نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

10.22034/isqs.2023.46411.2182

چکیده

ثعالبی از پرکارترین ادیبان عربی‌نگار ایران بوده است. وی که با بزرگان سیاسی دولت‌های ایرانی هم‌نشینی داشته، دو اثر تحفه-الوزارء و آداب‌الملوک را با موارد متعددی از اقتباس‌های قرآنی در اندیشه سیاسی تحریر کرده است. پژوهش حاضر با بررسی و دسته‌بندی اقتباس‌های قرآنی این دو اثر، براساس رهیافت توانش ارتباطی دل‌هایمز که بر اهمیت فضای گفتمانی زایش هر متن تکیه دارد و با فهم تاریخی- فرهنگی پژوهش‌های آذرتاش آذرنوش در باب چالش‌ فارسی و عربی در عصر ثعالبی، نشان داده است که کارکرد اقتباس‌های قرآنی ثعالبی تفسیر و ترویج اندیشه‌های دینی نبوده است، بلکه او در چارچوب فرهنگ بزرگان سیاسی عرب‌گرا، از اقتباس قرآنی به‌عنوان ابزار ادبی برای کارکرد ارتباطی و عامل ایجاد حداکثر ارتباط با مخاطب و تسهیل گفتمانی این ارتباط بهره جسته است. به عبارت دیگر، این پژوهش نقش بافتار فرهنگی – گفتمانی در رویکرد به استفاده از اقتباس قرآنی در این دو اثر از ثعالبی را نشان داده است. شیوه‌ این پژوهش کتابخانه‌ای و روش آن توصیفی-تحلیلی بوده است و از تحلیل تاریخی نیز برای شناخت زمینه‌های بحث استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Communicative Ability of "Quran Verses Adaptation" in the political discourse of Tuhfatu-l-Wuzara and Adaabu-l-Muluk by Abu Mansur Tha`alibi

نویسنده [English]

  • احمدوند ahmadvand

Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Islamic Sciences and Researches, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran

چکیده [English]

