نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، دانشکده اصول دین، واحد تهران، تهران، ایران
2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
از منظر علامه طباطبایی سوره مجموعه‌ای از آیات با غرض معین اطلاق می‌شود. غرض به معنای مقصود خداوند از نزول سوره، اصلی‌ترین محور معرفی و شناخت سوره و عامل تمایز میان سوره‌هاست. با توجه به اهمیت موضوع غرض سورهها و تأکید علامه بر این موضوع، این تحقیق به بررسی خصوصیات غرض و کارکردهایش در خلال تفسیر آیات و سورهها در المیزان فی تفسیر القرآن پرداخته است. در این تحقیق مشخص شد غرض می‌تواند حالت‌های متعدد (اصلی و تبعی) داشته و یا اینکه دارای مراتب و سطوح مختلف باشد. همچنین کشف غرض سورهها در کارکرد برون‌سوره‌ای، عامل تبیین تمایز سورهها، تعیین ارتباط میان سورهها و جایگاه سورهها به نسبت یکدیگر است. در بررسی‌های درون سوره‌ای می‌توان، ابعاد یکپارچگی ادبی و کلامی آیات یک سوره و پیوستگی‌های غیرخطی موجود در ساختار سوره را به کمک غرض و با محوریت آن کشف نمود. پیوستگی‌های غیر خطی شامل ارتباط جملات معترضه، ارتباط‌های حُکمی میان آیات، تطفّل و بیان زیرموضوعات یک موضوع، و تناسب داستان‌ها و بسمله سوره با غرض سوره. کارکرد مهم دیگر غرض در تفسیر آیات در موضوعات استخراج مفهوم واژگان آیات، تعیین مصادیق آیات، تحلیل ادبی آیات و بررسی وجه تمایز تفسیر دو آیه مشابه در دو سوره متفاوت، قابل مشاهده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Attributes of the Gharaz (purpose) of the surah according to Allameh Tabatabai opinion and its function in the interpretation of the Holy Quran
نویسندگان [English]
- Hadi Saedi 1
- Majid Maaref 2
1 Ph.D. student in Quran and Hadith Sciences, Faculty of Usul al deen, Tehran, Iran
2 Professor of the Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Iran
چکیده [English]
From the point of view of Allameh Tabatabaei, Surah refers to collection of verses with specific purpose. This research aims to examine the characteristics of the gharaz of surah and its various functions during the interpretation of verses and surahs in Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an book. In this research, it was found that purpose can have multiple states or that it has different ranks and levels. Also, discovering the purpose of the surahs in the extra-surah function, the factor explaining the distinction between surahs, determining the relationship between surahs and the place of surahs in relation to each other. It is possible to examine dimensions of literary and verbal integrity of the verses of a surah and discovered the non-linear connections in the structure of the surah. Non-linear connections include the connection of objectionable sentences, judgmental connections between verses, expressing the sub-topics of a topic, and suitability of stories and Bismillah of surah with the purpose of the surah. Other function of gharaz is the interpretation of verses; in the subjects of extracting the meaning of vocabulary of verses, determining examples of verses, literary analysis of verses and investigation of difference in interpretation of similar verses in two different surahs.
کلیدواژه‌ها [English]
- The gharaz (purpose) of the Surah
- the structure of the Surah
- Surahology
- Tadbar in Surah
- Allameh Tabatabaei
- al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an
قرآن کریم
الف) کتاب‌ها
- اخوت، احمدرضا، 1394ش، تدبر در کلام، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت(ع)، چ اوّل.
- اوسی، علی رمضان، 1381ش، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، ترجمه حسین میرجلیلی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
- بقاعی، ابراهیم بن عمر، 1427ق، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، تحقیق عبدالرزاق غالب مهدی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- جوادی آملی، عبدالله، 1386ش، شمس الوحی تبریزی، قم، اسراء، چ اول.
- حجتی، سید محمدباقر، 1384ش، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ 21.
- حسینی، سید علی اکبر، 1394ش، نظریه وحدت موضوعی سوره‌های قرآن: نگرش‌ها و چالش‌ها، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ اول.
- خامه‌گر، محمد، 1386ش الف، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چ دوم.
- خامه‌گر، محمد، 1396ش، اصول و قواعد کشف استدلالی غرض سوره‌های قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ اول.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن، دارالعلم الدار الشامیة، دمشق، چ اول.
- رامیار، محمود، 1369ش، تاریخ قرآن(رامیار)، تهران، امیر کبیر، چ سوّم.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابىبکر، 1406ق، تناسق الدّرر فی تناسب السّور، بیروت، دار الکتاب العلمیة، چ اول.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابىبکر، 1421ق، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، چ دوم.
- سیوطى، عبدالرحمن بن ابىبکر، 1404 ق، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، چ اول.
- شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم، 1412 ق، فى ظلال القرآن، بیروت - قاهره، دارالشروق، چ هفدهم.
- شفیعیان، روح الله، 1392ش، روش تفسیر قرآن به قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی(ره) بر اساس دروس استاد حاج شیخ محمد حسن وکیلی، مشهد، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
- طباطبایی، سید محمد حسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ پنجم.
- طبرسی، فضل بن حسن، 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چ سوم.
- علوی مهر، حسین، 1384ش، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، قم، مرکزجهانی علوم اسلامی، قم، چ اوّل.
- فخر رازی، محمد بن عمر، 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ سوم.
- فراهیدى، خلیل بن أحمد، 1409ق، کتاب العین، قم، هجرت، چ دوّم.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، 1416ق، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، قاهره، جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیة؛ قاهره.
