نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

2 گروه الاهیات، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

3 استادیار گروه الاهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

چکیده

در قرآن کریم اوصاف مختلفی برای قلب ذکر شده که جمع میان آنها و بازنمودن تصویری واضح از ماهیت قلب در آن را دشوار کرده است. از یک سو، برخی اوصاف قلب در قرآن کریم حاکی از آن هستند که مراد از قلب، همان اندامی است که در قفسۀ سینه جای دارد و از نگاه دانش معاصر، وظیفۀ گردش خون در بدن را به انجام می‌رساند. از دیگر سو، برخی اوصاف دیگر قلب را مرکز عواطف و احساسات و تعقل، یعنی همۀ فعالیتهای ارادی انسان بازمی‌نمایانند. این‌گونه، کوششهای متعددی تا کنون برای نظریه‌پردازی در بارۀ ماهیت قلب در قرآن صورت گرفته، و نظریات مختلفی ارائه شده است. بنا ست در این مطالعه با مرور و دسته‌بندی کاربردهای مختلف قلب در قرآن کریم راهی برای درک بهتر ماهیت آن بیابیم. به نظر می‌رسد پذیرش این که مراد از قلب در قرآن همین اندام بدنی باشد، با شواهد قرآنی سازگارتر است؛ گرچه البته اسباب و علل وصف این اندام همچون مرکز ادراک نیازمند مطالعات مردم‌شناسانۀ دیگری است که پیشینۀ این درک را در تمدنهای مختلف بکاود. مطالعه در شکل کنونی آن کوششی است برای شناخت مقطعی از تحولات تاریخی انگارۀ قلب در فرهنگ اسلامی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Function of the heart in the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • bagom aghabeh 1
  • Hamed Khani (Farhang Mehrvash) 2
  • arasto mirani 3

1 Ph.D. Student of Quran and Hadith Sciences, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran

2 Department of Theology, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Gorgan Branch, Iran

3 Assistant Professor, Department of Theology, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran

چکیده [English]

In the Qur'an, various qualities have been mentioned for the heart, making it difficult to summon them and represent a clear picture of the nature of the heart. Some features indicate that the heart is the same organ that lies in the chest and, from the perspective of contemporary knowledge, performs the task of circulating the blood in the body. Other features of the heart are centered on emotions and emotions, and all human activities of the human being. Thus, many attempts have been made to theorize about the nature of the heart in the Qur'an, and various views have been presented. In this study, by reviewing and categorizing different uses of the heart in the Holy Quran, we will find a way to better understand its nature. It seems that accepting that the heart is the same body in the Qur'an is more consistent with the Qur'anic evidence, although, of course, the causes and reasons for this body, like the center of perception, require other ethnographic studies that have preceded this understanding in different civilizations. The study, in its current form, is an attempt to understand a section of the historical transformations of the heartbeat in Islamic culture

