مطالعه انتقادی مبانی تاریخ‌مندی قرآن کریم در دیدگاه محمد آرکون بر‌اساس آرای مرزوق العمری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش قرآن و متون اسلامی، دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران

2 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی دانشکده الهیات و ادیان، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران.

10.22034/isqs.2025.50504.2361
چکیده
«مشروع نقد العقل الاسلامی» عنوانی است که محمد آرکون (2010-1928م) برای پروژه فکری و پژوهشی خود انتخاب می­کند. آرکون، شرط «نقد عقل اسلامی» را متأثر از «مکتب آنال»، نگرش تاریخی به تمام سنت اسلامی می­داند و معتقد است که شناخت قرآن و دیگر نصوص دینی، جز با شناخت زمینه تاریخی آن­ها ممکن نیست. پیامد این نگاه به قرآن، مرتبط دانستن آن با لحظه معینی از زمان و مکان است که تعلیق و ازدست‌رفتن کارآمدی آن در دیگر زمان­ها را در پی دارد. همین باعث شده که نقدهای فراوانی از جانب اندیشمندان مسلمان بر پروژه او وارد شود که از جمله این نقدها، توسط مرزوق العمری (متولد 1968م) صورت‌گرفته است. مسئله این مقاله مطالعه روایت نقادانه مرزوق العمری از دیدگاه آرکون در اثبات تاریخ‌مندی، با روش «توصیف و تحلیل» است. یافته­های تحقیق نشان می‌دهد که آرکون بر مبنای تمایز میان قرآن شفاهی و قرآن مکتوب تاریخ‌مندی قرآن را نتیجه گرفته است و انکار قداست قرآن و اتخاذ رویکرد پوزیتیویستی در فهم قرآن از پیامدهای اعتقاد او به تاریخ‌مندی قرآن است. و معلوم می­گردد که خوانش آرکون گزینشی بوده و صرفاً هرآنچه را مؤید نظر خویش یافته، برگزیده است همچنین دیدگاه وی در مورد عدم کتابت قرآن در عهد پیامبر، مردود و ناشی ازجزء بینی افراطی وی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

A critical study of the historicity of the Holy Qur'an in the view of Mohammad Arkun based on the opinions of Marzouq Al-Omari

نویسندگان English

Hajar Hardan 1
marzieh mohases 2
Hasan Zarnooshe Farahani 3
1 PhD student of Islamic Studies Majoring in Quran and Texts, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Islamic Studies, Shahid Beheshti University, Faculty of Theology and Religions Tehran, Iran
3 Associate Professor in Department of Theology and Islamic Studies, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran.
چکیده English

The title “The Project for Critiquing Islamic Reason” was chosen by Muhammad Arkoun (1928–2010) to define his intellectual and research project. Arkoun considers the prerequisite for “Critiquing Islamic Reason” to be a historically grounded approach to the entire Islamic tradition, influenced by the principles of historicism. He asserts that understanding the Qur’an and other religious texts is only possible through recognizing their historical context. This perspective links the Qur’an to specific moments in time and place, which leads to its perceived suspension and diminished applicability in other eras. Consequently, Arkoun’s views have been subject to extensive criticism from Muslim scholars, notably by Marzouq al-Omari (b. 1968). This article examines al-Omari’s critical narrative regarding Arkoun’s viewpoint on the historicity of the Qur’an using the descriptive and analytical method.

The findings of this study reveal that Arkoun’s conclusion on the Qur’an’s historicity stems from a distinction between the oral and written Qur’an. His rejection of the Qur’an’s sanctity and adoption of a positivist approach to understanding the Qur’an are among the implications of his belief in its historicity.

