رشته «تربیت نیروی انسانی و کارگزار آشنا با معارف اسلامی» بوده است، با این نگاه که توسعه دانش در حوزه معارف اسلامی، نه مسئولیت دانشگاه که کارویژه «حوزه‌های علمیه» است. در ادامه حیات رشته نیز، محوریت بخشیدن به «تفسیر و استنباط معارف قرآن و حدیث»، موجب شده است جهت‌گیری غالب در تربیت دانشگاهی به سوی کارکردهای عمومی باشد و از تخصص‌گرایی در مسائل «علوم قرآن و حدیث» فاصله گیرد. از ابتدای دهه 1380، «علوم قرآن و حدیث» در همه مقاطع دانشگاهی رشته‌ای مستقل شده، اما تخصص‌گرایی حتی در دوره دکتری، اتفاق نیفتاده است. از سال 1395، طرح تحول در مقطع کارشناسی رشته به اجرا درآمده، اما ادامه این مسیر تحولی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی پی گرفته نشده، همان پیکره آموزشیِ ازپیش‌موجود تداوم یافته است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
In the middle of "sciences" and "knowledge", a study on the evolution of the field and curriculum of “Quran and Hadith Studies”
نویسندگان [English]
- maryam ghobadi 1
- hadi rahnama 2
1 Ph.D. in Qur'an and Hadith Studies, Assistant Professor of the Department of Quranic Studies, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
2 Ph.D. in Qur'an and Hadith Studies, Assistant Professor of the Department of Quranic Studies, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]
In this research we study the explanation of educational program of the Quran and Hadith studies in the academic education system of Iran. For this purpose, we have investigated the occurrence and changes in this academic system between 1986 to 2016, based on the analysis of curriculum documents approved by the Supreme Planning Council of the Ministry of Science, Research and Technology (ATF). The results of this research show that in the first decade of formation of the academic system of Qur'an and Hadith studies, the educational basic goal was "training human resources and agents familiar with Islamic teachings", with the attitude that the development in the field of islamic studies is achieved in “seminaries”, not universities. Consequently, the emphasis on deriving the "Teachings of the Quran and Hadith" has caused the dominant orientation in academic education to be towards public functions and away from scientific elitism and specialization.
کلیدواژه‌ها [English]
- Quran and Hadith sciences
- Quranic teachings
- higher education
- academic field
- curriculum
- امامزاده، احمد (۱۳۹۶) تاریخ رشته علوم قرآن و حدیث در ایران (گزارش طرح پژوهشی)، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی.
- برنامه‌های درسی مصوب، وبگاه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ویراست 25/12/1400 به آدرس:
- جمالی گندمانی و بیدی، رضا (1393) بازمهندسی رشته علوم قرآن و حدیث؛ مبتنی بر نیازسنجی نظام توسعه فرهنگ قرآنی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تهران: مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی.
- خبرهای دانشکده الهیات و معارف اسلامی (1349) مقالات و بررسیها، دوره 1، ش 0، ص193-206.
- سلامت‌پناه، رضا (1392) آسیب‌شناسی مقالات علمی-پژوهشی در موضوع علوم قرآن و حدیث (گزارش طرح پژوهشی)، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی.
- سلامت‌پناه، رضا (1394) بازنگری در رشته‌های آموزش عالی قرآنی، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی.
- شورای عالی برنامه‌ریزی (1368) مشخصات کلی، برنامه و سرفصل دروس دوره کارشناسی الهیات معارف اسلامی در هفت شاخه علوم قرآن و حدیث، فقه و مبانی حقوق اسلامی، فلسفه و کلام اسلامی، ادیان و عرفان، تاریخ تمدن ملل اسلامی، فقه حنفی، فقه شافعی، جلسه 189، مورخ 20/12/1368، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
- شورای عالی برنامه‌ریزی (1369) مشخصات کلی، برنامه و سرفصل دروس دوره دکتری الهیات معارف اسلامی در پنج رشته ادیان و عرفان، تاریخ و تمدن ملل اسلامی، علوم قرآن و حدیث، فقه و مبانی حقوق اسلامی، فلسفه و کلام اسلامی، جلسه 130 شورای سرپرستان (ادامه جلسه 200 شورای برنامه‌ریزی)، مورخ 17/4/1369، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
- شورای عالی برنامه‌ریزی (1370) مشخصات کلی، برنامه و سرفصل دروس دوره کارشناسی ارشد الهیات معارف اسلامی در پنج رشته علوم قرآن و حدیث، فقه و مبانی حقوق اسلامی، فلسفه و کلام اسلامی، ادیان و عرفان، تاریخ و تمدن ملل اسلامی، جلسه 230، مورخ 1/10/1370، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
- شورای عالی برنامه‌ریزی (1374) برنامه آموزشی دوره کارشناسی آزاد الهیات و معارف اسلامی، جلسه 312، مورخ 8/11/1374، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
- شورای عالی برنامه ریزی (1379 الف) مشخصات کلی برنامه و سرفصل دروس دوره کارشناسی علوم قرآن و حدیث، جلسه 406، مورخ 18/10/1379، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
- شورای عالی برنامه ریزی (1379 ب) مشخصات کلی برنامه و سرفصل دروس دوره کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، جلسه 406، 18/10/1379، تهران: وزارت علوم، تحقیقات وفناوری.