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Idea of the heart in the Qur'an
  • the miracle of the Qur'an
  • the powers of the nose
  • the nose
  • Epistemology
  • the conflict of science and religion
علاوه بر قرآن کریم؛
1ـ              آلوسی، محمود بن عبدالله (بی‌تا)، روح المعانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
2ـ              ابراهیمی، مریم و علوی، حمیدرضا (1395ش)، «شناخت‌شناسی در قرآن و دلالتهای تربیتی آن»، کتاب قیم، شمارۀ 14.
3ـ              ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمان بن محمد (بی‌تا)، التفسیر، به کوشش اسعد محمد طیب، صیدا، المکتبة العصریه.
4ـ              ابن حبان، محمد (1414ق)، الصحیح، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، مؤسسة الرساله.
5ـ              ابن طاووس، علی بن موسی (بی‌تا)، مهج الدعوات، افست تهران، کتابخانۀ سنایی.
6ـ              ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
7ـ              ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله (1412ق)، الفروق اللغویة، قم، جامعۀ مدرسین.
8ـ              اتکینسون، ریتا و هیلگارد، ارنست (1392ش)، زمینۀ روان‌شناسی، ترجمۀ حسن رفیعی و محسن ارجمند، تهران، کتاب ارجمند.
9ـ              احمدی، محمدنبی و  حاج زین‌العابدینی، عباس (1391ش)، «رمز و راز واژۀ قلب در قرآن کریم»،  الجمعیة العلمیة الایرانیة للغة العربیة وآدابها، شمارۀ 22.
10ـ          برقی، احمد بن محمد (1370ق)، المحاسن، به کوشش جلال الدین محدث ارموی، تهران، اسلامیه.
11ـ          بلاغی، محمد جواد (1933م)، آلاء الرحمن، صیدا، مطبعة العرفان.
12ـ          بیان الفرق بین الصدر والقلب والفؤاد واللب (بی‌تا)، منسوب به حکیم ترمذی، به کوشش احمد عبدالرحیم سایح، قاهره، مرکز الکتاب للنشر.
13ـ          پاکتچی، احمد (1392ش)، فقه الحدیث با تکیه بر مسائل لفظ، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
14ـ          تفسیر العسکری (1409ق)، قم، مدرسة الامام المهدی (ع).
15ـ          ثواقب، جهان‌بخش (1386ش)، «نگاهی به روش‌شناسی شناخت در قرآن»، مشکوة، شمارۀ 96ـ97.
16ـ          جعفر طیاری، مصطفی (1390ش)، «تأثیر سلبی گناه در معرفت از نظر قرآن»، پژوهشهای اخلاقی، شمارۀ 3.
17ـ          ــــــــــــــــــــ (1394ش)، «گناه و پیامدهای آن از منظر قرآن و حدیث»، آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، شمارۀ 2.
18ـ          جعفرزادۀ کوچکی، علی‌رضا و امامی غفاری، عبدالحمید (1394ش)، «قلبهای هدایت‌پذیر و هدایت‌ناپذیر از دیدگاه قرآن»، مدیریت اسلامی، شمارۀ 9.
19ـ          حاجتی شورکی، محمد و حسنی، علی (1396ش)، «بررسی تطبیقی واژگان قرآنی و اوستایی در بارۀ ساحت غیرمادی انسان»، معرفت ادیان، شمارۀ 32.
20ـ          حسن‌زاده، مهدی و مرتضوی، محمد (1395ش)، «معناشناسی فؤاد در قرآن کریم»، پژوهشهای زبان‌شناختی قرآن، شمارۀ 10.
21ـ          خلیل بن احمد (1980م)، العین، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، بیروت، دار و مکتبة الهلال.
22ـ          دلبری، محمد (1395ش)، «دلالتهای تربیتی معناشناختی قلب در قرآن کریم»، پژوهشنامۀ تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ 9.
23ـ          راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، به کوشش صفوان عدنان داودی، دمشق/ بیروت، دارالعلم/ الدار الشامیة.
24ـ          رامیار، محمود (1362ش)، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر.
25ـ          ریو، جان مارشال (1393ش)، انگیزش و هیجان، ترجمۀ یحیی سید محمدی، تهران، نشر ویرایش.
26ـ          زمخشری، محمود بن عمر (1385ق)، الکشاف، قاهره، مطبعة البابی.
27ـ          سلمان‌نژاد، مرتضی (1391ش)، معناشناسی تدبر در قرآن، پایان نامۀ کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الاهیات دانشگاه امام صادق (ع).
28ـ          سهل تستری (1423ق)، التفسیر، به کوشش محمد باسل عیون السود، بیروت، دار الکتب العلمیة.
29ـ          سید مرتضی، علی بن طاهر (1325ق)، الامالی، به کوشش محمد بدرالدین نعسانی، قاهره، مکتبة الخانجی.