کلیدواژه‌ها English

"Muhammad Arkoun"
" Marzouq al-Omari"
"historicity"
"oral Qur&‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌rsquo
an"
"positivism"
"Anal school"
قرآن کریم.
آرکون، محمد. (1392). تاریخمندی اندیشه‌ی اسلامی، ترجمه رحیم حمیداوی، چاپ اول، تهران: نگاه معاصر.
آرکون، محمد. (1999). الفکر الاصولی واستحاله التاصیل، ترجمه هاشم صالح، چاپ اول، بیروت: دار الساقی.
آرکون، محمد. (1996). الفکر الإسلامی، قراءة علمیة، چاپ دوم، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
آرکون، محمد. (1985). الفکر العربی، ترجمه عادل العوا، چاپ سوم، بیروت: منشورات عویدات.
آرکون، محمد. (2007). الفکر الاسلامی نقد و اجتهاد، ترجمه هاشم صالح، چاپ چهارم، بیروت: دار الساقی.
ارکون، محمد. (2005). القرآن من التفسیر الموروث الی تحلیل الخطاب الدینی، چاپ اول، بیروت: دار الطلیعة.
آرکون، محمد. (1998). تاریخیة الفکر العربی الاسلامی، ترجمه هاشم صالح، چاپ سوم، بیروت: المرکز الإنماء القومی.
آرکون، محمد. (1997). نزعه الانسنه فی الفکر العربی: مسکویه و التوحیدی، ترجمه هاشم صالح، چاپ اول، بیروت: دار الساقی.
 آرکون، محمد. (2009). نحو نقد العقل الاسلامی، بیروت: دار الطلیعة.
آرکون، محمد. (1378). «متن نخستین، متن دوم»، ترجمه محمدمهدی خلجی، دانشگاه انقلاب اسلامی، شماره 110، صص 105-114.
ابن الاثیر، علی بن محمد. (1965). الکامل فی التاریخ، چاپ اول، بیروت: دارصادر.
 ابن الحجاج، مسلم. (1416). الجامع الصحیح، چاپ اول، بیروت: دار ابن حزم.
ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1422). التوحید، چاپ هفتم، قم: جامعه مدرسین. بی
ابن عاشور، صلیحة. (2007). «الخطاب القرآنی والمناهج الحدیثة فی تحلیلیه». جامعة قاصدی مرباح- ورقلة، شماره 11، صص 208-230
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
ابوداوود، سلیمان بن الأشعث السجستانی. (1988). السنن، چاپ اول، بیروت: دار الجنان.
الآلوسی، شهاب‌الدین. (بی­تا). روح المعانی، بیروت: دار إحیاء التراث.
البخاری، محمد بن اسماعیل. (1425). الجامع الصحیح، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
البغدادی، عبد القاهر. (1981). اصول‌الدین، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
الجابری، محمد عابد. (1989). تکوین العقل العربی، چاپ چهارم، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
الجوهری، اسماعیل بن حماد. (1407). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ چهارم، بیروت: دار العلم للملایین.
الحسن، طلال. (1400). آشنایی با قرآن، ترجمه حسین صفره، حسن زرنوشه فراهانی، چاپ اول، تهران: سمت.
الزرقانی، محمد بن عبدالعظیم. (1416). مناهل العرفان فی علوم القرآن، چاپ اول، القاهرة: مطبعة عیسی البابی الحلبی.
الزرکشی، بدرالدین. (1957). البرهان فی علوم القرآن، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة.
السیوطی، جلال‌الدین. (1416). الاتقان فی علوم القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
العمری، مرزوق. (1433). اشکالیة تاریخیة النص الدینی فی الخطاب الحداثی العربی المعاصر، چاپ اول، بیروت: منشورات ضفاف.
العمری، مرزوق. (1413). «هرمینوطیقا النص الدینی وعلم أصول الفقه أیة علاقة؟»، مجلة اسلامیة المعرفة، صص 441-465.
الفراهیدی، الخلییل بن احمد. (1409). کتاب العین، چاپ دوم، قم: موسسسة دار الهجرة.
بلاغی، محمدجواد. (بی­تا). آلاء الرحمن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
بیهقی، احمد بن حسین. (1424). السنن الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیة.
حکیم، محمدباقر. (1428). علوم القرآن، چاپ سوم، قم: مجمع الفکرالاسلامی.
دادجو، یدالله. (1392). «نسبت پدیده وحی با معرفت‌های نشئت‌گرفته از ضمیر ناخودآگاه انسان»، دانشگاه قم، شماره 57، صص 65-60. 10.22091/PFK.2013.52. DOI:
دادجو، یدالله. (1393). «همسانی یا تفاوت وحی و نبوغ»، آیین حکمت، شماره 19، صص 65- 84
رامیار، محمود. (1362). تاریخ قرآن، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سعدی، احمد. (1382). محمد آرکون و منهجهه القرآنی، رساله دکتری، دانشکده اصول دین.
فاضل سعدی، احمد. (2012). القراءة الارکونیة للقرآن؛ دراسة النقدیه، چاپ اول، بیروت: مرکز الحضارة لتنمیة الفکر الإسلامی.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1409). حقایق الایمان، چاپ اول، قم: سیدالشهدا.
طبرسی، فضل بن حسن. (1415). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات
طباطبایی، محمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
کحیل، مصطفی. (2011). الانسنه و التاویل فی فکر محمد ارکون، چاپ اول، مغرب: دار الأمان.
قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور، چاپ یازدهم، تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن.
مجلسی، محمدباقر. (1403). بحار الأنوار، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الوفاء.
معرفت، محمدهادی. (1429). التمهید، چاپ اول قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از فضلا. (1386). برگزیده تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب اسلامیه.
وصفی، محمدرضا. (1396). نومعتزلیان، تهران: نشر نگاه معاصر.
یعقوبی، احمد بن اسحاق. (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
آدرس های اینترنتی:
دوره 9، شماره 2
تابستان 1404

  • تاریخ دریافت 27 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری 02 اردیبهشت 1404
  • تاریخ پذیرش 23 اردیبهشت 1404