مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی

تبیین و ارزیابی مبنای کارن بائر در مورد «تأثیر بافت فکری و شرایط اجتماعی بر تفسیر»

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

نصرت نیلساز 1
بی بی سادات رضی بهابادی 2
پریسا َعسکر سمنانی 3

1 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

https://doi.org/10.22034/isqs.2025.49854.2336
چکیده
مطالعات «زن و جنسیت» در دهه‌های اخیر توجه پژوهشگران معاصر را به خود جلب کرده است. در این میان برخی از اندیشمندان حوزه مطالعات اسلامی میان مطالعات جنسیت و جایگاه زن در قرآن، پیوند ایجاد کرده و در تحلیل‌های خود به تفاسیر مفسران بر آیات مربوط به زنان رجوع کرده‌اند. کارن بائر در کتاب سلسله‌مراتب جنسیتی در قرآن: تفاسیر کهن، پاسخ­های نو به بررسی آرای عالمان مسلمان بر تفسیر آیات ناظر به «سلسله­مراتب جنسیتی» پرداخته است. از میان مبانی مختلفی که بائر در پژوهش خود اتخاذ کرده، «تأثیر بافت فکری و شرایط اجتماعی بر تفسیر» مهم‌ترین دیدگاه او محسوب می‌شود که مبنای نظری او را شکل داده است. بائر پرداختن به دغدغه‌های اجتماعی را در نتیجه تغییر بافت فکری عالمان مدرن و مبنای مشترک آنان می‌داند که به‌مرورزمان باعث تغییر روش نگارش تفاسیر شده است. از میان عالمان مدرن، محافظه‌کاران با پای بندی به تفاسیر پیشین، توجیهات علمی و عقلی را در دفاع از آن‌ها می‌آورند، در مقابل، تجدیدنظرطلبان در پی آن هستند که تفاسیری متناسب با نیازهای عصری ارائه دهند، از همین رو، ضمن دخالت دادن معرفت‌های پیشینی خود و به‌کارگیری «هرمنوتیک تفسیری»، به بازتفسیر آیات می‌پردازند. این در حالی است که باید به مجرای موجه و مجازِ پیش دانسته‌ها در تفسیر توجه داشت و از تحمیل پیش دانسته‌ها بر متن و تفسیر به رأی اجتناب کرد. علاوه براین، باید توجه داشت ارائه «تفسیر عصری» باید ضابطه­مند و با هدف پاسخ به پرسش‌های عصر و زمانه باشد، در غیر این صورت به «عصری انگاری معرفت دینی» و «تکثرگرایی فهم ها» می‌انجامد که با هدف هدایتگری قرآن در تعارض است. در پژوهش حاضر، تأثیر بافت فکری و شرایط اجتماعی بر تفسیر در آیات ناظر به سلسله‌مراتب جنسیتی تبیین و نتایج مبتنی بر آن به روش توصیفی-تحلیلی ارزیابی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

کارن بائر
«سلسله‌مراتب جنسیتی در قرآن»
بافت فکری
شرایط اجتماعی
هرمنوتیک تفسیری

موضوعات

عنوان مقاله English

Explanation and evaluation of Karen Bauer's view about "the influence of the intellectual context and social conditions of commentators on interpretation"

نویسندگان English

Nosrat َNilsaz 1
Bibi sadat Razi Bahabadi 2
Parisa َAskarsemnani 3
1 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Al-Zahra University, Tehran, Iran
3 PhD student of Quran and Hadith Sciences, Al-Zahra University, Tehran, Iran.
چکیده English

Studies on "Women and Gender" have attracted the attention of contemporary researchers in recent decades. Among these, some scholars in the field of Islamic studies have established a connection between gender studies and the status of women in the Quran, referring to the interpretations of commentators on verses related to women in their analyses. Karen Bauer is a contemporary thinker who, in her book "Gender Hierarchies in the Quran: medieval Interpretations, Modern Responses," examines the views of Muslim scholars on the interpretation of verses concerning "gender hierarchies."
Among the various foundations that Bauer adopts in her research, "the impact of intellectual context and social conditions on interpretation" is her significant theoretical basis.
Bauer sees addressing social concerns as a result of the changing intellectual context of modern scholars and their common ground, which over time has led to a change in the way interpretations are written. Among modern scholars, conservatives, while adhering to previous interpretations, provide scientific and rational justifications in defense of them. In contrast, reformists seek to provide interpretations that are in line with contemporary needs, and therefore, while incorporating their prior knowledge and employing "interpretative hermeneutics," they reinterpret verses. This is while justified and permissible channel of prior knowledge in interpretation should be taken into consideration and imposing prior knowledge on the text and interpretation by opinion should be avoided. In addition, it should be noted that the presentation of "contemporary interpretation" must be systematic and aimed at answering the questions of the age and time, otherwise it will lead to "modernization of religious knowledge" and "pluralism of understandings" which is in conflict with the guiding purpose of the Quran. In the present study, the effect of intellectual context and social conditions on the interpretation of verses regarding gender hierarchy is explained and the results based on it are evaluated using a descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها English