- شورای عالی برنامه ریزی (1379 ج) مشخصات کلی برنامه و سرفصل دروس دوره دکتری علوم قرآن و حدیث، جلسه 406، 18/10/1379، تهران: وزارت علوم، تحقیقات وفناوری.
- شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی (1391) برنامه درسی (بازنگری شده) مقطع کارشناسی روان‌شناسی، جلسه 824، مورخ 13/12/1391، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
- شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی؛ شورای تحول و ارتقای علوم انسانی (1394) برنامه درسی دوره کارشناسی رشته علوم تربیتی، جلسه 107، مورخ 11/8/1394، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
- شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی (1396 الف) برنامه درسی دوره کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، بازنگری شده دانشگاه تهران، مورخ 20/2/1396 (به استناد جلسه 882 مورخ 23/11/1395 شورای عالی برنامه‌ریزی)، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
- شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی (1396 ب) بازنگری برنامه درسی دوره دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، بازنگری شده دانشگاه تهران، مورخ 30/1/1396 (به استناد جلسه 882 مورخ 23/11/1395 شورای عالی برنامه‌ریزی)، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
- شورای گسترش و برنامه‌ریزی آموزش عالی (1400) برنامه درسی رشته روان‌شناسی اسلامی، مقطع کارشناسی ارشد، گرایش روان‌شناسی مثبت‌گرا، جلسه 161، مورخ 25/07/1400، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
- فخاری، علی‌رضا (1395) «نقد و بررسی برنامه درسی رشته علوم قرآن و حدیث در مقطع کارشناسی»، پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، ش 40، ص 115-140.
- همو (1396) «نقد مبانی کلان در برنامه‌ریزی درسی رشته علوم قرآن و حدیث»، پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، ش 47، ص 211-238.
- فراستخواه، مقصود (1395) طراحی الگوی گسترش آموزش عالی قرآنی در راستای اولویت‌های نظام توسعه فرهنگ قرآنی (گزارش طرح پژوهشی)، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی.
- قریشی، سید حسام (1396) تاریخ رشته علوم قرآن و حدیث در ایران، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مرکز هماهنگی توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآن.
- قبادی، مریم؛ رهنما، هادی؛ برادران حقیر، مریم (1400، الف) در میانه «علوم» و «معارف»، پژوهشی در تاریخ نهاد دانشگاهی علوم قرآن و حدیث (از مجموعه پژوهش‌های «طرح جامع اعتلای علوم انسانی»)، نسخه کتاب پروژه (دردست انتشار)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- قبادی، مریم؛ برادران حقیر، مریم؛ رهنما، هادی (1400، ب) «بررسی توانمندی‌ها و شایستگی‌های دانش‌آموختگان رشته علوم قرآن و حدیث در سه دهه (1365-1395)»، نامه آموزش عالی، ش 56، ص 127-162.
- کمیسیون برنامه‌ریزی آموزشی (1395) برنامه درسی (تجمیع و بازنگری شده) دوره کارشناسی رشته علوم قرآن وحدیث، جلسه 70، مورخ 13/4/1395، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
- مرعشلی، یوسف عبدالرحمن؛ ذهبی، جمال حمدی؛ کردی، ابراهیم عبدالله (۱۴۱۰ق/1990م) مقدمه بر البرهان فی علوم القرآن زرکشی، بیروت: دار المعرفة.
- موسوی دارابی، علی؛ واعظ زاده خراسانی، محمد (1387) نصوص فی علوم القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
)