Tha`alibi was one of the most prolific Arabic authors of Iran. He has been associated with the political leaders of Iranian governments, and has written two works, Tuhfatu-l-Wuzara and Adaabu-l-Muluk, with many cases of Quranic adaptations in political thought. The present research by studying and categorizing the Quranic adaptations of these two works, based on the communication ability approach of Dell Hymes, which relies on the importance of the discourse space of each text, and with the historical-cultural understanding of Azartash Azarnoosh's researches on the challenge between Persian and Arabic in the era of Tha`alibi, has shown that the function of the Quranic adaptations by Tha`alibi was not to interpret and promote religious ideas, but in the context of the culture of Arab-side political figures, he used the Quranic adaptation as a literary tool for the function of communication and creating The maximum communication with the audience and facilitation of dialogue in the benefit of this communication. The method of this research was library and descriptive-analytical, and historical analysis was also used to understand the context of discussion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tha'alibi
  • Tuhfatu-l-Wuzara
  • Adaabu-l-Muluk
  • communication ability
  • Dell Hymes
قرآن کریم
آذرنوش، آذرتاش، 1395، چالش میان فارسی و عربی، تهران: نشر نی.
همو، 1398، «ثعالبی، ابومنصور»، دایره­المعارف بزرگ اسلامی، تهران: دایره­المعارف بزرگ اسلامی.
آقاگل­زاده، فردوس، غیاثیان، مریم سادات، «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی»، زبان و زبان­شناسی، شماره 5، صص 39-54.
ابن­اسفندیار، محمدبن­حسن، 1366، تاریخ­طبرستان، تصحیح محمداقبال آشتیانی، تهران: پدیده خاور.
ابن­بلخی، 1374، فارسنامه، تصحیح منصور رستگار فسایی، شیراز: بنیاد فارس­شناسی.
باسورث، ک. الف.، 1379، «طاهریان و صفاریان»، تاریخ ایران: از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
براون، ادوارد، 1367، تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدى‏، ترجمه فتح الله مجتبائى و غلامحسین صدرى افشار، تهران: مروارید.
بوسه، هیرمبرت، 1379، «ایران در عصر آل­بویه»، تاریخ ایران: از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بیهقی، علی­بن­زید، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار و مقدمه محمدقزوینی، تهران: فروغی.
پیر، هدی، اکبری، ناهید، حسین، پارسایی، 1397، «تحلیل رویکرد جامعه­شناختی گفتمان دینی حدیقه سنایی بر اساس نظریه توانش ارتباطی دل هایمز»، سال 15، شماره 42.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک­بن­محمد، 1404ق/1984، اللطف و اللطائف، به کوشش محمدعبدالله­جادر، کویت.
همو،۱۹۹۰، دیوان، به کوشش محمودعبدالله جادر، بغداد.
همو، 1977، تحفه­الوزراء، تحقیق حبیب­علی­الراوی و ابتسام­مرهون­الصفار، بغداد: مطبعه العانی.
همو، 1990، آداب­الملوک، تحقیق جلیل­العطیّه، لبنان: دارالغرب­الإسلامی.
همو، 1975، الإقتباس من القرآن الکریم، تحقیق ابتسام مرهون الصفار، بغداد: مطبعه الحکومه.
همو، 1385، شاهنامه ثعالبی، ترجمه محمود هدایت، تهران: اساطیر.
همو، 1947، یتیمه­الدهر فی محاسن اهل­العصر، تحقیق محمدمحیی­الدین­عبدالحمید، مصر: مکتبه­الحجازی.
جاحظ، عمربن­بحر، 1343، تاج، تحقیق و ترجمه محمدعلی­خلیلی، تهران: ابن­سینا.
جادر، م. ،۱۴۱۱ق/ ۱۹۹۱، الثعالبی ناقداً و ادیباً، بیروت.
راوندی، مرتضی، 1382، تاریخ اجتماعی ایران، تهران: نگاه.
دانر، ویکتور، 1379، «ادب عربی در ایران»، تاریخ ایران: از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
دومنانش، ژ.، 1379، «ادبیات زردشتی پس از فتوح مسلمانان»، تاریخ ایران: از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
شکرائی، رضا، مطیع، صادق­زادگان، هدی، 1390، «بررسی روش گفتمان­کاوی و چگونگی کاربست آن در مطالعات قرآنی»، شماره 5، صص 93-122.
شیروان، ژینوس، 1379، «بررسی تطبیقی ساختار واژگانی و اختلاط مفهومی منطقی و تاریخی جامعه شناسی زبان و زبان شناسی اجتماعی»، نامه فلسفه، شماره، 197-225.
صیادانی، علی، حیدرپور مرند، یزدان، «واکاوی الگوهای توانش ارتباطی هایمز در گفتمان اجتماعی نهج­البلاغه»، الجمعه الإیرانیه للغه العربیه و آدابها، شماره 60 (ب)، صص 141-160.
طرطوشی، ابوبکر، 1995، سرا­ج­الملوک، بیروت: دارصادر.
طغیانی اسفرجانی، اسحاق، زعفرانی، محمدحسن، 1382، «تأثیر مخاطب بر قصاید سنایی»، شماره 34 و 35، صص 249-270.
فرای، ر. ن.، 1379، «سامانیان»، تاریخ ایران: از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
فضل­بن­روزبهان، 1382، تاریخ عالم­آرای امینی، تصحیح محمداکبر عشیق، تهران: میراث مکتوب.
کریستن­سن، آرتور، 1368، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
عتبی، محمدبن­عبدالجبار، ترجمه تاریخ یمینی، بی­جا.
لازار، ژیلبر، 1379، «ظهور زبان فارسی نوین»، تاریخ ایران: از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
نظامی، احمدبن عمر، 1364، چهارمقاله، تصحیح محمدقزوینی، تهران: اشراقی.
هاشمی، احمد، 1388، جواهرالبلاغه، ترجمه حسن عرفان، قم: بلاغت.
یاقوت­حموی، یاقوت­بن­عبدالله، 1434، معجم­الأدباء، ترجمه عبدالمحمدآیتی، تهران: صداو سیما.
Gilliot, Claude, 2000, ‘Un Florilege Coranique: Le Iqtibas Min Al-Quran De Taalibi’, Arabica, XLVII, 3-4.
Hymes, Dell, 1972, ‘Models of the Interaction of Language and Social Life’, Directions in Sociolinguistics: the Ethnigraphy pf communication, Edited by J. J. Gumpertz and D. Hymes,
Hymes, Dell, 2005, ‘Models of the Interaction of Language and Social Life: Toward a Descriptive Theory’, International Discourse and Communication: The Essential Readings, Edited by Scott F. Kiesling and Christina Bratt Paulston, US: Blackwell Publishing Ltd.
Ray, Manas, Biswas, Chinmay, 2011, ‘A Study on Ethnography of communication: A Discourse analysis with Hymes ‘speaking model’’, Journal of Education and Practice, Vol. 2, No. 6, P. 33-40.