30ـ          شیخ طوسی‏،  محمد بن حسن (1383ق)، التبیان‏، به‏ کوشش‏ احمد حبیب قصیر عاملی‏، نجف، دار احیاء التراث.
31ـ          صنعانی، عبدالرزاق بن همّام (1403ق)، المصنف، به کوشش حبیب‌الرحمان اعظمی، بیروت، المکتب الاسلامی.
32ـ          صنعانی، عبدالرزاق بن همّام (1410ق)، تفسیر القرآن، به کوشش مصطفی مسلم محمد، ریاض، مکتبة الرشد.
33ـ          طباطبایی، محمد حسین (1412ق)، المیزان، قم، جامعۀ مدرسین.
34ـ          طبرسی، فضل بن حسن (1415ق)، مجمع البیان، بیروت، اعلمی.
35ـ          ــــــــــــــــــــ (1418ق)، جوامع الجامع، قم، جامعۀ مدرسین.
36ـ          طبری، محمد بن جریر (1415ق)، التفسیر، به کوشش خلیل میس و صدقی جمیل عطار، بیروت، دار الفکر.
37ـ          عبدالباقی، محمد فؤاد (1364ش)، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن، تهران، اسلامی.
38ـ          عبدالله‌خانی، مرضیه و پورمحمدی، راضیه (1394ش)، «نقش سلامت قلب در سبک زندگی از منظر قرآن»، پژوهشهای میان‌رشته‌ای قرآن کریم، سال ششم، شمارۀ 2.
39ـ          علاءالدین، محمدرضا (1387ش)، «طهارت و شکوفایی قلب از منظر قرآن کریم»، کوثر، شمارۀ 28.
40ـ          عهد عتیق (1856م)، ترجمۀ فارسی فاضل‌خان همدانی، لندن، بریتیش بایبل سوسایتی.
41ـ          عیاشی، محمد بن مسعود (بی‌تا)، التفسیر، تهران، اسلامیه.
42ـ          فتاحی‌زاده (1396ش)، «معناشناسی اضلال الاهی»، پژوهشنامۀ تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ 10.
43ـ          فخر رازی، محمد بن عمر (بی‌تا)، التفسیر، قاهره، المطبعة البهیة.
44ـ          فرانکن، رابرت (1389ش)، انگیزش و هیجان، ترجمۀ حسن شمس اسفندآباد و دیگران، تهران، نشر نی.
45ـ          فعالی، محمدتقی (1380ش)، «قلب»، قبسات، شم‍ 19.
46ـ          قراباغی، جواد، (1394ش)، «اسباب قساوت قلب از منظر قرآن و حدیث»، مبلغان، شمارۀ 194.
47ـ          قرطبی، محمد بن احمد (1372ق)، الجامع لاحکام القرآن، به کوشش احمد عبدالعلیم بردونی، قاهره، دار الشعب.
48ـ          کلینی، محمد بن یعقوب (1363ش)، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
49ـ          لطفی، مهدی (1387ش)، «معناشناسی عقل و قلب»، مجموعۀ مقالات بیست و چهارمین دورۀ مسابقات بین المللی قرآن کریم، جلد دوم، تهران، اسوه.
50ـ          مجاهد بن جبر (بی‌تا)، التفسیر، به کوشش عبدالرحمان طاهر سورتی، بیروت، المنشورات العلمیه.
51ـ          مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403ق)، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
52ـ          مصباح یزدی، محمدتقی (1387ش)، «تفسیر قرآن کریم: سورۀ بقره (آیات 8ـ12)»، به کوشش احمد فقیهی، قرآن شناخت، شمارۀ 2.
53ـ          مصطفوی، حسن (1360ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، نشر کتاب.
54ـ          مقاتل بن سلیمان (1424ق)، التفسیر، به کوشش احمد فرید، بیروت، دار الکتب العلمیه.
55ـ          ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، اسرار الآیات، به کوشش محمد خاجوی، تهران، انجمن حکمت و فلسفۀ ایران، 1360ش.
56ـ          مهروش، فرهنگ (1394ش)، «تاریخ انگارۀ ذکر در فرهنگ اسلامی»، مطالعات قرآن و حدیث، سال نهم، شمارۀ 1.
57ـ          میبدی، احمد بن ابی‌الفضل (1364ش)، کشف الاسرار، به کوشش رضا انزابی‌نژاد، تهران، امیرکبیر.
58ـ          میرزابابایی، مهدی (1396ش)، «استعارۀ مفهومی سمع و اذن در آیات قرآن»، ذهن، شمارۀ 72.
59ـ          نحاس، احمد بن محمد (1409ق)، معانی القرآن، به کوشش محمد علی صابونی، مکه، جامعة ام القری.
60ـ          Cheyne, Rev (1903), “Heart”, Encyclopedia Biblica, vol. II, London, MacMillan.
61ـ          Malenka RC et al (2015), “Higher Cognitive Function and Behavioral Control”, Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience, New York, McGraw Hill Medica.
62ـ          MC Auliff, Jane Dammen (2002), “Heart”, Encyclopedia of Quran, Leiden, Brill.
63ـ          Zammit, Martin R. (2002), A Comparative Lexical Study of Qur‘anic Arabic, Leiden, Brill.