Karen Bauer
Gender Hierarchy in the Quran
Intellectual Context
Social Conditions
Hermeneutical Interpretation
  1. الهی راد، صفدر. (1395). آشنایی با هرمنوتیک، تهران: سمت.
  2. ایازی، محمدعلی (الف).(1378). «تأثیر شخصیت مفسر در تفسیر قرآن»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، (19)، صص 9-43.
  3. ایازی، محمدعلی (ب) .(1378). قرآن و تفسیر عصری، چاپ دوم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  4. پارسا، فروغ.(1394). «قرائت زن­گرایانه از قرآن»، پژوهشنامه زنان، (14)، صص 51-71.
  5. پریمی، علی.(1392). هرمنوتیک و تأثیر آن بر فهم متون، اصفهان: آسمان نگار.
  6. پزشکی، محمد؛ کاظمی، نفیسه.(1384). «صورتبندی مطالعات زنان در جهان اسلام (2)»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 30، صص 73-108.
  7. پوراسماعیلی، علیرضا؛ صادقی، علیرضا.(1393). «نقد نظریه ممنوعیت قضاوت زنان از منظر فلسفه فقه»، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، 10 (36)، صص51-72.
  8. جوادی آملی، عبدالله.(1389). تسنیم، ج18، قم: اسراء.
  9. حاجی ابوالقاسم دولابی، محمد.(1397). فراعصری بودن قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  10. حاجی وثوق، ندا؛ پاک نیا، محبوبه؛ توحید فام، محمد.(1398). «زن در منظومه فکری - معرفتی نواندیشی دینی»، مطالعات سیاسی، شماره 45، صص5-29.
  11. حاجی وثوق، ندا؛ داودی، علی اصغر.(1397). «چارچوب­های معرفتی-روشی نواندیشی اسلامی در نگرش به حقوق سیاسی و اجتماعی زنان؛ مطالعه موردی محسن کدیور و محمد مجتهد شبستر»، پژوهش­نامه علوم سیاسی، 13(4)، صص 7-38. 1001.1.1735790.1397.13.4.1.9
  12. حسین پور، پریوش؛ عباسی نیا، سعید؛ حسینی، سید حسام الدین.(1400). «مختصات تفسیر عصری در تفسیر ترتیبی معاصر»، آموزه های قرآنی، (33)، صص 283-308. 30513/qd.2021.1253
  13. حسین زاده، محمد.(1393). مبانی معرفت دینی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
  14. دهقان پور، جان محمد؛ عباسی، بابک؛ عباسی، مهرداد.(1401). «از فهم هرمنوتیکی تا تفسیر متن مقاله تطبیقی در مقایسه مبانی آرای مجتهد شبستری و هرش»، جستارهایی در فلسفه و کلام، 53 (2)، صص 132-155. 22067/epk.2022.76815.1129
  15. شاکر، محمدکاظم.(1382). روش­ها و گرایش­های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  16. شریعت ناصری، زهره.(1393). «مخاطب مداری، رویکرد روش تفسیر عصری»، حسنا، (23)، صص7-9.
  17. صالح پور، جهانگیر.(1374). «فرآیند عرفی شدن فقه شیعی (پا در رکاب مرکب عرف دل در کمند شاهد قدسی)»، مجله کیان، شماره 24، صص 17-24.
  18. طباطبایی، سیدمحمدحسین.(1374). ترجمه تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى‏.
  19. عظیمی فر، علیرضا، اسعدی، محمد.(1399). «جریان روشنفکری التقاطی ایران در تفسیر قرآن»، در آسیب شناسی جریان های تفسیری زیر نظر محمد اسعدی، ج2، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  20. ربانی گلپایگانی، علی.(1383). هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه قم، چاپ اول.
  21. قدرتی، فاطمه؛ رحیمیان، سعید؛ حاجی علی، فریبا.(1391). «آسیب شناسی تأثیر عرف در ساحت فقهی دین»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال 45، شماره 1، صص83-102. 22059/jjfil.2012.30074
  22. کرمی، محمدتقی، محبوبی شریعت پناهی، نسیم سادات.(1392). «فمینیسم اسلامی، مفاهیم و امکان­ها»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 59، صص 229-264. 1001.1.20082827.1392.15.59.7.6
  23. محصص، مرضیه؛ بهادری، آتنا.(1396). «تأملی بر «شرک جنسیتی» در خوانش‌های زن‌مدارانه از قرآن»، مطالعات راهبردی زنان، دوره 20، شماره 78. 22095/jwss.2018.120420
  24. مطهری، مرتضی.(1381). مجموعه آثار، ج20، تهران: صدرا.
  25. مهدوی راد، محمدعلی؛ نیلساز، نصرت.(1385). «تاریخ گذاری تفسیر منسوب به ابن عباس نقد روش تحلیل ادبی ونزبرو و ریپین»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 6، صص27-64. 22051/tqh.2007.3472
  26. نصری، عبدالله.(1381). راز متن: هرمنوتیک، قرائت پذیری متن و منطق فهم دین، تهران: مرکز مطالعات و انتشار آفتاب توسعه، چاپ اول.
  27. واعظی، احمد.(1390). نظریه تفسیر متن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