- گروه نویسندگان، 1361ش، یادنامه استاد علامه طباطبایی(ره)، قم، شفق.
- لسانی فشارکی، محمد علی، حسین مرادی زنجانی، 1394ش، سوره‌شناسی؛ روش تحقیق ساختاری در قرآن کریم، قم، نصایح، چ اول.
- لیثى واسطى، على بن محمد، 1376ش، عیون الحکم و المواعظ، تحقیق و تصحیح حسین حسنى بیرجندى، قم، دار الحدیث، چ اوّل.
- مدرسی، سید محمد تقی، 1419ق، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، چ اوّل.
- مصطفوى، حسن، 1368ش، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الإسلامی الدائرة العامة للمراکز و العلاقات الثقافیه، چ اوّل.
- معارف، مجید، 1383ش، مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی، تهران، نبأ، چ اول.
- معرفت، محمد هادی، 1382ش، تاریخ قرآن، تهران، سمت، چ پنجم.
- میر، مستنصر، حسین عبدالرئوف، 1390ش، مطالعه قرآن به منزله اثری ادبی: رویکردهای زبانی-سبک‌شناختی، ترجمه ابوالفضل حرّی، تهران، نیلوفر، چ اول.
ب) مقاله‌ها
- اسمعیلی صدر آبادی، مهدی، محمدحسین برومند، امیر جودوی، 1396ش، «خطوط اصلی ارتباطی در سوره بقره»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 35، ص 1- 21، تهران، دانشگاه الزهرا.
- اشرفی، امیررضا، 1387ش، «پیوستگی آیات قرآن و نقش آن در تفسیر از منظر علامه طباطبایی»، قرآن شناخت، شماره دوّم، ص 26-58، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
- آقایی، سید علی، 1387ش، «رهیافت وحدت موضوعی سوره‌های قرآن در الأساس فی التفسیر»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 56، ص 88-126، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- بهرامی، محمد، 1388ش، «پیوند آیات سوره‌های قرآن در تفسیر فی ظلال»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 59 و 60، ص 180-199، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- حجتی، سید محمدباقر، أیمن عبدالله محمود أبو خمیش، 1422ق، «المناسبة القرآنیة فی سورة الفاتحة (تناسب و وجه ترتیب آیات سورة الفاتحة)»، دراسات فی العلوم الانسانیه، سال هشتم، شماره 3، ص 13- 26، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
- حجتی، سید محمدباقر، کرم سیاوشی، 1384ش، «وحدت موضوعی از نگاه سید قطب در فی ظلال القرآن»، پژوهش دینی، شماره 9، ص 9-40، تهران، انجمن علوم قرآن و حدیث ایران.
- حسینی، سید علی اکبر، 1387ش، «وحدت موضوعی سوره‌های قرآن کریم در ترازوی نقد»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 54 و 55، ص 207 – 261، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- حکم آبادی، حجت اله، عباس اسماعیلی زاده و غلامرضا ریسیان، 1398ش، «کشف استدلالی ساختار و غرض سوره احزاب»، کتاب قیم، شماره 21، ص 7-38، یزد، دانشگاه میبد.
- خامه‌گر، محمد، 1381ش، «در آمدی بر تفسیر ساختاری قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 29 و 30، ص206-271، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- خامه‌گر، محمد، 1386ش ب، «نظریه هدفمندی سورهها؛ مبانی و پیشینه»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 51 و 52، ص 183-212، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- ذوقی، امیر، 1392ش، «نگره‌ای جدید درباره انسجام متنی سوره‌های قرآن کریم»، مطالعات قرآن و حدیث، شماره 12، ص 151-175، تهران، دانشگاه امام صادق(علیه السلام).
- رضاداد، علیه، 1388ش، «روش‌های نوین در عرصه تفسیر قرآن کریم»، پژوهش دینی، شماره 19، ص 103-116، تهران، انجمن علوم قرآن و حدیث ایران.
- زکی، محمدعلی، 1396ش، «بیان اهداف و مقاصد سوره‌های قرآن در تفسیر المیزان»، فصلنامه قرآنی کوثر، شماره 60، ص 23-36، اصفهان، موسسه قرآنی کوثر.
- سلطانی بیرامی، اسماعیل، 1390ش، «اعجاز قرآن در پیراستگی از اختلاف»، قرآن شناخت، شماره 7، ص33-64، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- شحاته، عبدالله محمود، 1365ش، «درآمدی بر تحقیق اهداف سوره‌های قرآن کریم»، مقالات و بررسی‌ها، ترجمه و تحقیق سید محمدباقر حجتی، شماره 41 و 42، ص 21-52، تهران، دانشگاه تهران.
- عباسی، مهرداد، 1383ش، «نگرش ساختاری به سوره‌های قرآن»، کتاب ماه دین، شماره 78 و 79، ص 3-7، تهران، خانه کتاب.
- قرائی سلطان آبادی، احمد، 1394ش، «فهم قرآن در پرتو نظم شبکه ای یا فراخطی آن»، پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، شماره 7، ص 41 – 60، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
- مسعودی، محمد مهدی، 1376ش، «شفاف‌ترین ویژگی‌های المیزان»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 9 و 10، ص 94 – 101، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
میر، مستنصر، 1382ش، «خاستگاه‌های هنر در دین: سوره به منزله کلیت؛ سیری در تفسیر قرآن در قرن بیستم»، زیبا شناخت، ترجمه ابوالفضل حرّی، شماره 8، ص 389-402، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
)