منابع عربی

  1. ابن قیم الجوزیه، شمس الدین.( 1999م). إعلام الموقّعین عن ربُّ العالمین، ویراستار: طه عبدالرئوف سعد، ج2، قاهره: مکتبه الکلیه الازهر.
  2. جصّاص، احمد بن علی.( 1405ق). احکام القرآن، لبنان: دار احیاء التراث العربی.
  3. دینورى، عبدالله بن محمد.( 1424ق). الواضح فى تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  4. زجّاج، ابراهیم بن سَری.( 1408ق). معانی القرآن و اعرابه، لبنان: عالم الکتب.
  5. زمخشری، محمود بن عمر.( 1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
  6. سمرقندی، نصر بن حاکم.( 1416ق). بحرالعلوم، بیروت: دارالفکر.
  7. طوسی، محمد بن حسن.( 1413ق). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  8. رشید رضا.( 1414ق). تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  9. فخر رازی، محمد بن عمر.( 1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، لبنان: دار احیاء التراث العربی.
  10. قرطبی، محمد بن احمد.( 1364ق). الجامع لأحکام القرآن‏، ایران: ناصرخسرو.
  11. قشیری، عبدالکریم بن هوازن.( 2000م). لطائف الاشارات، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب‏.
  12. معرفت، محمد هادی.( 1379ش). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، قم: التمهید.

منابع انگلیسی

  1. 1. Ahmed, Leila. (1992). Women and gender in Islam: historical roots of a modern debate, New haven: Yale University Press.
  2. Ali, Kecia. (2010). Marriage and Slavery in Early Islam, Cambridge, MA: Harvard University Press.
  3. Barlas, Asma. (2006). Women’s readings of the Quran, in McAuliffe, The Cambridge Companion to the Quran, 1st U.S.A: Cambridge University Press.
  4. Bauer, Karen. (2015). Gender Hierarchy in the Qurʾān, Medieval Interpretations, Modern Responses, Cambridge: Cambridge University Press.
  5. David R. Vishanoff. ( 2011). The Formation of Islamic Hermeneutics: How Sunni Legal Theorists Imagined a Revealed Law, New Haven, CT: The American Oriental Society.
  6. Gadamer, Hans-Georg . (1986). ‘The Universality of the Hermeneutical Problem’, in Hermeneutical Inquiry, Vol. 1: The Interpretation of Texts, by David E. Klemm, the American Academy of Religion: Studies in Religion, No. 43, Atlanta, GA: Scholars Press.
  7. Hirsch, Eric Donald. (1967). Validity in Interpretation, London: Yale University Press.
  8. Jansen, J. J. G. (1974). The Interpretation of the Koran in Modern Egypt, Leiden: Brill.
  9. Marín, Manuela. ( 2003). ‘Disciplining Wives: A Historical Reading of Qur’ān 4:34’, Studia Islamica, 5-40.
  10. Mernissi, Fatima. (1992). Islam and Democracy, Addison-Wesley Publishing Company.
  11. Mirhosseini, Ziba. (1999). Islam and Gender, London, New York: I.B Tauris Publishers.
  12. Sadeghi, Behnam. (2013). The Logic of Law Making in Islam: Women and Prayer in the Legal Tradition, Cambridge, Cambridge University Press.
  13. Versteegh, C.H.M. (1990). ‘Grammar and Exegesis: The Origins of Kufan Grammar and the Tafsīr Muqātil’, Der Islam 2.
  14. Wadud, Amina. (1999). Quran and woman: Rereading the sacred text from a woman’s perspective, Oxford: Oxford University Press.
مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی
دوره 9، شماره 1
بهار 1404
صفحه 68-97

  • تاریخ دریافت 17 شهریور 1403
  • تاریخ بازنگری 28 فروردین 1404
  • تاریخ پذیرش 17 خرداد 1404

صفحه اصلی

راهنمای نویسندگان

ارسال مقاله

داوران

تماس با ما